Thành tựu đa phương ghi dấu ấn, tạo vị thế Việt Nam

Việt Nam tái đắc cử vào Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2026-2028 với số phiếu cao nhất nhóm châu Á-Thái Bình Dương. (Nguồn: Phái đoàn Việt Nam tại LHQ)

Những thành tựu nổi bật

Trong gần bốn thập kỷ triển khai đường lối Đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu toàn diện thông qua đối ngoại đa phương, thể hiện qua ba giai đoạn rõ rệt.

Giai đoạn 1986-1995 là thời kỳ khởi đầu và phá thế bao vây cấm vận, Việt Nam chuyển mạnh tư duy đối ngoại theo hướng mở cửa và từng bước tái lập các mối quan hệ quốc tế quan trọng.

Giai đoạn 1996-2006 đánh dấu bước phát triển thứ hai, Việt Nam tăng cường hội nhập khu vực và từng bước tiến ra sân chơi toàn cầu trong bối cảnh kinh tế thị trường định hình rõ hơn và yêu cầu phát triển đất nước đòi hỏi mở rộng hợp tác quốc tế.

Từ năm 2007 đến nay, đối ngoại đa phương bước vào giai đoạn phát triển thứ ba, gắn với quá trình hội nhập quốc tế toàn diện. Khi đất nước có thế và lực mới, Việt Nam chuyển từ vai trò “tham gia” sang “chủ động và tích cực đóng góp” sâu hơn vào các cơ chế liên chính phủ, mở rộng hợp tác trong các cấu trúc khu vực mới, đồng thời từng bước thể hiện vai trò trong việc định hình các vấn đề chung của khu vực và quốc tế.

Nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển, Việt Nam tích cực tham gia các cơ chế an ninh khu vực như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị thượng đỉnh Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN Mở rộng (ADMM+), góp phần xây dựng cấu trúc an ninh dựa trên hợp tác và luật pháp quốc tế. Trong vấn đề Biển Đông, Việt Nam kiên trì lập trường dựa trên UNCLOS 1982, tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế và thúc đẩy đàm phán COC theo hướng thực chất và hiệu lực. Việc hai lần trúng cử vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) (2008-2009 và 2020-2021) với số phiếu tín nhiệm cao cho thấy sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế về khả năng tham gia và đóng góp xử lý những vấn đề hòa bình, an ninh toàn cầu, đồng thời nâng cao vị thế của Việt Nam như một thành viên có trách nhiệm. Các hợp tác đa phương trong lĩnh vực ứng phó biến đổi khí hậu, chống tội phạm xuyên quốc gia, an ninh mạng và khủng bố cho thấy vai trò ngày càng thiết thực của đối ngoại đa phương trong ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống.

Thông qua hợp tác với Ngân hàng thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), Việt Nam tiếp cận nguồn vốn ODA ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật và kinh nghiệm quản trị để thúc đẩy cải cách thể chế, phát triển hạ tầng và nâng cao năng lực xã hội.

Trong giai đoạn gần đây, Việt Nam trở thành một trong những nước tích cực đi đầu trong việc ký kết các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, RCEP…), qua đó mở rộng phạm vi hội nhập kinh tế và tạo nền tảng cho cải cách thể chế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Đồng thời, việc thiết lập quan hệ ngoại giao với 195 quốc gia và trở thành thành viên của hơn 70 tổ chức quốc tế đã giúp Việt Nam xây dựng được mạng lưới quan hệ rộng khắp, đan xen lợi ích đa tầng, góp phần duy trì cân bằng chiến lược và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Cùng với đó, Việt Nam là một trong những nước đi đầu hoàn thành sớm nhiều Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ và tích cực triển khai các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) đến năm 2030. Việt Nam đảm nhiệm hiệu quả nhiệm vụ tại các cơ chế quốc tế quan trọng như Hội đồng Nhân quyền LHQ, Hội đồng Thống đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ (từ 2014) và trở thành đối tác tin cậy, uy tín của LHQ trong lĩnh vực này.

Những kết quả cho thấy Việt Nam không chỉ hội nhập thành công mà đang chuyển mình từ vị thế “người tham gia” sang vai trò “người đóng góp tích cực”, hướng tới năng lực “định hình luật chơi” tại LHQ và các thể chế đa phương.

Việt Nam đã để lại những dấu ấn mang tính định hình trên các diễn đàn khu vực và toàn cầu. Ảnh minh họa. (Nguồn: iStock)

Dấu ấn sâu sắc trên “sân” đa phương

Thành tựu quan trọng hơn cả của đối ngoại đa phương không chỉ nằm ở kết quả hội nhập hay khả năng huy động nguồn lực, mà còn thể hiện rõ qua việc Việt Nam để lại những dấu ấn mang tính định hình trên các diễn đàn khu vực và toàn cầu.

Ở cấp độ khu vực, Việt Nam khẳng định năng lực điều phối và dẫn dắt hợp tác thông qua việc đảm nhiệm thành công vai trò Chủ tịch ASEAN các năm 1998, 2010 và 2020. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, Việt Nam thể hiện năng lực điều hành linh hoạt, duy trì đoàn kết nội khối và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN, qua đó khẳng định khả năng ứng phó với khủng hoảng trong môi trường đa phương phức tạp. Hai lần đăng cai Hội nghị cấp cao APEC (2006 và 2017), tổ chức ASEM 5 (2004) và nhiều sự kiện quan trọng khác, Việt Nam góp phần định hình các sáng kiến khu vực về kết nối hạ tầng, thu hẹp khoảng cách phát triển, kinh tế số và hội nhập liên khu vực.

