Thanh tra mỏ niken – đồng tại Cao Bằng: Yêu cầu phát triển bền vững trong khai thác khoáng sản

Quá trình và phạm vi thanh tra

Thực hiện Quyết định số 496/QĐ-TTr ngày 08/7/2024 của Chánh Thanh tra tỉnh Cao Bằng về việc thanh tra việc chấp hành các quy định về quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản và thực hiện nghĩa vụ ngân sách nhà nước, Quyết định số 585/QĐ-TTr ngày 06/8/2024 về việc điều chỉnh Quyết định thanh tra số 496/QĐ-TTr ngày 08/7/2014 của Chánh Thanh tra tỉnh Cao Bằng về việc thanh trụ việc chấp hành các quy định về quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản và thực hiện nghĩa vụ ngân sách nhà nước.

Từ ngày 09/8/2024 đến ngày 14/10/2024 Đoàn thanh tra đã tiến hành thanh tra tại Công ty cổ phần khoáng sản Tấn Phát và làm việc với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Mỏ niken - đồng tại xã Quang Trung và xã Hà Trị tổng tiền cấp quyền khai thác được phê duyệt hơn 64,5 tỷ đồng.

Công ty cổ phần khoáng sản Tấn Phát (Công ty) - Địa chỉ thôn Hát Thin, xã Quang Trung, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng; được cấp Giấy chứng nhận đăng ký Doanh nghiệp số 0105246258 do Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Cao Bằng cấp lần đầu ngày 07/4/2011, đăng ký thay đổi lần thứ 18 ngày 25/02/2003.

Doanh nghiệp này được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp Giấy phép khai thác số 40/GP-BTNMT ngày 09/3/2021, cho phép khai thác quặng niken – đồng với trữ lượng địa chất 3,457 triệu tấn, trữ lượng khai thác hơn 3,064 triệu tấn, công suất 600.000 tấn/năm, diện tích 14,84 ha tại khu mỏ Hà Trì và 10,86 ha tại khu mỏ Phan Thanh.

Phương pháp khai thác: lộ thiên. Tổng tiền cấp quyền khai thác được phê duyệt hơn 64,5 tỷ đồng. Quặng nguyên khai được chế biến theo công nghệ tuyển trực tiếp, sản phẩm là tinh quặng niken – đồng, đồng và coban để cung cấp ra thị trường.

Theo Kết luận số 29/KL-TTr của Thanh tra tỉnh ghi nhận doanh nghiệp đã có nhiều nỗ lực trong tuân thủ pháp luật và trách nhiệm xã hội:

Về khai thác: Xác định rõ ranh giới mỏ, cắm mốc ngoài thực địa, xây dựng nội quy an toàn, lắp biển báo hiệu; khai thác theo công nghệ và phương pháp được phê duyệt.

Về thủ tục pháp lý: Đăng ký khởi công mỏ, lập thiết kế – bản vẽ thi công trình cơ quan có thẩm quyền, bổ nhiệm giám đốc điều hành mỏ.

Quặng nguyên khai được chế biến theo công nghệ tuyển trực tiếp, sản phẩm là tinh quặng niken – đồng.

Về môi trường: Thực hiện Báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), phương án cải tạo phục hồi, ký quỹ phục hồi môi trường; xây dựng bãi thải lỏng với thiết kế cải tiến; lắp đặt camera giám sát.

Về đất đai và tài chính: Sử dụng đất đúng mục đích, hoàn thành nghĩa vụ tài chính với ngân sách nhà nước; đóng góp vào nguồn thu ngân sách thuộc nhóm cao nhất tỉnh Cao Bằng.

Về xã hội: Tạo công ăn việc làm cho lao động địa phương, góp phần phát triển kinh tế – xã hội huyện Hòa An.

Tồn tại, hạn chế

Bên cạnh những điểm sáng, kết luận thanh tra cũng chỉ ra nhiều bất cập: Mâu thuẫn hồ sơ pháp lý: Báo cáo nghiên cứu khả thi, thuyết minh bản vẽ thiết kế thi công và báo cáo thăm dò có số liệu không thống nhất về khối lượng khai thác, tỷ lệ đất đá nổ mìn. Hàm lượng Ni, Cu, Co trong hồ sơ nghiên cứu khả thi thấp hơn so với báo cáo thăm dò. Khi đàm phán với đối tác, doanh nghiệp chỉ căn cứ vào hàm lượng Ni và độ ẩm, bỏ qua giá trị khoáng sản đi kèm như đồng, coban.

Mâu thuẫn hồ sơ với thực tế: Báo cáo nghiên cứu khả thi và Thuyết minh Bản vẽ thiết kế thi công về khối lượng khai thác mỏ, % đất, đá, quặng nổ mìn so với thực tế thi công khai thác chi phí chênh lớn (hồ sơ cho rằng khối lượng khai thác mỏ % đất, đá, quặng nổ mìn chi phí ít nhưng thực tế chỉ phí nhiều - gần gấp hai).

