Thắt chặt thẩm định chuỗi cung ứng: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp

Pháp lý ngày càng thắt chặt, rủi ro không nhỏ

Trong bối cảnh toàn cầu hóa bước sang giai đoạn đề cao “trách nhiệm xã hội và môi trường”, Liên minh châu Âu (EU) đang trở thành trung tâm của làn sóng cải cách mới về chuỗi cung ứng. Những năm trở lại đây, EU và một số quốc gia thành viên như Đức, Pháp, Hà Lan đã ban hành và chuẩn bị thực thi nhiều quy định pháp lý mới về việc giám sát, đánh giá và phòng ngừa các rủi ro liên quan đến quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng (thường được gọi là “thẩm định chuỗi cung ứng”). Trong đó, các văn bản pháp lý như Luật Nghĩa vụ thẩm định chuỗi cung ứng của doanh nghiệp (SCDDA) của Đức và Chỉ thị về Thẩm định Tính bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) của EU được đánh giá là hai bộ quy định toàn diện và nghiêm ngặt nhất từng có trên thế giới.

Theo đó, các doanh nghiệp châu Âu có quy mô lớn – từ 1.000 đến trên 5.000 lao động, doanh thu từ 900 triệu đến 1,5 tỷ euro – phải thiết lập cơ chế thẩm định, đánh giá và phòng ngừa rủi ro liên quan đến quyền con người, môi trường, lao động cưỡng bức; hoặc các tác động tiêu cực trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Quy trình thẩm định gồm bốn bước cơ bản: kế hoạch, nhận diện và đánh giá, biện pháp xử lý, giám sát/khiếu nại và thông tin. Đáng chú ý theo SCDDA của Đức, mức phạt với các doanh nghiệp lớn nếu vi phạm có thể từ 50.000 – 800.000 EUR hoặc 2% doanh thu, kèm nguy cơ bị loại khỏi các gói đấu thầu công.

Luật SCDDA đã có hiệu lực tại Đức từ đầu năm 2023, còn Chỉ thị CSDDD của EU sẽ được các nước thành viên nội luật hóa vào năm 2026 và áp dụng chính thức giai đoạn 2027-2029, tùy quy mô doanh nghiệp. Đây được xem là bước ngoặt pháp lý lớn định hình lại thương mại toàn cầu trong thập kỷ tới – khi yêu cầu “minh bạch chuỗi cung ứng” trở thành tiêu chí bắt buộc thay vì khuyến nghị.

“Đây là những quy định mang tính toàn diện và chặt chẽ nhất về thẩm định chuỗi cung ứng từng được ban hành trên thế giới tính đến nay. Mặc dù các luật này chủ yếu áp dụng cho các tập đoàn và doanh nghiệp lớn có trụ sở tại châu Âu, nhưng điều quan trọng là toàn bộ chuỗi cung ứng – bao gồm cả các nhà cung ứng tại nước ngoài như Việt Nam – đều nằm trong phạm vi ảnh hưởng của quy định”, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết.

Theo một khảo sát nhanh do VCCI thực hiện tháng 7-8/2025, có tới 59,3% doanh nghiệp Việt chưa từng nghe nói đến các quy định này, trong khi 36,6% chỉ mới nghe nói nhưng chưa hiểu rõ. Thực tế này phần nào cho thấy khoảng cách lớn giữa các thay đổi đang diễn ra mạnh mẽ tại châu Âu và mức độ sẵn sàng của cộng đồng doanh nghiệp Việt. Nói cách khác, nhiều doanh nghiệp Việt đang “bị động” trước làn sóng pháp lý mới này. Trước thực trạng đó, VCCI đã phối hợp với Viện FNF Việt Nam tiến hành nghiên cứu, tổng hợp và xây dựng Báo cáo chuyên đề: “Quy định về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu và ảnh hưởng tới xuất khẩu Việt Nam”. Kết quả nghiên cứu này đã được công bố tại hội thảo “Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu – Những điều doanh nghiệp cần biết” được tổ chức gần đây.

Việt Nam hiện đã là một mắt xích quan trọng trong các chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong đó, EU luôn là một trong những thị trường xuất khẩu lớn và ổn định nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, các quy định mới của EU về thẩm định chuỗi cung ứng chắc chắn sẽ tạo ra những thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam.

“Dù chúng ta không phải là đối tượng chịu tác động trực tiếp của các quy định mới, nhưng với vai trò là nhà cung ứng nguyên liệu, nhà sản xuất, doanh nghiệp logistics hay đơn vị vận chuyển... chúng ta buộc phải tuân thủ các yêu cầu về minh bạch, trách nhiệm môi trường và quyền con người nếu muốn duy trì mối quan hệ hợp tác với các đối tác lớn tại châu Âu. Việc từ chối cung cấp thông tin, không đáp ứng được các tiêu chuẩn, hoặc vi phạm các quy tắc trong quá trình hợp tác có thể dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng như: bị từ chối đơn hàng, bị loại khỏi chuỗi cung ứng hoặc mất cơ hội mở rộng thị phần”, ông Đậu Anh Tuấn cảnh báo.

