Thanh toán số: Tăng trưởng mạnh nhưng vẫn còn thách thức

Hoạt động thanh toán không tiền mặt ở nhiều lĩnh vực vẫn tiếp tục chiều hướng tăng trưởng tốt. Ảnh minh họa. Nguồn: ST

Thanh toán số tăng trưởng mạnh…

Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), đến cuối năm 2024, tổng thanh toán không tiền mặt đạt 17,7 tỷ giao dịch với giá trị 295 triệu tỷ đồng, gấp 26 lần GDP của Việt Nam. Đến nay, tỷ lệ người trưởng thành có tài khoản thanh toán đạt 87%, vượt mục tiêu 80% vào năm 2025.

Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng xử lý trung bình 820.000 tỷ đồng mỗi ngày, hệ thống chuyển mạch tài chính đạt khoảng 26 triệu giao dịch/ngày. Việt Nam đã triển khai kết nối thanh toán bán lẻ xuyên biên giới với Thái Lan, Campuchia, Lào và đang triển khai với Trung Quốc, Hàn Quốc.

Trong quý I/2025, giao dịch qua hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng đạt 35,6 triệu giao dịch với giá trị đạt hơn 81 triệu tỷ đồng (tương ứng tăng 9,6% về số lượng và tăng 36,81% về giá trị giao dịch so với cùng kỳ năm 2024).

Cũng trong quý I năm nay, người Việt thực hiện 5,5 tỷ giao dịch không tiền mặt, trong đó có tới 4,5 tỷ giao dịch qua kênh số với tổng giá trị đạt 40 triệu tỷ đồng.

Ông Nguyễn Hưng Nguyên - Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thanh toán quốc gia Việt Nam (NAPAS) bổ sung thêm, hiện nay, giao dịch không tiền mặt tại Việt Nam đã tiệm cận Thái Lan, Ấn Độ và chỉ đứng sau Trung Quốc. Trong năm 2024, NAPAS ghi nhận mức tăng trưởng mạnh với việc xử lý thành công 9,56 tỷ giao dịch, tăng gần 30% về số lượng và hơn 14% về giá trị so với năm trước.

Báo cáo xu hướng thanh toán không tiền mặt nửa đầu năm 2025 tại Việt Nam do Trung gian thanh toán trực tuyến Payoo công bố cũng cho thấy, hoạt động thanh toán không tiền mặt ở nhiều lĩnh vực vẫn tiếp tục chiều hướng tăng trưởng tốt ở cả khối dịch vụ công và tư nhân. Hoạt động thanh toán không tiền mặt không chỉ phát triển mạnh về quy mô mà còn đang đóng vai trò thúc đẩy hàng loạt chuyển đổi sâu rộng trong nền kinh tế. Các giao dịch ngày càng dịch chuyển khỏi tiền mặt đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều cải cách quan trọng hướng đến minh bạch doanh thu, tự động hóa kế toán, quản lý thuế hiệu quả hơn.

… nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ lộ lọt dữ liệu, lừa đảo

Bên cạnh sự phát triển vượt bậc, Vụ trưởng Vụ Thanh toán, NHNN - ông Phạm Anh Tuấn - cũng nhận định: Các nguy cơ về an ninh mạng và gian lận số thế hệ mới vẫn hiển hiện và các tội phạm ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ để thực hiện hành vi lừa đảo cũng diễn ra thường xuyên hơn.

Mới đây, cơ quan công an và nhiều ngân hàng lớn đã tiếp tục lên tiếng cảnh báo về các thủ đoạn gian lận thanh toán ngày càng tinh vi. Các đối tượng lừa đảo không ngừng thay đổi phương thức, bám sát các sự kiện thời sự để đánh vào tâm lý người dân, khiến nhiều người trở thành nạn nhân.

Theo Báo cáo về tình hình nguy cơ an toàn thông tin tại Việt Nam do Công ty An ninh mạng Viettel công bố tháng 4/2025, trong năm vừa qua, vấn đề lộ, lọt dữ liệu tăng mạnh ở Việt Nam với 14,5 triệu tài khoản bị rò rỉ, chiếm 12% số lượng tài khoản bị rò rỉ trên toàn cầu, kéo theo nhiều thông tin cá nhân, tài liệu doanh nghiệp bị rao bán rộng rãi trên các nền tảng mạng.

