Khơi thông 'điểm nghẽn của điểm nghẽn' - Mệnh lệnh chính trị của cả hệ thống - Kỳ cuối: Xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật là quá trình liên tục

Không phải chiến dịch ngắn hạn

* PV: Cho đến nay, tình hình vướng mắc pháp lý được xác định và xử lý như thế nào, thưa Thứ trưởng?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Sau khi tổng rà soát, theo Báo cáo số 76-BC/ĐU ngày 02/08/2025, chúng ta xác định được 834 nội dung vướng mắc do quy định pháp luật. Ngoài ra, có 1.237 nội dung khác được các Bộ, ngành xác định không phải là “vướng mắc” theo nghĩa hẹp mà do cách hiểu và cách tổ chức thi hành. Trong quá trình rà soát lại, Báo cáo số 594/BC-BTP ngày 15/10/2025 đã xác định rõ 787 phản ánh, kiến nghị (PAKN) là khó khăn, vướng mắc cần xử lý (giảm 47 PAKN so với ban đầu); 1.300 PAKN được xác định là không phải là khó khăn, vướng mắc (tăng 63).

Hiện tại, đã có 57/787 (7,24%) PAKN hoàn thành việc xử lý, trong đó chủ yếu là xử lý theo cơ chế của Nghị quyết số 206/2025/QH15 ngày 24/6/2025 của Quốc hội về cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật (Bộ Tư pháp đã thẩm định 12 dự thảo Nghị quyết, Chính phủ đã ban hành 05 Nghị quyết theo cơ chế của Nghị quyết số 206/2025/QH15).

Phần lớn các vướng mắc còn lại đang được các Bộ, cơ quan nghiên cứu, xử lý, gắn với khoảng 50 dự án Luật, Nghị quyết trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10 đến đầu tháng 12/2025).

Đối với PAKN được xác định không phải khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật thì 90,7% đã được các Bộ, cơ quan thực hiện việc trả lời bằng văn bản, đăng tải công khai trên Cổng thông tin điện tử của Bộ, cơ quan, Cổng Pháp luật quốc gia.

Kết quả trên bước đầu thể hiện nỗ lực của các chủ thể liên quan, nhưng công việc tiếp tục làm vẫn còn nhiều.

* PV: Như vậy, một phần không nhỏ của các vướng mắc đến từ khâu tổ chức thi hành chứ không hẳn do quy định pháp luật?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Đúng thế. Nếu tính tổng thể, trong hơn 2.000 vấn đề được rà soát, phản ánh, chỉ khoảng 800 là do quy định pháp luật, còn lại khoảng hai phần ba là do khâu tổ chức thi hành hoặc cách hiểu, cách áp dụng khác nhau.

Pháp luật có thể chưa hoàn toàn rõ ràng ở một số điểm, nhưng nếu tổ chức thi hành tốt, hiểu đúng tinh thần của quy định, thì đa phần sẽ không gặp vướng mắc. Ngược lại, nếu tổ chức thi hành kém, dù quy định rõ ràng vẫn có thể phát sinh vướng mắc.

* PV: Như ông nói, vẫn còn hàng trăm vướng mắc pháp lý. Liệu trong năm 2025 có xử lý dứt điểm được không?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Mục tiêu năm 2025 là cơ bản hoàn thành việc xử lý các vướng mắc cấp bách, chứ không thể nói là “giải quyết dứt điểm” toàn bộ. Pháp luật luôn gắn liền với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nên khi nền kinh tế phát triển, những vấn đề mới sẽ tiếp tục phát sinh, nhất là trong bối cảnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số ngày càng thay đổi không ngừng như hiện nay.

Do đó, xử lý vướng mắc pháp lý là một quá trình liên tục, không phải chiến dịch ngắn hạn và có điểm dừng cụ thể. Cùng lúc, chúng ta đang triển khai Đề án về hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam để đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới - đây là bước đi dài hơi, mang tính chiến lược chứ không chỉ riêng cho năm 2025.