TS. Nguyễn Thị Thu Trang – Trưởng Nhóm Nghiên cứu VCCI – cho rằng, các quy định thẩm định chuỗi cung ứng của châu Âu không chỉ dừng ở việc tuân thủ pháp luật, mà còn bao gồm trách nhiệm phòng ngừa, giám sát và khắc phục rủi ro. Do đó, các doanh nghiệp không phải để vi phạm xảy ra mới xử lý, mà phải chủ động nhận diện và ngăn chặn ngay từ đầu. Từ góc độ Việt Nam, bà Trang chỉ rõ các nhóm rủi ro điển hình mà doanh nghiệp cần lưu ý, gồm các vấn đề liên quan đến tuổi lao động, điều kiện và môi trường làm việc, bình đẳng giới, sức khỏe – an toàn lao động, tiền lương không đủ sống…

Hiểu biết của các chủ thể ở Việt Nam về các hệ thống pháp luật thẩm định chuỗi cung ứng ở EU và trên thế giới (nguồn: Khảo sát nhanh do VCCI thực hiện tháng 7-8/2025)

Cơ hội trong thách thức

Ngược lại, theo Chỉ thị CSDDD, các nhà cung cấp Việt Nam cũng có quyền được hỗ trợ – từ đào tạo năng lực đến hỗ trợ tài chính nếu các biện pháp tuân thủ làm tăng chi phí sản xuất. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt nâng cấp quy trình, xây dựng thương hiệu “trách nhiệm” trong chuỗi cung ứng.

“Tại châu Âu, các quy định mới đang được đưa ra để làm cho chuỗi cung ứng trở nên minh bạch và bền vững hơn. Đối với nhiều doanh nghiệp thì điều này nghe có vẻ rất là phức tạp, thậm chí rất đáng lo ngại. Nhưng cốt lõi của quy định là xây dựng niềm tin giữa nhà sản xuất, nhà cung cấp và người tiêu dùng”, bà Vanessa Steinmetz – Giám đốc Viện FNF Việt Nam, cho biết. Các quy định mới, dù khắt khe, song cũng mở ra cơ hội mới. Những doanh nghiệp thể hiện sự minh bạch, trách nhiệm và quản trị tốt sẽ trở thành đối tác mạnh mẽ và cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế, theo bà Steinmetz. Khuyến nghị đưa ra là các doanh nghiệp Việt Nam cần hiểu rõ hơn về những thay đổi trong chuỗi cung ứng toàn cầu, và chuẩn bị sớm cho các quy tắc mới sẽ định hình hoạt động xuất khẩu sang châu Âu trong những năm tới.

Đồng quan điểm, nhiều chuyên gia đều cho rằng, yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp duy trì năng lực cạnh tranh là chuẩn bị sớm và nâng cao nhận thức. Khi doanh nghiệp chủ động nắm bắt quy định, họ không chỉ tránh rủi ro bị loại khỏi chuỗi cung ứng mà còn có thể tham gia sâu hơn vào thị trường EU – nơi đang đánh giá cao các đối tác có hồ sơ tuân thủ rõ ràng, minh bạch.

Với các doanh nghiệp, ba hướng đi cụ thể cần quan tâm nhất bao gồm: Tuân thủ nghiêm túc pháp luật Việt Nam, đặc biệt về lao động và môi trường – đây là nền tảng căn bản giúp doanh nghiệp đáp ứng các chuẩn mực quốc tế; Chủ động nâng cao năng lực nội bộ, sẵn sàng nguồn dự phòng (nguồn lực, nhân lực) cho vấn đề thẩm định chuỗi cung ứng; và sẵn sàng phối hợp thẩm định với khách hàng/đối tác khi có yêu cầu.

Từ góc độ các hiệp hội, cần tư vấn, hướng dẫn hiệu quả cho hội viên; tích cực triển khai các hoạt động nâng cao năng lực cho hội viên về vấn đề này (thông qua tăng cường hỗ trợ về thông tin, đào tạo năng lực…) và phối hợp với hội viên trong các vụ việc cụ thể khi được yêu cầu.

Từ phía Nhà nước, TS. Nguyễn Thị Thu Trang và nhóm nghiên cứu VCCI khuyến nghị cần đồng thời thực hiện cả hai vai trò: quản lý và hỗ trợ. Ở góc độ quản lý, cần chủ động nhận diện, cảnh báo doanh nghiệp về các rủi ro vi phạm; xây dựng cơ chế xác nhận, chứng nhận mức độ tuân thủ pháp luật về lao động và môi trường khi doanh nghiệp được đối tác nước ngoài yêu cầu; và phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng để làm việc với khách hàng hoặc đối tác trong các trường hợp cần thiết. Ở góc độ hỗ trợ, cần thường xuyên cung cấp thông tin kịp thời về các thay đổi chính sách, pháp luật của các thị trường lớn liên quan đến thẩm định chuỗi cung ứng; đồng thời tìm kiếm, kết nối các nguồn lực quốc tế nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và hiệp hội thực thi hiệu quả các yêu cầu tuân thủ này.

Những quy định mới của châu Âu về thẩm định chuỗi cung ứng là một chỉ dấu nữa cho sự chuyển hướng từ thương mại “chỉ dựa trên giá” sang thương mại “dựa trên giá trị”. Đây cũng là lời nhắc rằng, năng lực cạnh tranh không chỉ đến từ chi phí thấp mà còn từ tính bền vững và trách nhiệm. Hội nhập sâu hơn đồng nghĩa với chuẩn mực cao hơn. Thay vì “bị động tuân thủ”, doanh nghiệp Việt cần xem đây là cơ hội để tham gia vững chắc hơn trong các chuỗi cung ứng. Bởi doanh nghiệp nào càng sớm “xanh” và “trách nhiệm” hơn sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong chuỗi cung ứng của tương lai.

Đỗ Lê