Tháo ngòi căng thẳng ở Trung Đông

Toàn cảnh một cuộc họp Hội đồng Bảo an tại New York, Mỹ. (Ảnh: THX/TTXVN)

Quyết định tương đối bất ngờ của Tehran sau hơn 2 tháng “cấm cửa” các nhân viên IAEA được giới quan sát đánh giá là động thái tích cực của nước Cộng hòa Hồi giáo trong nỗ lực tháo ngòi căng thẳng liên quan chương trình hạt nhân của Iran.

Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araqchi thông báo Hội đồng An ninh quốc gia tối cao của Nhà nước Hồi giáo này đã phê chuẩn việc cho phép các thanh sát viên IAEA trở lại quốc gia Trung Đông này.

Bộ trưởng Araqchi cho biết, các thanh sát viên sẽ giám sát quá trình thay nhiên liệu tại Nhà máy điện hạt nhân Bushehr. Tuy nhiên, người đứng đầu ngành ngoại giao Iran lên tiếng phủ nhận thông tin Tehran và IAEA đã đạt được khuôn khổ hợp tác mới, khẳng định hiện chưa có văn bản nào được thống nhất giữa hai phía. Ngay sau thông báo của Tehran, Nga tuyên bố hoan nghênh động thái nêu trên của Iran.

Đại diện thường trực Nga tại các tổ chức quốc tế ở Vienna, ông Mikhail Ulyanov nhấn mạnh, việc IAEA nối lại hoạt động tại Nhà máy Bushehr một lần nữa cho thấy Iran là đối tác có trách nhiệm, ngay cả sau các cuộc tấn công quân sự nhằm vào những cơ sở hạt nhân dân sự, đặt dưới sự giám sát của IAEA.

Trong khi đó, Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi cho biết, nhóm thanh sát viên đầu tiên của IAEA đã trở lại Iran sau hơn 2 tháng hoạt động hợp tác giữa hai phía bị gián đoạn. Theo Tổng Giám đốc Grossi, IAEA đang thảo luận các biện pháp khởi động lại công việc tại Iran, nơi có các cơ sở hạt nhân từng bị tấn công.

Hợp tác giữa Tehran và IAEA đóng băng khi Quốc hội Iran thông qua luật đình chỉ hợp tác với IAEA sau các vụ không kích của Israel và Mỹ hồi tháng 6, buộc các thanh sát viên phải rời khỏi nước Cộng hòa Hồi giáo.

Tehran cáo buộc IAEA ngả về phương Tây và yêu cầu hoạt động thanh tra, giám sát các cơ sở hạt nhân phải được Hội đồng An ninh quốc gia tối cao phê chuẩn. Tuy nhiên, Bộ trưởng Ngoại giao Iran thừa nhận Tehran không thể chấm dứt hoàn toàn hợp tác với IAEA, việc các thanh sát viên IAEA trở lại chỉ cần được Hội đồng An ninh quốc gia tối cao bật đèn xanh.

Động thái được giới phân tích đánh giá là nhượng bộ được Iran đưa ra trong bối cảnh nhóm 3 nước châu Âu gồm Anh, Pháp, Đức (E3) đang đe dọa kích hoạt cơ chế snapback - các biện pháp trừng phạt của Liên hợp quốc đối với quốc gia Hồi giáo.

Giới ngoại giao châu Âu đồn đoán rằng quyết định kích hoạt cơ chế snapback có thể được đưa ra ngay trong tuần này nếu Tehran không cam kết đầy đủ về chương trình hạt nhân. Bộ Ngoại giao Mỹ cũng thông báo nội dung cuộc thảo luận giữa Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Marco Rubio với những người đồng cấp nhóm E3, trong đó tái khẳng định lập trường rằng Iran không được phép sở hữu vũ khí hạt nhân.

Trước sức ép của phương Tây, Bộ Ngoại giao Iran có những động thái xoa dịu căng thẳng, nêu rõ Tehran hoàn toàn nhận thức được những hậu quả tiêu cực của việc khôi phục các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Esmaeil Baghaei khẳng định, Nhà nước Hồi giáo đã có những nỗ lực ngăn chặn nguy cơ kích hoạt cơ chế snapback, bằng việc tích cực đàm phán với nhóm E3 tại Geneva (Thụy Sĩ), cũng như tiến hành tham vấn với các nước Ủy viên thường trực và không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Các cuộc tiếp xúc giữa Iran với các nước nêu trên tập trung vào việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt liên quan Nghị quyết 2231 của Liên hợp quốc.

Trong khi phương Tây cáo buộc Iran mở rộng chương trình hạt nhân vượt quá nhu cầu dân sự, Tehran nhiều lần khẳng định chương trình chỉ phục vụ mục đích hòa bình. Cộng đồng quốc tế mong muốn giải pháp ngoại giao và hòa bình được thiết lập ở Iran, qua đó khôi phục an ninh và ổn định trong khu vực Trung Đông, vốn đã có quá nhiều bất ổn thời gian qua.

BẢO MINH