Thắp sáng tri thức, khơi nguồn nhân văn - sứ mệnh kép của người làm báo thời đại số

Trong kỷ nguyên số, đổi mới là yêu cầu sống còn của người làm báo. Nhà báo Việt Nam trong giai đoạn hiện nay cần kết hợp 3 yếu tố cốt lõi: bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, và khả năng thích ứng - sáng tạo trong môi trường số hóa.

Thắp sáng tri thức: Vai trò kiến tạo của báo chí

Từ trước đến nay, báo chí đã là nguồn thông tin quan trọng, giúp bạn đọc cập nhật chính sách, xã hội, giáo dục, khoa học... Nhưng trong thời đại số, vai trò ấy còn được mở rộng hơn: báo chí trở thành một cầu nối tri thức mới giữa người làm báo và công chúng.

Phóng viên tác nghiệp tại nghị trường Quốc hội. Ảnh: Phạm Thắng

Người làm báo không chỉ lặp lại thông tin, họ còn cần phân tích, làm rõ, đi sâu vào các vấn đề, từ đó giúp bạn đọc hiểu chứ không chỉ biết. Báo chí giúp “mở cửa” những đề tài có thể nằm ngoài sách giáo khoa, ngoài giảng đường - giúp người học, người đọc có thêm góc nhìn, thêm câu hỏi, thêm khát vọng. Một số nghiên cứu và bài viết cho thấy: việc đào tạo và nghiên cứu báo chí trong kỷ nguyên số “không thể thay thế được những phẩm chất cốt lõi làm nên một nhà báo chân chính: đó là trí tuệ, lòng dũng cảm, trách nhiệm xã hội và khát vọng cống hiến cho sự thật”. Điều này cho thấy rõ, báo chí đang hướng tới việc không chỉ truyền tin mà còn truyền tri thức.

Trong môi trường giáo dục đại học, báo chí chính là một công cụ mở rộng ngoài sách giáo trình. Giảng viên và sinh viên có thể sử dụng bài báo, phóng sự, video báo chí để minh họa, phân tích, tranh luận. Điều này giúp lớp học không còn đóng khung trong một phòng học mà mở ra đời thực, mở ra xã hội, mở ra tương lai. Khi báo chí được sử dụng như bài học, người học sẽ phát triển năng lực: tìm hiểu, viết, phản biện, kiến tạo tri thức. Chính sự giao thoa giữa báo chí và giáo dục giúp mục tiêu thắp sáng tri thức trở nên thiết thực và tác động rộng hơn.

Khơi nguồn nhân văn: Giá trị nhân bản trong ngòi bút thời đại số

“Nhân văn” ở đây nghĩa là “giá trị con người” - tôn trọng, đồng cảm, sẻ chia, trách nhiệm với cộng đồng. Người làm báo không thể chỉ chạy theo thị hiếu, số lượng lượt xem, mà phải giữ vững đạo đức nghề nghiệp, giữ vững sự trung thực và nhân bản.

Trung tá, phóng viên ảnh Trịnh Phú Sơn tác nghiệp tại khu vực ngập lụt tỉnh Bắc Ninh, tháng 10-2025. Ảnh do nhân vật cung cấp

Có một bài viết nhấn mạnh: “Mang sứ mệnh bảo vệ công lý và lẽ phải, tuy nhiên… ngòi bút của người làm báo không chỉ có tính chiến đấu mà còn phải gắn liền với tính nhân văn, đạo đức. Bởi tận cùng của báo chí là văn hóa, tận cùng của văn hóa là con người”.

Một trong những sứ mệnh nhân văn của báo chí là không chỉ kể chuyện mà lan tỏa giá trị: những câu chuyện về thầy cô tận tâm, học sinh vượt khó, mô hình giáo dục tiên tiến, người dân sáng tạo trong cộng đồng… Từ đó tạo sức lan tỏa trong xã hội, khơi lên lòng nhân ái, trách nhiệm và hy vọng. Cùng lúc, người làm báo cũng là người phản biện - chống lại tin giả, thông tin xấu, độc hại, những biểu hiện lệch lạc dẫn tới mất niềm tin hoặc tác động xấu tới xã hội.

Như bài viết nói về mặt trận báo chí số: “Mạng xã hội đang là mảnh đất màu mỡ để các phần tử xấu lợi dụng… Việc bảo vệ nền tảng tư tưởng là đấu tranh trên một “mặt trận không tiếng súng”. Do vậy, nhân văn không chỉ là lan tỏa cái tốt mà còn là đấu tranh vì cái đúng, giữ vững cái thiện - một phần không thể tách rời của sứ mệnh người làm báo.

Sứ mệnh kép: Thách thức và cơ hội trong môi trường số

Tin giả, thông tin nhiễu loạn: Trong thời đại truyền thông xã hội và nền tảng số, thông tin sai lệch phát tán nhanh. Người làm báo phải chiến thắng không chỉ về tốc độ mà về độ chính xác và làm rõ. Cạnh tranh và đa nền tảng: Người làm báo giờ đây không chỉ viết bài, mà còn làm video, podcast, infographic, livestream… thực hiện “nhà báo 5 trong 1”.

