Thế giới 8 tỷ người: 8 tỷ cơ hội cho một thế giới không ai bị bỏ lại phía sau

Thành tựu lớn

Năm 2011, dân số thế giới đạt 7 tỷ người. Năm nay, con số sẽ là 8 tỷ. Nhiều người sẽ ngạc nhiên về những tiến bộ trên mọi lĩnh vực, đặc biệt là trong y tế đã kéo dài tuổi thọ, giảm tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ em; phát triển vaccine phòng ngừa bệnh dịch trong thời gian ngắn kỷ lục góp phần vào sự phát triển cả về chất và lượng của dân số.

Tại Việt Nam, hơn 60 năm qua, công tác dân số đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trước hết, nước ta khống chế thành công tốc độ gia tăng dân số quá nhanh, giữ được quy mô dân số hợp lý và duy trì tổng tỷ suất sinh thay thế suốt gần 15 năm qua. Sức khỏe bà mẹ và trẻ em được cải thiện rõ rệt.

Công tác dân số đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Ảnh minh họa

Nước ta bắt đầu bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007 và đạt đỉnh vào năm 2020, với dân số trong độ tuổi lao động chiếm khoảng 70% dân số. Giai đoạn dân số vàng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, dự kiến sẽ kéo dài khoảng 30 năm đến 40 năm, tối đa là 45 năm.

Trong 60 năm qua, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã tăng 33,7 năm từ 40 tuổi (1960) lên 73,7 (2020). Tỷ lệ suy dinh dưỡng và tỷ suất tử vong trẻ em đã giảm 2/3; tỷ số tử vong mẹ giảm 3/4 so với năm 1990. Tầm vóc thể lực của người Việt Nam có bước cải thiện. Từ năm 1993 đến nay, chiều cao trung bình của thanh niên Việt Nam tăng thêm 7,1 cm, đạt 168,1 cm ở nam (2020) và 156,2 cm ở nữ. Thành công của công tác DS-KHHGĐ trong suốt hơn nửa thế kỷ qua cũng đã góp phần đạt và về đích trước thời hạn các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ về nâng cao sức khỏe bà mẹ (MDG5) và giảm tử vong ở trẻ em (MDG4). Việt Nam được nhận giải thưởng về Dân số của Liên Hợp Quốc năm 1999.

Thách thức cao

Công tác dân số trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong những thập kỷ qua, tuy nhiên, công tác dân số trên toàn cầu cũng như ở Việt Nam vẫn còn nhiều những quan ngại cần vượt qua.

Vẫn còn có phụ nữ chết trong quá trình sinh nở. Bất bình đẳng giới vẫn còn tồn tại. Nhiều phụ nữ và người dân ở các nước đang phát triển không thể tiếp cận kỹ thuật số. Thời gian qua, vaccine COVID-19 vẫn không được phân phối đồng đều. Những mối quan ngại và thách thức đã được chỉ ra cách đây 11 năm hiện vẫn còn đó như: Biến đổi khí hậu, bạo lực, phân biệt đối xử. Thế giới đã đạt đến một cột mốc đặc biệt nghiệt ngã vào tháng 5 năm nay: Trên toàn thế giới có hơn 100 triệu người buộc phải dời chỗ ở.

Châu Phi cam kết chấm dứt nạn đói và suy dinh dưỡng. Ảnh: Africa News

Có những quan ngại là thế giới đang ở bên bờ vực của tình trạng dân số quá tải hoặc sự giảm sút mạnh mẽ về dân số do tỉ lệ sinh quá thấp. Cả hai thái cực này đều cần các biện pháp để giảm bớt hoặc kích thích gia tăng dân số.

Lần đầu tiên trong lịch sử, chúng ta chứng kiến sự khác biệt lớn về tuổi trung bình và tỷ lệ sinh giữa các quốc gia. Trong khi dân số của một số quốc gia đang già đi và khoảng 60% dân số thế giới sống ở các quốc gia có mức sinh dưới mức thay thế là 2,1 con/phụ nữ, thì các quốc gia khác có dân số trẻ rất lớn và không ngừng tăng lên.

Tại Việt Nam, chúng ta đang đứng trước nhiều cơ hội song cũng đứng trước nhiều thách thức. Mặc dù nước ta đã đạt mức sinh thay thế (tức là số con bình quân của một phụ nữ là 2,1 con) từ năm 2006 và duy trì đến nay. Nhưng chúng ta đang đối mặt với tình trạng mức sinh chêch lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng.

Hiện có 33 tỉnh có mức sinh cao, quy mô dân số là 41 triệu người, nhiều tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội còn rất khó khăn. Bên cạnh đó có 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp có quy mô dân số là 38 triệu người, sẽ tác động rất lớn đến phát triển nhanh và bền vững cho cả nước.

Mất cân bằng giới tính khi sinh theo hướng thừa nam thiếu nữ đã ở mức cao, ngày càng lan rộng, cả thành thị và nông thôn. Tỷ số giới tính khi sinh năm 2006 là 109 bé trai/gái thì tỷ lệ này năm 2009 là 110,5 và 111,5 vào năm 2019. Phạm vi mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng lan rộng, từ 45/63 thì đến năm 2009 đã lan tỏa ra 55/63 tỉnh, thành phố năm 2019. Tình trạng này kéo dài sẽ xảy ra tình trạng thừa nam, thiếu nữ và rất nhiều hệ lụy cho xã hội.