Đặc biệt, các hình thức lừa đảo tài chính và giả mạo thương hiệu cũng diễn biến phức tạp trong năm qua. Báo cáo ghi nhận hơn 4.000 tên miền lừa đảo trong năm 2024, giảm khoảng 30% so với năm 2023, song số lượng trang giả mạo, sử dụng thương hiệu trái phép tăng gấp 3 lần (gần 1.200 trang). Đáng chú ý, tội phạm công nghệ cao đang gia tăng áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra hàng loạt email và website giả mạo...

Theo các báo cáo mới đây của FortiGuard Labs – Fortinet, các cuộc tấn công, đặc biệt liên quan đến ngành tài chính, ngân hàng đang ngày càng gia tăng, cả về số lượng lẫn mức độ tinh vi. Các cuộc tấn công phổ biến như tống tiền, lừa đảo, tấn công có chủ đích… ngày nay lại càng khó ngăn chặn hơn khi hackers ứng dụng AI vào các công cụ tấn công này.

Giải pháp từ phía ngân hàng

Trước thách thức trên, ông Nguyễn Gia Đức - Giám đốc Fortinet Việt Nam - cho rằng, các tổ chức tín dụng (TCTD) cần xây dựng một chiến lược an toàn thông tin tổng thể, toàn diện với việc ứng dụng AI; qua đó giúp cho hệ thống có khả năng phát hiện và ngăn chặn được các cuộc tấn công có quy mô lớn và mức độ tinh vi cao hiện nay.

Ngoài ra, các TCTD cần thường xuyên rà soát, cập nhật hệ thống để vá kịp thời các lỗ hổng bảo mật, tránh tình trạng để tồn tại những điểm yếu đã được cảnh báo từ nhiều năm trước, tạo lỗ hổng cho hacker tấn công. Đồng thời, nâng cao nhận thức an toàn thông tin của cán bộ, nhân viên, cũng như kỹ năng chuyên môn của đội ngũ kỹ thuật chuyên trách.

Theo ông Phạm Anh Tuấn, trong bối cảnh tội phạm công nghệ, gian lận số ngày càng tăng cao và khó lường, Thông tư 50/2024/TT-NHNN của NHNN về an toàn, bảo mật cho việc cung cấp dịch vụ trực tuyến trong ngành ngân hàng đã quy định lộ trình phải đáp ứng các tiêu chí an toàn.

Cùng với đó, NHNN cũng đang xây dựng Dự thảo sửa đổi Thông tư 17/2024/TT-NHNN quy định về việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán của tổ chức, cá nhân tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán. Điểm đáng chú ý trong Dự thảo lần này là quy định cấm sử dụng tài khoản alias (tài khoản bí danh) để tránh gây nhầm lẫn, thậm chí dẫn đến các vụ chuyển nhầm, bị lừa đảo.

Dự thảo cũng quy định tổ chức muốn mở tài khoản phải đến trực tiếp tại quầy giao dịch của TCTD, không chấp nhận mở tài khoản qua thư hoặc qua ủy quyền. Đặc biệt, Dự thảo bổ sung quy định mới áp dụng cho các tổ chức thành lập trong vòng 6-9 tháng (khoảng thời gian hoạt động thông thường của các tổ chức lừa đảo, gian lận tài chính). Theo đó, khi thực hiện chuyển tiền, người đại diện pháp luật của tổ chức có đặc điểm hoạt động tương tự hộ kinh doanh cá thể phải xác thực sinh trắc học tương tự như tài khoản cá nhân.

Việc NHNN đề xuất bổ sung các quy định pháp luật được các chuyên gia kỳ vọng sẽ góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ tài khoản, đồng thời củng cố niềm tin của công chúng, tạo động lực cho sự phát triển an toàn, minh bạch và bền vững của hệ sinh thái thanh toán số tại Việt Nam, đóng góp tích cực vào mục tiêu chuyển đổi số quốc gia và hội nhập kinh tế quốc tế./.

Đ.THÀNH