Phóng viên TTXVN trao đổi về cách dựng video bằng điện thoại di động tại lớp “Kỹ năng sản xuất video trong bối cảnh truyền thông số” được tổ chức ở Đà Nẵng. Ảnh: TTXVN

Đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp: Công nghệ hỗ trợ nhưng không thay thế được tư duy, bản lĩnh và trách nhiệm. “AI không thể thay thế được những phẩm chất cốt lõi làm nên một nhà báo chân chính”. Đổi mới mô hình tổ chức: Nhiều tòa soạn vẫn lúng túng trong chuyển đổi số, trong khi độc giả trẻ đòi hỏi nội dung khác biệt, nhanh, đa phương tiện.

Công nghệ và dữ liệu: Với báo chí dữ liệu, đa nền tảng, người làm báo có thể giúp độc giả tiếp cận thông tin sâu hơn, minh bạch hơn, trực quan hơn. Tương tác với công chúng: Mạng xã hội, nền tảng số mở ra không gian tương tác lớn - người làm báo có thể lắng nghe, phản hồi, kết nối với độc giả. Việc này giúp thắp sáng tri thức theo chiều hướng cộng đồng hơn.

Phát huy nhân văn: Trong môi trường nhiều thách thức, những câu chuyện nhân văn, giàu cảm xúc và giá trị có thể nổi bật và lan tỏa mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Người làm báo có thể khai thác tốt điều này để tạo dấu ấn tích cực. Giáo dục và đào tạo thế hệ mới: Sứ mệnh không chỉ dành cho người làm báo hiện tại mà cả những người chuẩn bị vào nghề - đào tạo phải kết hợp kỹ năng số, tư duy phản biện, bản lĩnh và nhân văn.

Hướng đi và giải pháp thực tiễn

Thường xuyên đào tạo về công nghệ mới, nền tảng số, dữ liệu, nhưng đồng thời củng cố đào tạo về tư duy phản biện, tri thức xã hội, đạo đức nghề nghiệp. Mỗi tòa soạn cần xây dựng văn hóa “người làm báo vừa là nhà kiến tạo tri thức, vừa là người lan tỏa nhân văn”: giữ vững giá trị nghề nghiệp, không vì số lượng hoặc thị hiếu mà đánh mất bản sắc. Khuyến khích phóng viên, biên tập viên xây dựng kỹ năng đa nền tảng: viết, quay video, dựng đồ họa, tương tác mạng xã hội… như mô hình “nhà báo 5 trong 1” đang thực hiện.

Trong xu thế công nghệ phát thanh - truyền hình phát triển liên tục, các kỹ thuật viên dựng hình phải ngày đêm học hỏi, tiếp cận công nghệ, các phần mềm dựng phim mới để đáp ứng tốt yêu cầu chuyên môn. Ảnh: TTXVN

Báo chí tận dụng đa phương tiện và tương tác: video, infographic, podcast, livestream để tiếp cận khán giả trẻ, giúp thông tin nhân văn đến được nhiều người hơn. Kết hợp với giáo dục và đào tạo: cơ quan báo chí nên hợp tác với trường đại học, khoa truyền thông - báo chí, tổ chức workshop, trao đổi để sinh viên và nhà báo cùng học hỏi và thực hành.

Giữ vững chất lượng và đạo đức: thông tin xác thực, rõ nguồn, có phản biện. Đây là điều kiện tiên quyết để người làm báo giữ vững niềm tin công chúng. Tập trung lắng nghe độc giả, xây dựng các nền tảng phản hồi để báo chí không chỉ nói mà còn trao đổi, kết nối - nhân văn từ đó sẽ lan rộng hơn. Đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng và đa kênh, nhưng đảm bảo nội dung có chiều sâu, tránh chạy theo số lượng, clickbait (tiêu đề giật gân) mà bỏ qua chất lượng và giá trị.

Thời đại số không làm suy giảm vai trò của báo chí, ngược lại, nó yêu cầu báo chí phải thay đổi toàn diện để phù hợp với vận tốc, đa dạng và độ phức tạp của thông tin hiện nay. Trong bối cảnh đó, người làm báo đứng trước hai nhiệm vụ quan trọng: thắp sáng tri thức và khơi nguồn nhân văn. Khi thực hiện được cả hai, báo chí sẽ thực sự trở thành lực lượng dẫn dắt xã hội, phát triển không chỉ về kiến thức mà còn về con người, văn hóa và giá trị. Nếu chỉ thắp sáng tri thức mà quên nhân văn, báo chí sẽ trở thành thông tin khô cứng, mất lòng tin; nếu chỉ khơi nguồn nhân văn mà bỏ tri thức, báo chí có thể trở nên mê tín hoặc thiếu chiều sâu. Vì vậy, sứ mệnh kép này là lý tưởng và cũng là thách thức lớn nhất với người làm báo thời đại số.

Đất nước và thời đại đặt kỳ vọng rất lớn vào báo chí và đội ngũ người làm báo. Và mỗi người làm báo, với ngòi bút, trách nhiệm, bản lĩnh và lòng nhân ái, sẽ góp phần làm cho tri thức lan tỏa, nhân văn tỏa sáng và xã hội vươn tới những giá trị cao đẹp hơn.

Từ Hữu Công