Căn cơ nhất vẫn là phải tổ chức thi hành pháp luật thật tốt, thật hiệu quả

* PV: Theo ông, đâu là giải pháp căn cơ nhất để xử lý hàng trăm kiến nghị, vướng mắc pháp lý, khi khoảng 50 văn bản trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10 có thể chưa thể bao quát hết?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Số lượng khó khăn, vướng mắc này là kết quả của quá trình rà soát, tổng hợp từ các Bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp trong thời gian qua. Khoảng 50 văn bản Luật, Nghị quyết trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10 chỉ là một phần trọng tâm chính - những nội dung cấp thiết, có tính nền tảng, tạo “đột phá thể chế”. Nhưng để nói là 100% thì chưa, bởi vì đây là một quá trình liên tục, không thể giải quyết trong một kỳ họp hay một năm.

Căn cơ nhất vẫn là phải tổ chức thi hành pháp luật (THPL) cho thật tốt, thật hiệu quả. Nhiều khi vướng mắc không phải do quy định sai, mà do khâu thực hiện yếu, thiếu đồng bộ, lúng túng. Có nơi gặp vướng là “đổ” cho quy định (để “biện minh), nhưng nếu tổ chức thực hiện đúng, có trách nhiệm, có năng lực, có hướng dẫn kịp thời thì không đến mức ách tắc. Vì thế, giải pháp không chỉ nằm ở sửa luật mà còn ở cách thực thi luật, ở con người thực hiện.

* PV: Nghĩa là việc sửa đổi văn bản chỉ là một phần, còn gốc rễ là năng lực thực thi và sự phối hợp của các chủ thể, thưa ông?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Chính xác. Hệ thống pháp luật muốn ổn định, có thể dự báo thì không thể sửa “xoành xoạch”. Mỗi lần sửa là cả chuỗi văn bản liên quan bị kéo theo và thường có độ trễ trong tổ chức thi hành. Nhưng nếu không sửa thì lại có chỗ bị “tắc nghẽn” thật. Bởi thế, cần phân loại vướng mắc: cái nào đích thực là “điểm nghẽn” pháp luật thì phải sửa; cái nào do tổ chức thực hiện thì phải tăng cường hướng dẫn, kiểm tra, tháo gỡ tại chỗ; đồng thời cần nâng cao năng lực thực thi cũng như nguồn lực bảo đảm.

Về phần Bộ Tư pháp, chúng tôi đang tổ chức rà soát đồng bộ giữa ba cấp: cấp địa phương - nơi trực tiếp thực hiện, phản ánh các bất cập thực tiễn; cấp Bộ, ngành - từng Bộ, ngành phải chịu trách nhiệm về lĩnh vực chuyên ngành của mình; và cấp Chính phủ mà Bộ Tư pháp là cơ quan tham mưu, đóng vai trò tổng hợp, “điều phối” toàn hệ thống. Mục tiêu là xác định chính xác đâu là “điểm nghẽn” thực sự của hệ thống, đâu là “vướng cục bộ”, để từ đó lựa chọn hướng xử lý phù hợp, khả thi và đồng bộ.

* PV: Theo ông, trong bối cảnh hiện nay, những giải pháp nào được xem là mang tính dài hạn?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Về dài hạn, trước hết là ứng dụng chuyển đổi số và công nghệ mới trong xây dựng, thực thi pháp luật. Bộ Tư pháp đang triển khai hai đề án lớn: một là hệ thống cơ sở dữ liệu lớn (Big Data), hai là ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong công tác xây dựng pháp luật (XDPL).

Với hệ thống cơ sở dữ liệu lớn về pháp luật và tổ chức THPL, mục tiêu không chỉ là số hóa hệ thống văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), mà còn tích hợp toàn bộ dữ liệu liên quan: lịch sử đề xuất soạn thảo, hồ sơ chính sách, bản án, quyết định, tình huống áp dụng thực tế, nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm quốc tế... Khi có dữ liệu đủ lớn và đầy đủ, việc xây dựng, sửa đổi hay áp dụng pháp luật sẽ dựa trên bằng chứng, không còn cảm tính.

