Thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện án dân sự

Chiều 19/5, Quốc hội nghe tờ trình và báo cáo thẩm tra dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, VKSND tối cao đề xuất dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích trong trường hợp không có người khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công và bảo đảm quyền khởi kiện của VKSND.

Về mặt pháp lý, Viện trưởng VKSND Tối cao cho hay, hiện Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 có quy định về quyền khởi kiện của cơ quan, tổ chức nhằm bảo vệ lợi ích công hoặc quyền của người khác. Tuy nhiên, luật chưa có cơ chế để VKSND đứng ra khởi kiện khi các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không thực hiện quyền này.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến. Ảnh: QH

Từ thực tiễn kiểm sát, VKSND Tối cao nhận thấy có một số vụ việc tuy được xử lý hình sự, nhưng phần dân sự như bồi thường thiệt hại vẫn bị bỏ ngỏ.

Theo Viện trưởng VKSND tối cao, việc thí điểm nghị định được thực hiện tại 6 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với phạm vi sau khi thực hiện sắp xếp, sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh. "Thời điểm Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và thời gian thực hiện thí điểm trong 3 năm là phù hợp", theo ông Nguyễn Huy Tiến.

Thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban tán thành với phạm vi và thời điểm thực hiện thí điểm Nghị quyết như cơ quan soạn thảo trình.

Bên cạnh đó, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhận thấy, còn một số nội dung của dự thảo nghị quyết chưa rõ, thiếu cụ thể hoặc còn có ý kiến khác nhau cần được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, chỉnh lý, bổ sung và làm rõ thêm.

Về các trường hợp VKSND khởi kiện, việc thí điểm giao VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm tạo cơ chế bảo vệ có hiệu quả lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, để tránh tình trạng "dân sự hóa" quan hệ hình sự, hành chính, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo bổ sung nguyên tắc; tiếp tục rà soát, phân loại hành vi trước khi khởi kiện; đồng thời làm rõ thêm căn cứ, điều kiện và phạm vi khởi kiện của VKSND để tránh lạm quyền hoặc can thiệp quá sâu vào hoạt động của các cơ quan, tổ chức khác.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND và các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ, đa số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho rằng, để phù hợp với mục tiêu, yêu cầu của việc thí điểm, chỉ nên giao thẩm quyền cho VKSND khởi kiện vụ án dân sự công ích (nguyên đơn đặc thù) và quá trình tố tụng cần tuân thủ trình tự, thủ tục theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS).

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, cần cân nhắc quy định một số thẩm quyền phù hợp cho VKSND khi kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ nhằm bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của quá trình tố tụng

Lê Bảo - Dương Tú