'Thế hệ lo âu' của chúng ta

Cuốn sách cảnh báo mặt trái của Internet tới trẻ em mà cha mẹ cần biết.

Bạn bước chân vào quán café và thấy vài người lớn đang nói chuyện trong khi bọn trẻ ngồi dán mắt vào điện thoại dường như không còn biết và không quan tâm đến sự có mặt của bố mẹ chúng bên cạnh. Điều này hẳn nhiên là một khung cảnh hết sức bình thường, nhưng khi đọc The Anxious Generation (Thế hệ Lo Âu) của nhà tâm lý học xã hội Jonathan Haidt thì chúng ta lại có cái nhìn rộng hơn về một cuộc khủng hoàng sức khỏe tinh thần nghiêm trọng đang âm thầm hủy hoại tuổi thơ của hàng triệu thanh thiếu niên trên toàn thế giới.

Những tác nhân dẫn đến một thế hệ dễ tổn thương

Jonathan Haidt không phải là người đầu tiên đặt câu hỏi về ảnh hưởng của công nghệ đối với giới trẻ, nhưng ông là một trong những người đối diện với sự thật đó một cách không khoan nhượng. Tác giả không chỉ đơn thuần đưa ra con số, ông đặt chúng trong một bối cảnh trẻ em ngày nay không còn trải nghiệm tuổi thơ theo cách mà các thế hệ trước đây từng có. Nếu thời thơ ấu của bố mẹ chúng có tuổi thơ gắn liền với những buổi chiều rong chơi, những cuộc trò chuyện trực tiếp và những trải nghiệm tự lập đầu đời, thì ngày nay, một đứa trẻ dành phần lớn thời gian cho Internet, lướt qua hàng trăm nội dung nhưng lại chẳng thực sự kết nối với ai.

Gen Z (1997 đến 2012) ra đời khi Internet đã trở thành xu hướng chủ đạo, nên không có kinh nghiệm sống khi không có Internet, họ coi công nghệ kỹ thuật số là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày; và gen Alpha (2012 đến năm 2025) coi công nghệ không chỉ là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của họ mà còn là một phần mở rộng của bản thân.

Đáng tiếc, cuộc khủng hoảng tâm lý của giới trẻ không chỉ đến từ công nghệ mà còn từ cách chúng ta nuôi dạy con cái trong kỷ nguyên số như: quá lo lắng về sự an toàn của con cái, đến mức tước đi cơ hội để trẻ tự do khám phá thế giới, trẻ ít ra ngoài chơi, ít được phép mạo hiểm và cũng ít có cơ hội rèn luyện kỹ năng sống; và đặc biệt là sự xuất hiện của smartphone làm mất khả năng tập trung, tư duy sâu sắc, kết nối cảm xúc thực sự.

Trẻ em và thanh thiếu niên ngày nay phải đối mặt với một loại áp lực mà các thế hệ trước không hề biết đến: áp lực từ những lượt thích, bình luận và sự so sánh không hồi kết trên mạng xã hội. Điều này tạo ra một vòng xoáy độc hại, nơi lòng tự trọng bị gắn chặt với những con số ảo thay vì giá trị thực tế.

Điện thoại thông minh kéo chúng ta ra khỏi môi trường xung quanh và những người gần gũi nhất, khiến chúng ta, như nhà xã hội học Sherry Turkle nói: "mãi mãi ở nơi khác".

Vấn đề không chỉ nằm ở việc lãng phí thời gian. Haidt đã chỉ ra rằng sự tràn ngập của điện thoại thông minh và mạng xã hội đã làm suy yếu các kỹ năng sống cơ bản của thanh thiếu niên, khiến họ mất đi khả năng kết nối thực sự với thế giới xung quanh. Thời gian cho giao tiếp trực tiếp bị cắt giảm, thời gian ra ngoài giảm sút, giấc ngủ bị gián đoạn, khả năng tập trung suy yếu. Tất cả những điều này đã tạo ra một thế hệ dễ bị tổn thương, lo âu, và thiếu khả năng đối mặt với những thách thức của cuộc sống.

Sách Thế hệ lo âu.

Và đâu là giải pháp?

Mở đầu chương 8 tác giả viết: Khi tôi nói rằng chúng ta cần trì hoãn độ tuổi trẻ em được sử dụng điện thoại thông minh và tài khoản mạng xã hội câu trả lời phổ biến mà tôi nhận được là “Đồng ý với bạn nhưng quá muộn rồi”. Vậy đâu sẽ là giải pháp? Ông kêu gọi một cuộc "cách mạng kỹ thuật số có ý thức" - nơi cha mẹ, giáo viên và xã hội cùng chung tay đặt ra những ranh giới hợp lý cho việc sử dụng công nghệ như:

Hạn chế thời gian sử dụng điện thoại của trẻ em, đặc biệt trong những năm đầu đời.
Trì hoãn việc cho phép trẻ sử dụng mạng xã hội cho đến ít nhất 16 tuổi.
Tạo điều kiện để trẻ có nhiều trải nghiệm thực tế hơn, khuyến khích các hoạt động ngoài trời, thể thao và giao tiếp trực tiếp.
Xây dựng một môi trường học tập ít phụ thuộc vào công nghệ, giúp trẻ tập trung phát triển kỹ năng tư duy và giao tiếp.

Những đề xuất này bao trùm từ cấp chính phủ cho đến các công ty công nghệ (ông chủ của những nền tảng) và phụ huynh. Tuy nhiên, rõ ràng không dễ để thiết lập một dòng chảy quy định, quy tắc trong một xã hội chưa bao giờ cởi mở như bây giờ nên tính khả thi vẫn còn là câu hỏi lớn. Giá trị cuốn sách tập trung ở những phân tích sâu sắc bao trùm thực tế đời sống, việc gia tăng nhận thức của chính bản thân người đọc có lẽ là lợi ích lớn nhất để dịch chuyển hành vi.

Thực tế thì Haidt không lên án công nghệ, nhưng ông buộc chúng ta phải đối mặt với sự thật: khi tuổi thơ bị thay thế bởi màn hình, khi những trải nghiệm sống bị bóp nghẹt bởi các thuật toán, thì chính tương lai của nhân loại đang bị đe dọa.

Đọc Thế hệ lo âu, chúng ta có thể sẽ phải suy nghĩ nhiều hơn về một phần trách nhiệm của mình trong việc xây dựng môi trường xã hội số và cách chúng ta đang định hình tuổi thơ cho con cái mình.

Lan Hương