Thành phố Hồ Chí Minh phát triển đô thị vệ tinh xanh

Với định hướng phát triển thành siêu đô thị đa trung tâm, đa chức năng, với không gian mở rộng gấp nhiều lần sau sáp nhập, Thành phố Hồ Chí Minh sẽ phát triển các đô thị vệ tinh ở địa bàn ngoại thành trước đây và các khu vực của Bình Dương (cũ), Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ), cũng như quanh trục giao thông công cộng (TOD), để quản lý không gian đô thị mới, “giải nén” cho vùng trung tâm; trong đó, đô thị sinh thái, đô thị xanh là hướng đi cho các đô thị vệ tinh này.

Hàng loạt dự án du lịch tại khu vực Hồ Tràm (Thành phố Hồ Chí Minh) đang góp phần định hình "thủ phủ du lịch đẳng cấp". Ảnh: Mỹ Phương – TXXVN

* Phường, xã thành đô thị xanh

Thành phố Hồ Chí Minh đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với không gian đô thị đã rộng hơn nhiều lần so với trước và định hướng phát triển không chỉ còn xoay quanh những công trình, dự án, trung tâm thương mại, những đường phố, khu dân cư sầm uất, hiện đại, đông đúc ở khu vực trung tâm và nội thành trước đây, mà hiện nay một không gian phát triển mới đã lộ diện.

“Đó là khu vực ngoại thành truyền thống và những địa bàn mới sáp nhập từ Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, vốn từng được xem là “vành đai”, nay đứng trước cơ hội trở thành trung tâm của sự phát triển mới. Chính những phường, xã ngoại thành, những địa bàn mới hợp nhất, với quỹ đất rộng, tiềm năng lớn, dư địa phát triển còn nhiều, sẽ trở thành những điểm nhấn góp phần làm hài hòa bức tranh đô thị bền vững, đô thị xanh của Thành phố Hồ Chí Minh”, Thạc sĩ chính sách công Nguyễn Tuấn Anh (Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn) nhấn mạnh.
Nhiều nơi trong số 168 phường, xã, đặc khu của Thành phố Hồ Chí Minh hiện còn giữ được hệ sinh thái tự nhiên đặc trưng rừng ngập mặn, rừng nguyên sinh, biển đảo, cù lao, miệt vườn, sông rạch… như Cần Giờ, Củ Chi, Xuyên Mộc, Côn Đảo, Long Sơn, Thuận An…

Theo các chuyên gia, đây là nền tảng, chất liệu quý để xây dựng, phát triển các đô thị vệ tinh theo hướng đô thị sinh thái thông minh, đô thị xanh, các đầu mối nông nghiệp – giao thông - du lịch - logistics xanh của thành phố. Nghị quyết đại hội đảng bộ nhiệm kỳ 2025 - 2030 của nhiều xã, phường đều xác định mục tiêu xây dựng đô thị xanh, thông minh.

Xã Cần Giờ (một trong 4 đơn vị sau sắp xếp từ huyện Cần Giờ cũ) có diện tích 157km2, dân số hơn 27.000 người, ở vị trí cửa ngõ biển của Thành phố Hồ Chí Minh, quỹ đất lớn và hệ sinh thái rừng ngập mặn độc đáo được UNESCO công nhận, hội tụ điều kiện lý tưởng của một đô thị biển hiện đại và cảng logistics quốc tế.

Nhiệm kỳ 2025 - 2030, Cần Giờ định hướng phát triển đô thị sinh thái bền vững, đô thị xanh với các tiêu chí về hạ tầng giao thông, dự án nhà ở, môi trường, năng lượng sạch, kinh tế biển, gắn với ưu tiên bảo vệ rừng - “lá phổi xanh” của thành phố và môi trường biển, bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử.

Được hình thành trên cơ sở hợp nhất phường 11, phường 12 của thành phố Vũng Tàu (cũ), phường Phước Thắng với tổng diện tích tự nhiên 47,34 km2, dân số gần 74.000 người, đặt mục tiêu duy trì tăng trưởng nhanh và bền vững; phát huy tiềm năng, thế mạnh về các lĩnh vực công nghiệp, thương mại, dịch vụ, nông - lâm - thủy sản; đồng thời phát triển hạ tầng đô thị theo hướng xanh, sạch, hiện đại, gắn với bảo đảm an sinh xã hội và giữ vững quốc phòng - an ninh.

Với lợi thế về thiên thiên rừng - biển của huyện Xuyên Mộc trước đây, xã Hồ Tràm (sau sắp xếp có diện tích tự nhiên hơn 94 km2, dân số gần 52.000 người) và xã Xuyên Mộc (diện tích 102,96km2, dân số khoảng 27.000 người) đang là những địa bàn thu hút nhiều dự án đầu tư quy mô lớn về bất động sản du lịch, nghỉ dưỡng, nông nghiệp công nghệ cao.

Xã Xuyên Mộc xác định tập trung xây dựng mô hình "làng trong phố, phố trong làng" theo định hướng đô thị sinh thái, đa trung tâm của Thành phố Hồ Chí Minh. Trong khi xã Hồ Tràm dần định hình một đô thị biển xanh, tầm vóc quốc gia, quốc tế, đang nổi lên là cực tăng trưởng mới, một hạt nhân phát triển dịch vụ - du lịch chất lượng cao của thành phố.