Về ứng dụng AI, có hai hướng: thứ nhất là AI hỗ trợ hoạch định chính sách, pháp luật - trên nền cơ sở dữ liệu lớn, AI có thể phân tích xu hướng, dự báo tác động, so sánh phương án để gợi ý lựa chọn chính sách, quy định pháp luật tối ưu; thứ hai là AI hỗ trợ áp dụng pháp luật trong từng vụ việc cụ thể, giúp người có thẩm quyền đánh giá phương án xử lý dựa trên dữ liệu, tiền lệ, kinh nghiệm trước đó.

Nếu làm được hai việc này, cùng với việc xây dựng đội ngũ công chức làm công tác XDPL có tâm và có tầm, chúng ta sẽ có một “hệ sinh thái” pháp luật và tổ chức THPL thông minh, nơi dữ liệu, khoa học và công nghệ hỗ trợ ra quyết định, giảm phụ thuộc vào cảm tính cá nhân.

* PV: Đó là hướng dài hơi. Còn trong ngắn hạn, đâu là giải pháp giúp việc thẩm định, soạn thảo văn bản đạt chất lượng và hiệu quả hơn?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Công tác thẩm định là một trong số ít “sàng lọc” cuối cùng để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của văn bản. Để làm tốt, phải mẫu hóa quy trình, chuẩn hóa báo cáo và nâng cao chất lượng phối hợp.

Hiện Bộ Tư pháp đã triển khai việc mẫu hóa báo cáo thẩm định, mẫu hóa biên bản, giấy mời họp, báo cáo tổng hợp… nhằm bảo đảm “quét” được đầy đủ các nội dung cần thiết theo quy định của Luật Ban hành VBQPPL. Việc này giúp tiết kiệm thời gian và tránh bỏ sót vấn đề.

Đồng thời, phải tăng cường tính trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo. Nếu chất lượng dự thảo văn bản không tốt, thậm chí chỉ như “bản nháp” thì Bộ Tư pháp không thể thẩm định đúng nghĩa được, mà chỉ còn là góp ý. Thẩm định muốn có giá trị thì hồ sơ gửi thẩm định (đầu vào) phải tốt. Nhiều trường hợp, lãnh đạo Bộ, ngành chưa thực sự coi trọng công tác XDPL, chưa trực tiếp chỉ đạo…, dẫn đến chất lượng văn bản chưa đạt yêu cầu.

Luật Ban hành VBQPPL đã có quy định yêu cầu lãnh đạo cơ quan chủ trì phải trực tiếp tham dự, trình bày tại cuộc họp thẩm định văn bản luật. Tuy nhiên, thực tế vẫn có trường hợp ủy quyền, vắng mặt. Trong những trường hợp đó, Hội đồng thẩm định và Bộ Tư pháp vẫn có thể linh hoạt xử lý để không làm chậm tiến độ trình hồ sơ luật, nhưng đều có ghi nhận rõ trong báo cáo thẩm định, để làm rõ trách nhiệm sau này.

* PV: Về yếu tố con người - vốn là khâu quyết định - đâu là điều Bộ Tư pháp đặc biệt quan tâm?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú: Con người là trung tâm, là chủ thể của XDPL cũng như tổ chức THPL. Chúng ta có thể có dữ liệu, công nghệ, quy trình… tốt nhưng nếu người làm không có tầm, không có tâm hoặc “né trách nhiệm”, mọi thứ vẫn có thể tắc. Tăng nguồn lực, trong đó có tài chính là cần, nhưng chưa đủ. Cần cả cơ chế trọng dụng, đánh giá, khuyến khích thực sự và bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Phải có đội ngũ cán bộ xây dựng luật, tổ chức THPL chuyên nghiệp, đủ mạnh, đủ độc lập để tham mưu chính sách, bảo đảm chất lượng pháp luật.

Bộ Tư pháp đang phối hợp với các Bộ, ngành hướng tới soạn thảo tập trung, tức là tập hợp đội ngũ chuyên gia có chuyên môn sâu, làm việc độc lập để nâng cao chất lượng dự thảo VBQPPL. Nhưng muốn làm được điều đó, chính sách - tức là “đầu vào” của văn bản - phải được chuẩn bị thật kỹ, có đánh giá tác động thực chất, rõ ràng, đầy đủ.

* PV: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

T.Quyên (thực hiện)