Thấy gì qua Báo cáo kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2023?

Nhìn trên bức tranh tổng thể, theo Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Phạm Tấn Công, trước ảnh hưởng tiêu cực của kinh tế thế giới, mức tăng trưởng 8% của Việt Nam là một điểm sáng trong bức tranh kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, sự suy giảm sức cầu cả trong và ngoài nước khiến tăng trưởng của Việt Nam trong 9 tháng 2023 chỉ đạt 4,2% so với cùng kỳ. Hệ quả là dự báo mức tăng trưởng của Việt Nam trong năm 2023 chỉ trên dưới 5%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 6,5% do Quốc hội đề ra.

Tương tự, kinh tế vùng ĐBSCL phục hồi mạnh mẽ trong năm 2022 nhưng chậm hẳn lại trong năm 2023. Trong những năm trở lại đây, cơ cấu GRDP của vùng ĐBSCL gần như không có sự thay đổi. Một nguyên nhân quan trọng của tình trạng này là do vùng này phải tiếp tục giữ trọng trách an ninh lương thực nên việc tái phân bổ nguồn lực, đặc biệt là đất lúa, chịu nhiều ràng buộc trong quá trình chuyển đổi.

Kinh tế ĐBSCL phục hồi chậm trong năm 2023.

Tuy nhiên, điểm đáng lưu tâm là vòng xoáy đi xuống về nguồn nhân lực vẫn đang tiếp diễn, chất lượng lao động, tỷ lệ lao động qua đào tạo của vùng tuy có cải thiện song vẫn luôn là một quan ngại lớn. Trong năm 2022, tỷ lệ này tại ĐBSCL chỉ đạt 15%, thấp hơn cả Tây Nguyên (17%) và thấp hơn nhiều so với cả nước (26%). Số lượng và chất lượng lao động thấp đã làm suy giảm đáng kể tính cạnh tranh của vùng.

Ở khía cạnh khác, Báo cáo kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2023 cũng cho thấy, khu vực này đang dần mất đi lợi thế về môi trường kinh doanh (PCI). Sau một thời gian khá dài có mức PCI cao hơn mặt bằng chung thì đến năm 2021, PCI trung bình của ĐBSCL đã giảm xuống bằng mức trung bình cả nước. Đến năm 2022, PCI trung bình khu vực này đã thấp hơn so với cả nước. Tăng trưởng đầu tư tuy duy trì được sự ổn định, song vẫn thấp hơn so với cả nước, khiến tỷ trọng đầu tư của vùng so với cả nước giảm từ 18,7% năm 2017 xuống còn 14,9% năm 2022.

Tuy nông nghiệp giữ vai trò quan trọng nhất trong GRDP của ĐBSCL nhưng lại không phải là động lực chính thúc đẩy kinh tế vùng. Ngành Nông nghiệp hiện tạo ra 34% GRDP của vùng, được đầu tư lớn thứ hai (khoảng 32 nghìn tỷ đồng mỗi năm) nhưng chỉ đạt tốc độ tăng trưởng dưới mức trung vị (3%). Thể chế và mô hình nông nghiệp hiện tại không còn nhiều không gian tăng trưởng và cần phải được thay đổi một cách cơ bản…

Ngành Nông nghiệp chưa phải là động lực chính thúc đẩy kinh tế vùng.

Trước đó, Báo cáo Kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2022 cũng cho thấy những “vòng xoáy” khó khăn của ĐBSCL. Chẳng hạn, về mặt kinh tế, ĐBSCL đang phải đối diện với ít nhất ba “vòng xoáy đi xuống” bao gồm “vòng xoáy ngân sách”, “vòng xoáy lao động” và “vòng xoáy cấu trúc kinh tế”.

Nhóm nghiên cứu chỉ ra thông điệp chủ chốt trong Báo cáo này là làm sao phá vỡ một số mắt xích của các vòng xoáy đi xuống về kinh tế - xã hội - môi trường, sau đó đảo ngược thành các vòng xoáy đi lên cho ĐBSCL. Tất nhiên, đây cũng chính là câu chuyện dài của vùng đất trù phú và cũng đã được bàn luận của rất nhiều diễn đàn trước đây.

Chỉ ra thực tế cũng là cách để tìm giải pháp đi lên cho ĐBSCL, ít ra cũng hạn chế được những “vòng xoáy đi xuống”. Trước thực trạng này, các chuyên gia cũng đã khuyến nghị nhiều hướng đi, mang tính mắt xích quan trọng cho tương lai của ĐBSCL. Đó có thể là cần thay đổi quan điểm về an ninh lương thực và phải kiên quyết giữ diện tích đất lúa; là đảo ngược tình trạng đầu tư cho vùng ĐBSCL; đảo ngược số lượng và chất lượng nguồn nhân lực và quan trọng hơn là giải phóng sức sống của khu vực nông nghiệp và tình trạng suy thoái môi trường. Mỗi mắt xích đều thông qua các chiến lược, quy hoạch, cả tư duy và tầm nhìn trong thời gian tới.

Nói rộng hơn, với tiềm năng và lợi thế hiện hữu, ĐBSCL vẫn còn nhiều dư địa để phát triển. Nhưng những “vòng xoáy đi xuống” như Báo cáo kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2022 chỉ ra, hay việc mất dần lợi thế về môi trường kinh doanh trong báo cáo kinh tế thường niên ĐBSCL năm 2023 là những "điểm xám" của vùng ĐBSCL cần lưu ý cải thiện.

Trong chiến lược phát triển của ĐBSCL, nhìn ở góc độ tổng thể hơn, Nghị quyết 13-NQ/TW ngày 2/4/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng ĐBSCL đến 2030, tầm nhìn đến 2045; Quy hoạch tích hợp vùng ĐBSCL thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 là cơ sở quan trọng để quy hoạch và định hình lại quá trình sản xuất và phát triển kinh tế, xã hội của vùng trên cơ sở phát triển bền vững, biến thách thức thành cơ hội, chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng gia tăng hiệu quả, phát triển từ phân tán sang tập trung, tăng cường liên kết ĐBSCL với TP. Hồ Chí Minh và Đông Nam Bộ… Đây có thể nói là cơ hội và là nền tảng mới cho ĐBSCL định hình và có được mô hình phát triển mới.

TA