Thất thoát, lãng phí rất lớn khi vàng 'chôn' trong két sắt

Ngày 28-5, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới. Tại buổi làm việc, Tổng Bí thư nêu rõ, cần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24/2012/CP theo hướng thị trường hóa có lộ trình và có kiểm soát chặt chẽ; xóa bỏ thế độc quyền Nhà nước về thương hiệu vàng miếng trên nguyên tắc Nhà nước vẫn quản lý nhưng có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất vàng miếng. Cùng với đó, mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát.

Nhân dịp này, Báo Pháp luật TP.HCM đã trao đổi với TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) về tình hình thị trường vàng và những kiến nghị sửa đổi Nghị định 24/2012 về quản lý thị trường vàng.

TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính).

+ Phóng viên: Sau hơn 12 năm thực thi, Nghị định 24/2012 về quản lý thị trường vàng đang bộc lộ những vấn đề gì, thưa ông?

.TS Ngô Trí Long: Theo Nghị định 24/2012, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) được trao quyền quản lý nhà nước đối với hoạt động vàng miếng, đồng thời giao Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC) giữ vai trò gần như độc quyền sản xuất vàng miếng, dưới sự giám sát trực tiếp của NHNN. Điều này tạo nên tình trạng không tách bạch giữa chức năng quản lý và chức năng kinh doanh.

Có thể thấy, NHNN "vừa làm trọng tài, vừa là người chơi", tức là vừa xây dựng luật chơi thị trường, vừa đóng vai trò kinh doanh thông qua việc nhập khẩu và kiểm soát sản xuất, phân phối vàng ra thị trường thông qua một doanh nghiệp duy nhất là SJC và 4 ngân hàng thương mại có vốn nhà nước.

Cách thức quản lý trên đã bộc lộ vấn đề khi lấy dự trữ ngoại hối quốc gia đi nhập vàng để sản xuất vàng miếng ảnh hưởng đến nguồn lực quốc gia. Cơ chế này cũng đi ngược lại với thông lệ quốc tế và quản lý công hiện đại.

+Những bất cập này gây ra hệ lụy gì, thưa ông?

Hệ quả của việc này làm 'méo mó' giá vàng, giá vàng trong nước cao bất hợp lý so với giá vàng thế giới, thiệt hại cho người dân.

Theo thông tin thị trường tháng 5-2025, chênh lệch giá giữa vàng miếng SJC trong nước và giá vàng quốc tế (Kitco quy đổi) có lúc vượt 17,2 triệu đồng/lượng, đây là mức cao kỷ lục trong nhiều năm qua. Trong khi đó, tại Thái Lan, Singapore, nhờ cơ chế thị trường hóa và cạnh tranh tự do, mức chênh lệch giá chỉ dao động khoảng 0,3-1 triệu đồng/lượng.

Phương thức quản lý cũng tác động tiêu cực đến người dân khi người dân phải mua vào với mức chênh lệch quá lớn so với giá thế giới. Và khi công cụ quản lý điều tiết được sử dụng bằng mệnh lệnh hành chính hơn là bằng thị trường thì niềm tin vào chính sách tiền tệ của người dân cũng suy giảm.

Ngoài ra, sẽ kích thích tâm lý đầu cơ, tích trữ, làm gia tăng dòng tiền chết và cản trở lưu chuyển vốn vào các kênh sản xuất - đầu tư.

Có thể thấy, việc cải cách thể chế - đặc biệt là sửa đổi Nghị định 24/2012 theo hướng tách biệt chức năng và thúc đẩy minh bạch là yêu cầu cấp thiết nhằm tạo lập một thị trường vàng hiện đại, có kỷ cương và hội nhập.

Thất thoát lớn khi vàng 'chôn' trong két sắt

+ Nhiều ý kiến cho rằng, nếu những bất cập nêu trên kéo dài còn gây lãng phí nguồn lực rất lớn. Ông nghĩ gì về điều này?

. Tình trạng kéo dài này kết hợp với cơ chế quản lý vàng hiện nay dựa trên Nghị định 24/2012 đã và đang gây ra ba hệ lụy nghiêm trọng đối với kinh tế vĩ mô và an ninh tài chính - tiền tệ quốc gia.

Một là, mất cân bằng cung - cầu vàng, tạo điều kiện cho đầu cơ. Thị trường vàng vật chất trong nước hiện bị phân mảnh và thiếu minh bạch, trong khi nguồn cung bị khống chế do độc quyền sản xuất vàng miếng SJC. Cùng với đó, tâm lý tích trữ vàng của người dân tăng cao khiến cầu vượt xa cung.