Moong khai thác Hà Trì và bãi thải đất đá kết quả quan trắc môi trường năm 2023 đều đạt tiêu chuẩn, báo cáo tác động môi trường (ĐTM) do Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt theo Quyết định số 1163/QĐ-BTNMT ngày 10/5/2019 đánh giá nước thải Moong khai thác Hà Trì và nước thải từ bãi thải đất đá vượt ngưỡng quy chuẩn. Sự khác biệt này cần cơ quan chuyên môn tiếp tục kiểm chứng.

Căn cứ theo quyền hạn, chức năng Thanh tra tỉnh Cao Bằng đã có những kiến nghị cụ thể.

Vấn đề định mức vật tư: Công ty ban hành Quyết định số 73/QĐ-KSTP ngày 01/6/2023 về Định mức vật tư sản xuất chính về việc phối liệu hóa chất chế biến quặng chênh lệch lớn so với thực tế sản xuất: Trong thuyết minh Bản vẽ thiết kế thi công đã đưa ra định mức vật tư sản xuất chế biến quặng qua các kết quả thực nghiệm, sau đó Công ty đã có 03 tháng sản xuất thử nên định mức vật tư ở đây có độ chính xác, tin cậy cao; định mức vật tư là cơ sở để xây dựng kế hoạch mua sắm, dự trù chỉ phí, kế hoạch cung cấp nguyên, nhiên liệu phục vụ sản xuất năm 2023 như Công ty đã nêu, nhưng vẫn còn là cơ sở vô cùng quan trọng trong hoạt động sản xuất, đặc biệt là định mức các hóa chất để căn cứ phối liệu các loại vật tư, đảm bảo hiệu quả, triệt để các phản ứng hóa học và tiết kiệm trong sản xuất cho ra sản phẩm tỉnh quặng có chất lượng tốt nhất.

Thực tế Công ty đã tuyển ra sản phẩm được thị trường chấp nhận theo nguyên lý cơ bản phải có định mức chuẩn xác để phối liệu. Tuy nhiên, định mức thực tế áp dụng sơ với định mức theo Quyết định số 73/QĐ-KSTP của Công ty đang có sự mâu thuẫn.

Quản lý hồ sơ – bản đồ mỏ: Bản đồ, mặt cắt hiện trạng hàng năm báo cáo chưa đúng quy định. Vị trí lắp đặt trạm cân không đúng phạm vi cho phép, tiềm ẩn nguy cơ quản lý sản lượng thiếu minh bạch.

Những tồn tại này cho thấy một bức tranh quản lý khai thác còn lỏng lẻo, tạo kẽ hở cho thất thoát tài nguyên và gây khó khăn cho công tác giám sát.

Phát triển kinh tế bền vững trong khai thác khoáng sản

Không thể phủ nhận Công ty Cổ phần Khoáng sản Tấn Phát đã có một số bước đi tích cực như hoàn thành nghĩa vụ tài chính, xây dựng bãi thải, lắp đặt camera giám sát, tạo việc làm cho lao động địa phương. Tuy nhiên, những kết quả này chưa đủ để xóa nhòa hàng loạt mâu thuẫn, sai lệch trong hồ sơ và thực tế.

Nếu chỉ nhìn vào phần “sáng” mà bỏ qua các dấu hiệu bất thường, chúng ta sẽ dễ dàng đánh mất cơ hội kiểm soát nguồn tài nguyên quý hiếm, đồng thời đối diện nguy cơ môi trường bị tổn hại lâu dài.

Thanh tra mỏ niken – đồng tại Cao Bằng không chỉ là một cuộc kiểm tra định kỳ, mà còn là lời cảnh tỉnh cho toàn ngành khai khoáng. Những con số mâu thuẫn, những bản đồ thiếu chính xác và những trạm cân đặt sai vị trí đã phơi bày rõ ràng: nếu quản lý không chặt chẽ, tài nguyên có thể bị thất thoát ngay trong quá trình khai thác hợp pháp.

Đây là lúc doanh nghiệp phải chứng minh năng lực và trách nhiệm của mình, không chỉ bằng những khoản đóng góp ngân sách, mà bằng sự minh bạch, chính xác trong hồ sơ, công nghệ khai thác và cam kết phục hồi môi trường.

Đưa khoáng sản trở thành nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội. (Ảnh minh họa)

Ngành khai khoáng Việt Nam chỉ có thể trở thành động lực phát triển khi mỗi tấn quặng khai thác đều được tính toán, tận thu đúng giá trị; mỗi mét đất bị bóc đi đều được phục hồi; và mỗi đồng ngân sách thu về đều phản ánh trung thực giá trị tài nguyên đã mất. Nếu không, những mỏ niken – đồng giàu có hôm nay sẽ chỉ để lại những bãi thải trơ trọi và những câu hỏi chưa có lời giải cho thế hệ mai sau.

Nguyên Mạnh