Thế nào là 'người nhạy cảm'?

Nhạy cảm thực chất là gì?

Nó bắt đầu với một sự quan sát giản đơn về những em bé: Một vài bé khó chịu với những hình ảnh và mùi hương mới, trong khi những bé khác không bị tác động chút nào.

Trong phòng thí nghiệm của ông vào những năm 1980, nhà tâm lý học Jerome Kagan và nhóm của ông đã thực hiện một loạt các bài kiểm tra lên khoảng 500 em bé. Họ treo những thú treo cũi hình Winnie the Pooh trước các em bé, giơ những cây bông tăm được nhúng vào cồn pha loãng trước mũi các em bé, và trình chiếu hình ảnh một gương mặt lên màn hình có vẻ như đang nói bằng giọng điệu tổng hợp kỳ lạ.

Một vài em bé hầu như không phản ứng gì hết, vẫn bình tĩnh xuyên suốt toàn bộ thí nghiệm dài 45 phút. Những đứa trẻ khác chuyển động không ngừng, đá chân, vung tay chân, cong lưng và thậm chí là khóc. Kagan dán nhãn những em bé này là “phản ứng mạnh”, trong khi những trẻ khác là “phản ứng nhẹ” hoặc rơi vào phân loại ở lưng chừng. Những em bé phản ứng mạnh dường như nhạy cảm hơn với môi trường của chúng và có lẽ đã sở hữu đặc điểm này từ khi sinh. Nhưng liệu tính cách đó có ở lại với chúng suốt cuộc đời hay không?

Ngày nay, ta biết được rằng câu trả lời là có. Kagan và những cộng sự của ông dõi theo rất nhiều em bé cho đến khi trưởng thành. Những em bé sơ sinh phản ứng mạnh đó, giờ đang ở độ tuổi ba mươi và bốn mươi, đã trở thành những người lớn phản ứng mạnh.

Họ vẫn có những phản ứng lớn, họ thú nhận thấy lo lắng khi ở trong đám đông, suy nghĩ quá nhiều về mọi thứ và lo lắng về tương lai. Nhưng họ cũng làm việc chăm chỉ và vượt trội ở rất nhiều phương diện. Phần lớn có được điểm số cao ở trường, xây dựng những sự nghiệp vững chắc và kết bạn dễ dàng như bất cứ ai khác; rất nhiều người đang phát triển hưng thịnh. Và rất nhiều người đã miêu tả cách mà họ đã xây dựng sự tự tin cùng bình tĩnh trong cuộc sống của họ trong khi vẫn gìn giữ sự nhạy cảm.

Mặc dù Kagan liên kết tính cách này với sự sợ hãi và lo lắng, kết nối nó với hạch hạnh nhân (“trung tâm sợ hãi” của não bộ), ngày nay ta biết rằng đó là một đặc tính lành mạnh. Hàng tá nhà nghiên cứu đã khẳng định kết quả này - đáng lưu ý nhất là Elaine Aron, có thể nói là nhà sáng lập ra lĩnh vực nghiên cứu sự nhạy cảm. (Trên thực tế, sự sợ hãi mà Kagan đã quan sát được ở một vài đứa trẻ phản ứng mạnh đó phần lớn biến mất đi khi đến tuổi trưởng thành.)

Ngày nay, đặc tính mà Kagan đã nghiên cứu được biết đến với rất nhiều tên gọi: những người cực kỳ nhạy cảm (HSPs), sự nhạy cảm thông qua xử lý giác quan, sự nhạy cảm sinh học trước bối cảnh, độ nhạy cảm khác biệt, hay thậm chí “phong lan và bồ công anh,” với những người nhạy cảm được ví như hoa phong lan.

Những chuyên gia đằng sau mỗi một thuật ngữ này đồng ý rằng tất cả đều nói về cùng một đặc tính. Và, gần đây, đã có một động thái để mang những giả thuyết này lại gần nhau dưới cùng một thuật ngữ lớn: sự nhạy cảm với môi trường. Chúng tôi nhận gợi ý từ những nhà nghiên cứu này và sẽ nhắc đến đặc tính này là sự nhạy cảm môi trường, hoặc ngắn gọn là sự nhạy cảm.

Dù bạn có gọi nó là gì đi nữa, sự nhạy cảm vẫn được định nghĩa là khả năng nhận thức, diễn giải, và phản ứng sâu sắc với môi trường của một người. Khả năng này xảy ra ở hai mức độ: (1) tiếp nhận thông tin từ những giác quan và (2) suy nghĩ về thông tin đó một cách kỹ càng hoặc tìm kiếm rất nhiều sự kết nối giữa nó và những kỷ niệm, kiến thức, hoặc ý tưởng khác. Những người nhạy cảm thường làm cả hai nhiều hơn. Họ nhặt thông tin từ môi trường của họ một cách tự nhiên, diễn giải nó sâu xa hơn, và cuối cùng là bị nó tác động nhiều hơn.

Phần nhiều của quá trình sâu xa này xảy ra vô thức, và rất nhiều người nhạy cảm thậm chí không nhận thức rằng họ làm điều đó. Quá trình này áp dụng cho tất cả mọi thứ mà một người nhạy cảm ghi nhận.

Tuy nhiên, chúng tôi ưa thích một định nghĩa giản đơn: Nếu bạn nhạy cảm, mọi thứ tác động đến bạn nhiều hơn, nhưng bạn cũng làm nhiều hơn với nó. Trên thực tế, một từ tốt hơn so với nhạy cảm có thể là phản ứng. Nếu bạn là một người nhạy cảm, cơ thể và tâm trí bạn phản ứng nhiều hơn với thế giới xung quanh bạn.

Bạn phản ứng nhiều hơn khi chia tay, đau đớn, và mất mát, nhưng bạn cũng phản ứng nhiều hơn trước vẻ đẹp, những ý tưởng mới, và niềm vui. Bạn đi sâu vào những nơi mà người khác chỉ lướt qua bề mặt. Bạn cứ tiếp tục suy nghĩ trong khi những người khác đã bỏ cuộc và chuyển sang điều khác.

Jenn Granneman, Andre Solo/1980 Books-NXB Lao Động