Hệ quả là giá vàng trong nước liên tục bị đẩy lên cao hơn giá vàng thế giới. Tình trạng này không phản ánh quy luật cung – cầu thị trường thuần túy, mà bị chi phối bởi hoạt động đầu cơ và thao túng giá từ các nhóm lợi ích nắm giữ lượng lớn vàng vật chất, gây rối loạn thị trường và ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin công chúng.

Hai là, nguồn cung vàng khan hiếm, giá tăng cao dẫn tới kích thích hoạt động buôn lậu. Chênh lệch giá lớn giữa thị trường vàng trong nước và thế giới đã tạo động lực mạnh cho các hoạt động buôn lậu vàng có tổ chức, đặc biệt tại các địa bàn biên giới.

Ba là, thất thoát nguồn lực phát triển khi vàng bị “chôn” trong két sắt. Việc một lượng lớn vàng vật chất bị cất trữ thay vì đưa vào hệ thống tài chính đã dẫn đến tình trạng lãng phí nguồn lực. Vàng trở thành tài sản chết, không tạo ra giá trị gia tăng, không được huy động cho sản xuất - đầu tư.

Nếu chỉ cần 30% trong số 500 - 600 tấn vàng trong dân được chuyển hóa thành tài sản tài chính thông qua các công cụ như chứng chỉ vàng, tài khoản vàng điện tử, trái phiếu vàng, thì hệ thống ngân hàng có thể huy động được khoảng 17-21 tỉ USD để đầu tư vào hạ tầng, đổi mới công nghệ và thúc đẩy tăng trưởng.

Và doanh nghiệp ngành vàng trang sức cũng có thêm nguồn nguyên liệu để sản xuất, chế tác vàng đáp ứng nhu cầu của người dân và xuất khẩu, tạo nguồn thu ngoại tệ, tăng dự trữ ngoại hối.

Sửa đổi Nghị định 24/2012 là yếu tố then chốt để chấm dứt tình trạng độc quyền, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, ổn định giá, thúc đẩy hiệu quả thị trường vàng.

+ Từ nhiều năm nay, mua vàng để tích trữ đã ăn sâu vào tâm lý người dân. Theo ông, việc này phản ánh điều gì?

. Tình trạng tích lũy vàng trong dân hiện nay phản ánh ba vấn đề cốt lõi. Trước tiên là niềm tin chưa đầy đủ của người dân vào hệ thống tài chính - ngân hàng. Cùng với đó là thiếu vắng các cơ chế, công cụ tài chính an toàn, hiệu quả để chuyển hóa vàng vật chất thành tài sản lưu thông.

Và các thị trường bất động sản, chứng khoán, tiền gửi… chưa đủ hấp dẫn để thu hút người dân đầu tư. Đây chính là “nút thắt” khiến dòng vốn lớn trong dân chưa được khai thông, làm giảm hiệu suất sử dụng tổng thể của nền kinh tế.

Khi một khối lượng lớn tài sản là vàng vật chất không tham gia vào chuỗi đầu tư - sản xuất - tiêu dùng, nền kinh tế bị mất đi một phần đáng kể nguồn lực tài chính tiềm năng. Trong khi Chính phủ phải vay trong và ngoài nước để đầu tư phát triển (phát hành trái phiếu, vay ODA...), thì lại có hàng chục tỉ USD "đắp chiếu" trong dân mà không có công cụ thu hút hợp lý.

Chính điều này làm giảm tốc độ tăng trưởng tiềm năng của nền kinh tế, xa hơn là nguy cơ về an ninh tiền tệ, tài chính quốc gia.

Ấn Độ từng gặp tình trạng tương tự với hơn 20.000 tấn vàng nằm trong dân. Để tháo gỡ nút thắt, họ đã triển khai chương trình “Gold Monetisation Scheme” và “Sovereign Gold Bonds” cho phép người dân gửi vàng lấy lãi bằng tiền hoặc trái phiếu chính phủ đảm bảo. Thổ Nhĩ Kỳ cũng phát hành chứng chỉ vàng có lãi suất cố định, được bảo đảm bởi Ngân hàng Trung ương, giúp thu hút hàng chục tấn vàng về hệ thống tài chính chính thức trong vài năm.

Do đó, việc cải cách cơ chế quản lý thị trường vàng theo hướng tôn trọng quyền sở hữu, minh bạch hóa dòng chảy vàng và tích hợp vào hệ thống tài chính chính thức là yêu cầu cấp bách, phù hợp với chỉ đạo mới đây của Tổng Bí thư Tô Lâm về “xây dựng thị trường có kỷ cương, minh bạch, có kiểm soát”.

