Thị trường chợ đen nhiên liệu 'như nấm mọc sau mưa' tại Sri Lanka

Khủng hoảng kinh tế tại Sri Lanka đang tạo ra thời cơ bùng nổ chợ đen nhiên liệu. Ảnh: CNA

Theo CNA, ông Akshant, 59 tuổi (tên nhân vật đã được thay đổi) trông giống như bất kỳ người lái xe tuk tuk nào ở Sri Lanka, nhưng thu nhập của ông ấy cao gấp 3 lần những người khác. Ông thừa nhận đã bán nhiên liệu trên thị trường chợ đen, trong bối cảnh quốc gia này đang rơi vào tình trạng thiếu hụt trầm trọng.

“Việc làm đó sinh lời hơn lái xe tuk tuk. Nếu tôi mua 5 lít xăng, tôi sẽ chiết ra 3 lít và bán cho người khác”, ông Akshant cho biết. Người đàn ông này đã kiếm được lợi nhuận từ việc bán nhiên liệu trong vài tháng qua.

Tại các trạm xăng, một lít xăng có giá khoảng 450 Rupee Sri Lanka (1,26 USD). Nhưng tại nhà riêng, nơi tích trữ các thùng xăng cho hoạt động buôn bán ngầm, ông này đã bán lẻ với giá 2.500-3.000 rupee (7,01 - 8,41 USD)/lít.

Nhiên liệu trên chợ đen được bán với giá cao gấp nhiều lần so với các trạm. Ảnh: CNA

“Khách hàng của tôi là những người đi xe máy và tuk tuk. Các chủ xe khác không mua của tôi vì họ cần 50-60 lít. Tôi không thể bán cho họ nhiều như vậy”, ông Akshant nói.

Hiện nay, hàng triệu người dân Sri Lanka đang phải vật lộn trong cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong lịch sử đất nước. Kho bạc nhà nước đang cạn kiệt dự trữ ngoại hối, cũng như không đủ tiền để chi trả cho các mặt hàng nhập khẩu thiết yếu như nhiên liệu và thực phẩm.

“Chúng tôi phải đợi từ 3 – 4 ngày để có nhiên liệu và chúng tôi chỉ có thể chi 2.500 Rupee (7,01 USD) cho mỗi lần mua. Nhưng thế là không đủ. Vì vậy, một số người sẽ chiết nhiên liệu từ xe của họ và bán nó với giá cao hơn. Tôi cũng đã bắt đầu làm điều đó”, ông Akshant nói.

Quốc đảo 22 triệu dân này chính thức vỡ nợ sau khi không trả được nợ lãi vào tháng 5. Sự sụp đổ kinh tế đã làm gián đoạn nghiêm trọng các khía cạnh khác nhau của cuộc sống, kéo theo chi phí sinh hoạt tăng cao và làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nhiên liệu và thuốc men.

Theo Bộ trưởng Năng lượng Sri Lanka Kanchana Wijesekera, nhập khẩu nhiên liệu tại quốc gia này sẽ bị hạn chế trong 12 tháng tới.

Còn đối với những người như ông Akshant, lạm phát gia tăng và tình trạng thiếu nhiên liệu đã dẫn đến các cơ hội làm giàu. Khách hàng của ông ấy là những người dân địa phương - có đủ tiền nhưng không có thời gian để xếp hàng. Họ sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho nhiên liệu với “giá cắt cổ”, thay vì mất nhiều ngày xếp hàng và ngủ trên đường.

Việc buôn bán nhiên liệu bất hợp pháp đang lan rộng ở thủ đô Colombo và các vùng khác trên toàn quốc, nơi tất cả hàng hóa giá trị được phân phối thông qua một hệ thống.

Siết chặt định mức nhiên liệu, nhưng vẫn có kẽ hở cho “chợ đen”

Tất cả những người lái xe ô tô phải đăng ký phương tiện của họ với chính phủ để có được Thẻ nhiên liệu quốc gia. Sau khi được xác minh, mỗi phương tiện sẽ được cấp một mã QR cụ thể để có thể mua nhiên liệu tại các trạm xăng dầu.

Mỗi mã QR đi kèm với hạn ngạch nhiên liệu hàng tuần và số lượng khác nhau tùy theo loại xe. Ví dụ, những người lái xe tuk tuk có thể đổ tới 5 lít xăng tại các trạm nhiên liệu mỗi tuần. Người lái các phương tiện lớn hơn được phân bổ mức nhiên liệu được mua nhiều hơn.

“Hệ thống QR được áp dụng vì nhu cầu nhiên liệu hàng ngày không thể đáp ứng được”, ông Wijesekera, Bộ trưởng Năng lượng Sri Lanka, viết trên Twitter vào tuần trước.

Bất chấp việc sử dụng hệ thống phân bổ, người dân Sri Lanka vẫn xếp thành những hàng dài để chờ mua nhiên liệu tại các trạm xăng dầu.