Ảnh minh họa

Việt Nam đã đang thời kỳ cơ cấu dân số vàng (cơ cấu dân số tuổi có 2 người tuổi lao động có ≤ 1 phụ thuộc dưới 15 tuổi và trên 65 tuổi). Với cơ cấu dân số như hiện nay (cơ cấu dân số vàng - chỉ diễn ra duy nhất trong lịch sử dân tộc và kéo dài 30-40 năm), Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để thực hiện thành công kế hoạch cơ bản trở thành nước công nghiệp. Tuy nhiên, "dân số vàng" không chỉ mang lại toàn "màu hồng" hy vọng cho Việt Nam mà cũng đem đến không ít thách thức. Nếu không tận dụng tốt cơ hội, kinh tế và xã hội Việt Nam sẽ gặp khó khăn, thách thức khi "dân số vàng" trở thành "dân số già" dự báo sau năm 2035.

Bên cạnh đó, chất lượng dân số của nước ta còn thấp. Tuy tuổi thọ trung bình cao (73,5 tuổi) nhưng số năm sống khỏe mạnh thấp so với nhiều nước, số năm phụ nữ sống có bệnh tật trung bình khoảng 11 năm và nam giới khoảng 8 năm; Gánh nặng bệnh tật kép, thường mắc các bệnh mạn tính, bình quân mỗi người cao tuổi có 3 bệnh; Chủ yếu là các bệnh không lây nhiễm đòi hỏi điều trị và chăm sóc lâu dài...

Hướng tới một tương lai bền vững cho tất cả mọi người

Trong một thế giới lý tưởng, 8 tỷ người có nghĩa là 8 tỷ cơ hội cho một xã hội lành mạnh hơn, mọi người đều được phát triển, không ai bị bỏ lại phía sau. Để phấn đấu cho điều ấy, cần sự chung tay của toàn nhân loại.

UNFPA nhấn mạnh: Ngày Dân số Thế là thời điểm để chào đón và kỷ niệm những tiến bộ của nhân loại. Thế giới của chúng ta, bất chấp tất cả những thách thức, là một thế giới mà tỷ lệ dân số được tiếp cận giáo dục và có cuộc sống khỏe mạnh nhiều hơn bất kỳ thời điểm nào trước đây trong lịch sử. Minh chứng cho thấy những xã hội đầu tư cho người dân, cho các quyền và sự lựa chọn của người dân chính là con đường dẫn đến sự thịnh vượng và hòa bình mà mọi người đều mong muốn - và xứng đáng có được.

Phía sau con số là những câu chuyện về dân số phong phú và nhiều màu sắc. Thế giới hiện nay có thể có nhiều người hơn, nhưng điều quan trọng không kém đó là sự đa dạng nhân khẩu học chưa từng có mà chúng ta thấy trong dân số toàn cầu. Ngày càng có nhiều quốc gia phải đối mặt với tình trạng già hóa dân số và có khoảng 2/3 dân số thế giới hiện đang sống ở một quốc gia hoặc khu vực có mức sinh dưới mức sinh thay thế, tức là ít hơn 2,1 con trên một phụ nữ. Những quốc gia khác có dân số trẻ và đang phát triển. Và ngày càng có nhiều người rời khỏi nơi họ đã sinh ra, hoặc do họ lựa chọn hoặc buộc phải di dời do khủng hoảng từ các cuộc xung đột hay biến đổi khí hậu. Hiểu được những thay đổi này là hết sức quan trọng để có thể khai thác các cơ hội và giảm thiểu những mặt trái tiềm ẩn. "Con người là giải pháp, không phải là vấn đề. Đối với UNFPA, chúng tôi ủng hộ việc đo lường và dự đoán những thay đổi về nhân khẩu học. Mỗi quốc gia cần có những thông tin cần thiết để đáp ứng nhu cầu của các nhóm dân số đa dạng và để đảm bảo rằng mỗi cá nhân có thể nhận ra tất cả tiềm năng của mình".

Cần đầu tư cho nhân lực và vật lực vì một xã hội hòa nhập, hiệu quả đảm bảo quyền con người và quyền sinh sản. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể giải quyết những thách thức to lớn mà hành tinh của chúng ta phải đối mặt.

Trẻ em là một trong những đối tượng dễ bị tổn thương bởi đại dịch COVID-19. (Ảnh minh họa: AFP/Getty)

Trong bối cảnh đó, với sự chung tay và vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự ủng hộ của người dân và sự hỗ trợ quý báu của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc cùng các tổ chức quốc tế và bạn bè trên thế giới, công tác dân số Việt Nam sẽ tiếp tục tận dụng lợi thế của những thành tựu, vượt qua những khó khăn, thách thức để nâng cao chất lượng dân số; góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Tọa đàm trực tuyến: "Công tác Dân số Việt Nam - Cơ hội và thách thức trong bối cảnh dân số toàn cầu đạt 8 tỷ người năm 2022"

Hà Thư