Theo chuyên gia Nguyễn Tuấn Anh, các phường, xã, đặc khu của Thành phố Hồ Chí Minh định hướng phát triển đô thị vệ tinh xanh đa dạng về điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội, từ khu công nghiệp, trung tâm logistics, đến cảng biển, điểm du lịch sinh thái, vùng nông nghiệp đô thị…, cho thấy không thể áp một khuôn mẫu cứng nhắc cho tất cả. Mỗi phường, xã cần được xác định rõ vai trò, chức năng cụ thể, nhưng cùng hướng đến một chuẩn phát triển chung: xanh hơn, thông minh hơn và nhân văn hơn.

Phối cảnh depot của tuyến metro Bến Thành - Cần Giờ. Ảnh: TTXVN

* Đô thị TOD xanh

Phát triển các đô thị vệ tinh quanh trục giao thông công cộng (mô hình TOD) là một bước chuyển lớn, tầm nhìn chiến lược trong mục tiêu xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh thành một đô thị quốc tế.

Mô hình TOD với mục tiêu tạo động lực phát triển kinh tế, phát triển đô thị bền vững đang từng bước được hiện thức hóa từ khi Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện Nghị quyết 98 (năm 2023) về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển, Nghị quyết 188 (năm 2025) của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị.

Theo Tiến sĩ Vũ Anh Tuấn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giao thông vận tải, Trường Đại học Việt Đức - TOD không chỉ là một mô hình phát triển giữa đô thị với giao thông công cộng nhanh sức chở lớn, đặc biệt là các tuyến đường sắt đô thị (metro), mà còn là chiến lược về huy động nguồn vốn.

Hơn thế, TOD còn là một nền tảng để tích hợp các quy hoạch lại với nhau: quy hoạch về sử dụng đất, quy hoạch về xây dựng, quy hoạch về giao thông, quy hoạch về môi trường… Trong xu hướng mới, TOD cũng tích hợp cả quy hoạch về chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, xây dựng đô thị thông minh.

Theo Sở Quy hoạch - Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố dự kiến phát triển 11 khu đô thị nén theo mô hình TOD dọc các tuyến metro, với tổng diện tích gần 7.400 ha. Tháng 12/2025, UBND Thành phố Hồ Chí Minh ban hành Kế hoạch thực hiện các khu vực TOD dọc tuyến metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương), với 12 vị trí tại các nhà ga và depot Tham Lương.

Phường Tân Sơn Nhất đang là địa phương tiên phong phát triển đô thị TOD. Xác định nhiệm vụ đột phá xây dựng đô thị xanh, quy hoạch phát triển phường, quản lý đô thị gắn với hình thành mô hình đô thị sân bay Tân Sơn Nhất, phường Tân Sơn Nhất cũng sẽ tập trung thực hiện dự án TOD dọc tuyến metro số 2, metro số 5, gắn với phát triển các trung tâm thương mại - dịch vụ, trung tâm văn hóa thể thao đa năng - nhà thi đấu, bãi xe ngầm kết nối các tuyến metro.

Với việc mở rộng địa giới, “siêu đô thị” Thành phố Hồ Chí Minh sở hữu không gian phát triển rộng, nhiều trung tâm đô thị và các cực tăng trưởng mới, cùng hạ tầng giao thông liên kết vùng đa loại hình: các tuyến metro, đường cao tốc, vành đai, đường sắt, đường kết nối các sân bay quốc tế… sẽ đóng vai trò xương sống phát triển đô thị TOD.

Chuyên gia quy hoạch, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho biết, mô hình phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng (TOD) đã thành công ở nhiều nước tiên tiến như châu Âu, Mỹ, Canada, Nhật Bản, Trung Quốc. Áp dụng mô hình này là chiến lược đúng đắn cho Thành phố Hồ Chí Minh và các đô thị khác trên cả nước, giúp chỉnh trang, định hình đô thị và tận dụng nguồn lực để phát triển.

“Sau hợp nhất, Thành phố Hồ Chí Minh có hai đầu mối hạ tầng trọng điểm quy mô lớn mà trước đây thành phố chưa có, bao gồm cảng biển lớn nhất là cảng Cái Mép - Thị Vải ở Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ) và ga xe lửa lớn nhất của Việt Nam là ga Sóng Thần ở Bình Dương (cũ).

Điều này mở ra các cơ hội phát triển các đô thị công nghiệp và công nghệ cao về phía bắc, cũng như phát triển chuỗi đô thị cảng biển và đô thị du lịch biển về phía nam và đông nam”, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn phân tích.

Mô hình đô thị TOD của Thành phố Hồ Chí Minh chú trọng việc quy hoạch, đầu tư cải tạo, chỉnh trang và phát triển đô thị, lấy điểm kết nối metro làm điểm tập trung dân cư, kinh doanh dịch vụ thương mại, văn phòng, các khu vực TOD được xác định trong bán kính 1.000m tính từ tâm nhà ga.

Đô thị vệ tinh quanh các tuyến metro hướng đến đô thị xanh, hiện đại thông qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất, công trình công cộng; giảm phương tiện giao thông cơ giới cá nhân, giảm phát thải gây ô nhiễm môi trường: nâng cao chất lượng cuộc sống, sức khỏe cộng đồng; kết hợp với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa bản địa.

Hoàng Liên Sơn/vnanet.vn