Thí điểm cho vay ngang hàng, làm sao để hiệu quả?

Cho vay ngang hàng vào khuổn khổ

Cho vay ngang hàng là hình thức kết nối trực tiếp giữa người cho vay và người vay tiền thông qua một nền tảng trực tuyến, không cần trung gian tài chính truyền thống như ngân hàng. Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), số lượng các công ty có hoạt động hoặc tham gia cung ứng dịch vụ, giải pháp fintech tại Việt Nam đã tăng nhanh chóng, từ khoảng 40 công ty vào cuối năm 2016 đã tăng đến khoảng 200 công ty ở thời điểm năm 2022, với nhiều đơn vị có vốn đầu tư nước ngoài. Và 90% số này hoạt động trong mảng ngân hàng (thanh toán, ứng dụng xếp hạng, chấm điểm tín dụng...).

Cho vay ngang hàng sẽ được thử nghiệm trong 2 năm. Ảnh minh họa

NHNN cũng thừa nhận thực tế một số công ty lấy danh nghĩa mô hình P2P Lending lợi dụng sự thiếu kiến thức của người dân để lừa bịp, gian dối, quảng cáo sai sự thật.

Có công ty hứa hẹn lợi nhuận cao, lãi suất cao để lừa đảo, chiếm đoạt tiền vốn của người dân bỏ tiền đầu tư mô hình cho vay này hoặc lừa dối người vay về lãi suất, điều kiện vay trong khi áp mức lãi suất thực tế cao "cắt cổ", tác động tiêu cực đến cuộc sống của người dân.

Một số thỏa thuận giữa các bên tham gia trong mô hình P2P Lending (công ty P2P Lending và nhà đầu tư, công ty P2P Lending và bên thứ ba, công ty P2P Lending và khách hàng vay…) thiếu rõ ràng, thiếu ràng buộc có tính pháp lý, chưa có cơ chế giám sát, hậu kiểm đối với việc sử dụng, quản lý vốn vay đúng mục đích của người đi vay nên có thể dẫn đến tranh chấp, khiếu kiện giữa các bên.

Nghị định số 94/2025 quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) trong lĩnh vực ngân hàng. Các giải pháp công nghệ tài chính (Fintech) được tham gia vào cơ chế thử nghiệm bao gồm chấm điểm tín dụng; chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình ứng dụng mở (Open API); cho vay ngang hàng.

Theo Nghị định, hoạt động sanbox với P2P Lending sẽ được cấp phép trong 2 năm, nhưng không áp dụng với các nhà băng ngoại. Các công ty cho vay ngang hàng chỉ được thực hiện cung ứng giải pháp cho vay ngang hàng trong phạm vi thử nghiệm tại giấy chứng nhận tham gia cơ chế thử nghiệm được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cấp theo quy định. Chỉ được thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam, không được thực hiện xuyên biên giới.

Lãi suất, cơ chế bảo vệ người vay ra sao?

Trên các diễn đàn, nhiều người dân chia sẻ, khi P2P được thử nghiệm có kiểm soát sẽ cạnh tranh về thị trường cho vay và lãi suất.

“Hi vọng hình thức này sẽ kéo giảm lãi suất cho vay”; “Thủ tục nhanh gọn, người dân dễ vay tiền để sản xuất tiêu dùng”.

“Sẽ cạnh tranh với bank và là xu thế vì đã có AI thẩm định và xác thực CCCD, rủi ro có nhưng lãi suất sẽ phù hợp!”- nicknem Sangvm viết.

Dù cho rằng khả năng lãi suất giảm, tuy nhiên nhiều người cũng đánh giá, đây là hình thức mới sẽ cần xem xét cẩn thận. Nhất là thời gian qua các app vay tiền online với lãi suất cắt cổ 180%/tháng. Do đó, mở rộng hình thức cho vay nhưng mong chính sách kiếm soát chặt chẽ tránh gia tăng nợ xấu, hoặc tránh thỏa thuận ngầm nâng lãi dẫn đến tình trạng cho vay nặng lãi như trước đến nay các công ty tài chính vẫn làm.

Về phía các chuyên gia, đánh giá, việc đưa ra các nguyên tắc và quy định để thử nghiệm có kiểm soát với fintech cho vay ngang hàng là cần thiết quản lý lĩnh vực mới tiềm năng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Đồng thời, nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hiện đại hóa lĩnh vực ngân hàng, thúc đẩy tài chính số và giúp người dân, doanh nghiệp sử dụng dịch vụ tài chính minh bạch, hiệu quả.

Tuy nhiên, vận hành như thế nào, lãi suất bao nhiêu là hợp lý, rồi cơ chế bảo vệ tài sản cho người cho vay ra sao là điều cần phải tính đến.

Bên cạnh đó là năng lực giám sát và thực thi trên thực tế. Hiện nay, không ít ý kiến lo ngại rằng các cơ quan quản lý dù có rất nhiều nỗ lực nhưng vẫn thiếu nhân lực chuyên môn, thiếu hệ thống công nghệ để theo dõi sát hoạt động của các nền tảng Fintech. Mà khi giám sát còn mỏng, thì nguy cơ gian lận, lợi dụng kẽ hở hay thậm chí là “lách luật” dưới danh nghĩa sandbox là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

“Bản chất của mô hình này là mang tiền lên sàn cho người lạ vay nên không nhà đầu tư nào dám làm dù lợi nhuận đầu tư có cao đến mấy. Chính vì vậy mà vấn đề đặt ra cho các công ty thử nghiệm mô hình P2P Lending là đánh giá tín nhiệm người đi vay như thế nào, ai sẽ đòi nợ, phương thức đòi nợ cũng như lãi suất cho vay ra sao”- PGS-TS Nguyễn Hữu Huân (ĐH kinh tế TP.HCM) nói.

Đối với lãi suất cho vay, TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng cần có hướng dẫn cụ thể để những người tham gia mô hình này không bị "cho vay nặng lãi". Theo luật Dân sự, lãi suất cho vay tối đa hiện nay không được trên 20%/năm. Trong khi đó, thực tế những nhà đầu tư trên app có mức khá cao nên cần có quy định về vấn đề này. Thêm vào đó, cơ chế đòi nợ cũng nên được đề cập để nhà đầu tư yên tâm tham gia.

Theo ông Hiếu, P2P Lending có 4 cấp độ khác nhau. Đó là công ty tạo các ứng dụng (app) để nhà đầu tư và người đi vay tự tìm đến nhau.

Thứ 2 là cấp độ giới thiệu và thẩm định tình hình tài chính của người vay rồi chuyển cho nhà đầu tư. Cấp độ thứ 3 không chỉ làm công ty trung gian mà còn là bên thứ ba tham gia ký hợp đồng cùng với nhà đầu tư và bên đi vay. Cấp độ cuối cùng là P2P Lending tham gia trách nhiệm đòi nợ, thanh lý tài sản cho nhà đầu tư. "NHNN cần quy định rõ ràng để các bên có trách nhiệm như thế nào, tránh tình trạng nhà đầu tư bị thiệt hại khi tham gia, hay công ty ma vào P2P Lending vay tiền rồi trốn mất. Tình trạng các công ty hiện nay biến tướng trở thành nơi huy động - cho vay cũng cần được kiểm soát"- ông Hiếu khuyến cáo.

Theo các chuyên gia, trong bản hồ sơ đăng ký tham gia sandbox, công ty phải trình kế hoạch, phương án và triển khai các biện pháp phòng ngừa, quản lý và xử lý các rủi ro, quy định, quy trình về nhận biết, định danh khách hàng (KYC)...

Thảo Nguyên