Chuyển vàng nhàn rỗi vào hệ thống tài chính

+ Thưa ông, Chỉ đạo của Tổng Bí thư cũng đã rất rõ ràng, ở trên ông có nhắc đến việc sửa Nghị định 24/2012 là việc cấp thiết. Vậy chúng ta nên sửa đổi từ đâu và sửa ra sao?

. Chỉ đạo của Tổng Bí thư không chỉ là phản ứng chính sách ngắn hạn, mà là một định hướng chiến lược đúng đắn, đặt nền tảng cho mô hình quản lý hiện đại. Những nguyên tắc “tôn trọng quyền sở hữu hợp pháp - không hình sự hóa đầu tư vàng”; “thiết lập luật chơi thị trường có giám sát”; “kết nối giá vàng trong nước - quốc tế” chính là nền tảng thể chế cần thiết để huy động nguồn lực, bảo vệ nhà đầu tư và phòng chống rủi ro hệ thống.

Tôi cho rằng Quốc hội và Chính phủ cần sớm xây dựng một Chương trình cải cách chính sách vàng cấp quốc gia, có lộ trình rõ ràng đến năm 2030.

Trong đó, bao gồm sửa đổi Nghị định 24/2012 theo hướng NHNN chỉ thực hiện chức năng quản lý Nhà nước, không kinh doanh. Minh bạch hóa toàn bộ quy trình cấp phép sản xuất và kinh doanh vàng miếng, bảo đảm mọi doanh nghiệp không phân biệt quy mô, thành phần kinh tế, chỉ cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện về năng lực tài chính, quản trị rủi ro và tuân thủ pháp luật thì đều được tiếp cận bình đẳng với thị trường.

Đây là yếu tố then chốt nhằm chấm dứt tình trạng độc quyền, tạo lập môi trường cạnh tranh lành mạnh, ổn định giá, thúc đẩy hiệu quả thị trường vàng theo đúng nguyên tắc thị trường có kiểm soát và hội nhập quốc tế.

Tiếp theo là đưa mặt hàng vàng niêm yết giao dịch trên thị trường tập trung như thành lập Sở Giao dịch Vàng Quốc gia, hoặc thí điểm đưa mặt hàng vàng niêm yết giao dịch tại Sở Giao dịch hàng hóa gắn với chuẩn mực quốc tế.

Như vậy sẽ không tổ chức giao vàng vật chất, NHNN bớt đi áp lực nhập khẩu vàng nguyên liệu để chế tác vàng miếng. Ngoài ra, việc này cũng sẽ giúp thu hẹp khoảng cách giá vàng trong nước và quốc tế, tăng tính thanh khoản và minh bạch cho thị trường.

Điều này cũng sẽ phù hợp với tâm lý thích đầu tư của người dân và có thể coi là 1 bước chuyển đổi từ vàng vật chất sang vàng tài chính. Việc giao dịch vàng trên thị trường tập trung sẽ kết nối các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh vàng và nhà đầu tư cá nhân, có thể phòng ngừa rủi ro biến động giá một cách chính thống, theo đúng quy định. Đồng thời là nơi giao dịch các sản phẩm phái sinh từ vàng như hợp đồng tương lai, quyền chọn.

Mô hình này tương tự như Sàn vàng Thượng Hải (SGE), hoạt động dưới sự giám sát của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc, cho phép giao dịch vàng vật chất và vàng tài khoản, kết nối trực tiếp với các ngân hàng và nhà đầu tư qua nền tảng điện tử.

Cùng với đó, theo tôi phải triển khai các sản phẩm tài chính hóa vàng, như: Chứng chỉ vàng điện tử, vàng tài khoản, quỹ ETF vàng do tổ chức tài chính lớn có uy tín quản lý, có sự giám sát của Bộ Tài chính và NHNN.

Vai trò của quỹ ETF vàng trong nước là cung cấp kênh đầu tư minh bạch và hợp pháp, giúp nhà đầu tư tiếp cận vàng như một tài sản tài chính thay vì cất giữ vật chất. Quỹ ETF giúp ổn định thị trường bằng việc huy động và giải ngân qua quỹ, điều tiết cung - cầu, hạn chế đầu cơ và tâm lý đám đông gây biến động giá.

Góp phần tài chính hóa vàng, giúp chuyển vàng nhàn rỗi trong dân vào hệ thống tài chính, hỗ trợ tăng trưởng tín dụng, thanh khoản thị trường vốn, giảm phụ thuộc vào vàng vật chất, tăng tính tiện lợi và an toàn cho nhà đầu tư.

.Xin cám ơn ông!

MINH TRÚC