“Đôi khi kho chứa hết sạch nhiên liệu, nhưng chúng tôi vẫn phải xếp thành hàng chờ. Có thể sẽ mất một ngày, hai ngày hoặc ba ngày. Trong thời gian đó, chúng tôi phải ở trong xe, ăn uống và chờ đợi”, tài xế xe du lịch Frank Joseph Alvis cho biết.

"Thực sự ở trong xe rất nóng. Bạn không thể bật điều hòa vì không có nhiên liệu”, ông nói.

Một hàng dài xe tuk tuk và ô tô chờ đợi tại một trạm nhiên liệu ở Colombo, Sri Lanka, ngày 30/7. Ảnh: CNA

Trong số những người đứng chờ mua nhiên liệu có ông Alvis – người dồn sức để đẩy xe của mình thay vì nổ máy, nhằm tiết kiệm nhiên liệu nhiều nhất có thể. Giống như nhiều người lái xe ở Sri Lanka, ông không thể mua được loại nhiên liệu đắt đỏ bán ở chợ đen và phải xếp hàng chờ hàng tuần.

“Đây là cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất. Ngay cả trong Nội chiến, chúng tôi cũng không gặp phải vấn đề về nhiên liệu”, ông Alvis nói, đồng thời đề cập đến cuộc nổi dậy chống chính phủ từ năm 1983 đến năm 2009.

Từ ngày 1/8, hệ thống mã QR đã được áp dụng tại tất cả các trạm xăng trên toàn quốc. Giới chức nước này kỳ vọng đảm bảo biển số của mọi phương tiện đều khớp với biển số trên Thẻ nhiên liệu quốc gia.

"Việc phân phối nhiên liệu sẽ được ưu tiên cho các trạm nhiên liệu đã áp dụng hệ thống QR. Hệ thống sẽ được giám sát để kiểm tra số lượng người sử dụng mã QR từ các kho được phân phối đến các trạm nhiên liệu", Bộ Năng lượng Sri Lanka cho biết trong một tuyên bố vào cuối tuần trước.

Theo một số tài xế, hệ thống mã QR hạn chế nghiêm ngặt việc phân bổ nhiên liệu và khiến việc mua bán bất hợp pháp trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, vẫn có nhiều cách để “lách” chính sách.

“Tôi được mua thêm xăng bằng cách đưa thêm tiền riêng cho nhân viên ở trạm. Một số tài xế xe buýt cũng kinh doanh tương tự với dầu diesel. Họ mua dầu theo tiêu chuẩn xe, chiết bớt ra và bán lại với giá cao hơn”, ông Akshant cho biết.

Nỗ lực ngăn chặn tình trạng buôn bán nhiên liệu bất hợp pháp

Chính phủ Sri Lanka đang nỗ lực loại bỏ các hoạt động buôn bán nhiên liệu trên chợ đen.

Ông Tissa Maldeniya, một thanh tra cảnh sát tại đồn cảnh sát Kollupitiya ở Colombo cho biết: “Trong lần vi phạm đầu tiên, chúng tôi có thể tuyên truyền cho họ về cách thức mua nhiên liệu hợp pháp. Chúng tôi có thể nói với họ 'không được làm điều này’. Nếu họ tái phạm, chúng tôi sẽ đưa họ đến đồn cảnh sát, ghi lại lời khai của họ và cảnh cáo họ”.

Tài xế ô tô và xe tuk tuk ở Sri Lanka phải đăng ký số phương tiện với chính phủ để có được Thẻ nhiên liệu quốc gia. Ảnh: CNA

“Sau đó, nếu họ vẫn không nghe và tiếp tục thực hiện các hành vi trái pháp luật, chúng tôi có thể thực hiện các hành động cần thiết. Thực ra chúng tôi cũng muốn làm điều đó vì họ đều là những người dân vô tội. Tất cả đều đang đối mặt với khủng hoảng”, ông nói thêm.

Theo Bộ Năng lượng Sri Lanka, những người tái phạm nhiều lần có thể bị treo mã QR và phải đối mặt với hành động pháp lý. Tại thủ đô Colombo, nhiều trạm xăng dầu đã treo biển khuyến cáo những người mua nhiên liệu.

“Xăng sẽ chỉ được đổ trực tiếp vào thùng nhiên liệu của các phương tiện. Không được phép bán xăng vào lon, thùng chứa hoặc chai”, một tấm biển báo tại trạm xăng thuộc sở hữu của công ty năng lượng Lanka IOC.

Tuy nhiên, một số người đã tìm ra cách để thực hiện giao dịch ngầm.

“Chủ các cây xăng không biết chuyện đút lót thêm tiền để mua thêm xăng. Vì đây là bí mật giữa nhân viên bán xăng và tài xế”, ông Akshant nói.

Đỗ Thảo