Thí điểm khởi kiện vụ án dân sự bảo vệ quyền của các nhóm dễ bị tổn thương

Thực hiện thí điểm 3 năm tại các thành phố lớn

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến phát biểu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Trình bày Tờ trình, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, dự thảo Nghị quyết gồm 4 Chương và 19 Điều, quy định về xác minh thông tin và thu thập chứng cứ của vụ án dân sự công ích; khởi kiện, thụ lý, giải quyết vụ án dân sự công ích…

Về hiệu lực thi hành, Nghị quyết này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại các tỉnh, thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Đắk Lắk, trừ trường hợp Quốc hội có quyết định khác. Thời điểm nghị quyết này hết hiệu lực thi hành mà vụ án được giải quyết theo quy định của nghị quyết này chưa kết thúc thì được tiếp tục thực hiện cho đến khi có bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị, Quốc hội cho phép việc xây dựng Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, tạo cơ sở pháp lý để Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Thẩm tra về dự án Nghị quyết, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Thường trực Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Nghị quyết; thống nhất với đề xuất của cơ quan soạn thảo về xây dựng, ban hành Nghị quyết theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Về tên gọi của Nghị quyết, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban đề nghị giữ tên của Nghị quyết là “Nghị quyết về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công” để bao quát đầy đủ đối tượng được Nghị quyết điều chỉnh, phù hợp với Kết luận 120-KL/TW của Bộ Chính trị và Chương trình lập pháp năm 2025 đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Một số ý kiến tán thành việc điều chỉnh tên gọi của Nghị quyết là “Nghị quyết về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích”.

Thiết lập cơ chế giám sát để bảo đảm minh bạch và khách quan

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Tán thành với việc xây dựng, ban hành nghị quyết này, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho rằng, dự thảo Nghị quyết cần quy định cụ thể về phạm vi, đối tượng, lĩnh vực áp dụng như về môi trường, an toàn thực phẩm, quyền của người chưa thành niên; trình tự khởi kiện; cơ chế phối hợp với tòa án.., bảo đảm nghị quyết phù hợp với Bộ luật Tố tụng dân sự, cũng như các văn bản pháp luật liên quan. Đồng thời, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cần rà soát lại nội dung dự thảo Nghị quyết trên cơ sở các ý kiến tại phiên họp này của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để xây dựng một nghị quyết rõ ràng, bảo đảm cho thực hiện.

Về phạm vi thực hiện Nghị quyết, Chủ tịch Quốc hội lưu ý, nếu tiến hành sáp nhập các tỉnh, thành phố trong thời gian tới thì phạm vi thực hiện thí điểm việc Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công có thể sẽ rộng hơn. Điều này đòi hỏi phải đánh giá điều kiện triển khai thực hiện thí điểm, xác định thời gian thực hiện trong 2 hay 3 năm để sau đó tổng kết, nhân rộng.

Đồng thời, các cơ quan chức năng cần quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực thực hiện công tác này về kỹ năng khởi kiện, thu thập chứng cứ và tham gia tố tụng dân sự; phân bổ ngân sách để hỗ trợ thực hiện công tác này. Đặc biệt, cần thiết lập cơ chế giám sát bằng cách Viện Kiểm sát nhân dân tối cao phối hợp với các cơ quan khác thành lập Ban giám sát, đánh giá thí điểm một cách thường xuyên để bảo đảm tính minh bạch và khách quan. Để bảo đảm hiệu quả, hiệu lực thực hiện của Nghị quyết, Chủ tịch Quốc hội đề nghị, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cần triển khai học hỏi kinh nghiệm quốc tế, nhất là các quốc gia lân cận Việt Nam.

Về đối tượng áp dụng, tại khoản 2, Điều 3 của dự thảo Nghị quyết quy định rõ 6 nhóm đối tượng dễ bị tổn thương và 4 nhóm lợi ích công cộng; đồng thời quy định "quét" là đối tượng khác, lợi ích công cộng khác theo quy định của pháp luật. Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Lê Thị Nga cho rằng, trong diện thí điểm thực hiện thì đối tượng áp dụng như quy định tại dự thảo Nghị quyết này quá rộng, chưa có sự phân hóa và chưa phù hợp. Bà Lê Thị Nga đề nghị, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cần tiếp tục rà soát kỹ lưỡng, đưa ra quy định cụ thể, có sự phân hóa, giới hạn và thu hẹp hơn các đối tượng thực hiện thí điểm; không quy định "quét" đối tượng khác, lợi ích công khác để bảo đảm rõ ràng và minh bạch trong thực hiện.

Phát biểu kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao tiếp thu các ý kiến tại phiên họp để tiếp tục rà soát, chỉnh lý các quy định của dự thảo Nghị quyết, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, khả thi, bám sát tinh thần đổi mới tư duy lập pháp, yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị, thực hiện nghiêm Quy định 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; xây dựng báo cáo tiếp thu, giải trình, tiếp thu ý kiến góp ý của Tòa án nhân dân tối cao, đưa vào hồ sơ dự thảo Nghị quyết...

Đỗ Bình (TTXVN)