Trên phạm vi toàn cầu, đất nước từng bước khẳng định vai trò có thể tham gia định hình chuẩn mực và luật lệ quốc tế. Tại Đại hội đồng LHQ, Việt Nam đề xuất nhiều sáng kiến được thông qua, điển hình như Ngày quốc tế phòng chống dịch bệnh (27/12), Ngày quốc tế vui chơi (6/11). Thông qua hợp tác với Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO), Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và nhiều cơ chế liên chính phủ khác, Việt Nam quảng bá hiệu quả hình ảnh quốc gia nhân văn và có trách nhiệm toàn cầu, với ngày càng nhiều hồ sơ Di sản thế giới được công nhận và nhiều sáng kiến phát triển được ghi nhận tại các diễn đàn đa phương. Nổi bật là việc Hà Nội trở thành nơi mở ký Công ước LHQ về chống tội phạm mạng tháng 10 vừa qua, lần đầu tiên một công ước quốc tế gắn với Thủ đô Hà Nội, cho thấy Việt Nam được coi trọng và trở thành tác nhân kiến tạo trong lĩnh vực an ninh mạng và quản trị số.

Tại cơ chế trọng yếu của LHQ như HĐBA, Việt Nam để lại dấu ấn thông qua các nghị quyết quan trọng như Nghị quyết 1889 (2009) về phụ nữ, hòa bình và an ninh, hay Nghị quyết 2573 (2021) về bảo vệ cơ sở hạ tầng thiết yếu. Việt Nam cũng là nước đi đầu tích cực tham gia và đóng góp trong quá trình đàm phán Công ước LHQ chống tội phạm mạng (từ 2022), đồng thời việc Việt Nam được tin cậy trao trọng trách Chủ tịch Hội nghị kiểm điểm Hiệp ước NPT (2026) đánh dấu bước phát triển mới về năng lực điều phối và dẫn dắt tại cơ chế kiểm soát vũ khí chiến lược toàn cầu.

Việc Tổng thư ký LHQ thăm chính thức hai lần trong nhiệm kỳ 2021-2026, thể hiện tình cảm chân tình, sâu đậm của cá nhân ông, đồng thời phản ánh mức độ tin cậy mà LHQ dành cho Việt Nam. Những dấu ấn đó cho thấy Việt Nam đã chuyển mình sang vị thế của quốc gia có khả năng góp phần định hình luật lệ, có vai trò và tạo ảnh hưởng trong trật tự quốc tế đa phương đang định hình lại.

Nâng tầm như một động lực chiến lược

Gần 40 năm đổi mới, trong bối cảnh quốc tế biến động sâu sắc với cạnh tranh chiến lược gia tăng, thách thức an ninh truyền thống - phi truyền thống đan xen và các xu thế chuyển đổi số, chuyển đổi xanh định hình trật tự toàn cầu, việc tiếp tục đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đã trở thành yêu cầu chiến lược tất yếu của Việt Nam, thể hiện tương xứng với tầm vóc, vị thế của đất nước.

Về tư duy, tiếp tục quán triệt triển khai hiệu quả các văn bản chỉ đạo mang tính định hướng của Đảng và Nhà nước về đối ngoại, hội nhập quốc tế; thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa. Để bảo vệ lợi ích quốc gia – dân tộc, mở rộng không gian phát triển và khẳng định vai trò trong các cấu trúc khu vực và quốc tế đang chuyển dịch nhanh chóng, đối ngoại đa phương cần tiếp tục đổi mới tư duy, chuyển mạnh từ “tham dự” sang “chủ động tham gia” và “dẫn dắt”, tìm kiếm cơ hội phát huy vai trò “trung gian”, “hòa giải”.

Về biện pháp, xác định rõ ưu tiên trọng tâm, tăng cường nghiên cứu chuyên sâu và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để thực thi hiệu quả các cam kết quốc tế. Bên cạnh việc “nuôi dưỡng” nội dung, sáng kiến mà Việt Nam đã ưu tiên, thúc đẩy một cách xuyên suốt, Việt Nam cần chủ động nắm bắt cơ hội, sẵn sàng tham gia cũng như đề xuất sáng kiến mới phù hợp với nhu cầu và tình hình hiện tại trong các lĩnh vực, như chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, khoa học - công nghệ, AI, chuyển đổi năng lượng, ứng phó biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng, an ninh lương thực và thách thức an ninh phi truyền thống khác. Thể hiện trọng trách dẫn dắt tại các cơ quan quan trọng như Hội đồng Chấp hành UNESCO, UNWomen, đảm nhiệm thành viên Hội đồng Nhân quyền 2026-2028, ứng cử lần thứ 3 làm thành viên HĐBA LHQ 2032-2033 và Thẩm phán ITLOS, cần phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tăng cường phối hợp liên ngành.

Về tổ chức thực hiện, bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa bên trong và bên ngoài, phối hợp liên ngành, nhất là thông qua cơ chế phối hợp, trao đổi thường xuyên giữa các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp để bảo đảm sự thống nhất về tư duy và đồng lòng trong hành động.

Hướng tới kỷ niệm 50 năm Việt Nam gia nhập LHQ (2027), đối ngoại đa phương cần tiếp tục được nâng tầm như một động lực chiến lược, góp phần thực hiện khát vọng phát triển, đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao, đồng thời đóng góp ngày càng chủ động, trách nhiệm vào hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững của khu vực và thế giới.

Phạm Bình Anh