Thị trường lưu trữ năng lượng tại Việt Nam còn sơ khai

Thị trường nhiều thách thức

Ngày 12/9 tại Hà Nội, hội thảo Khu vực về Mô hình Tài chính cho Hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) đã được tổ chức. Sự kiện do Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) phối hợp cùng Tổ công tác BESS Việt Nam tổ chức, quy tụ các nhà tài chính, chuyên gia kỹ thuật, viện nghiên cứu và các đối tác phát triển.

Hội thảo được tổ chức trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy nhanh quá trình chuyển đổi ngành điện theo Quy hoạch Điện VIII (PDP-VIII) đã được phê duyệt vào đầu năm nay. Kế hoạch đặt mục tiêu đạt từ 10.000 đến 16.300 megawatt lưu trữ vào năm 2030 và gần 96.000 megawatt vào năm 2050. Tổng công suất lắp đặt dự kiến sẽ tăng lên 183.291–236.363 megawatt vào năm 2030, tức tăng 30–50% so với mức 150.489 megawatt đã được phê duyệt trước đó.

Các chuyên gia tham gia hội thảo Khu vực về Mô hình Tài chính cho Hệ thống Pin Lưu trữ Năng lượng (BESS).

Sự mở rộng này được củng cố bởi những tín hiệu chính sách quan trọng. Luật Điện lực 2025 chính thức công nhận BESS là một phần trong hạ tầng điện quốc gia của Việt Nam. Vào tháng 4, Quyết định 988/QĐ-BCT đã ban hành khung giá phát điện cho các dự án điện mặt trời có lưu trữ, yêu cầu thời gian xả tối thiểu hai giờ và tỷ lệ lưu trữ bằng 10% công suất nhà máy. Các dự thảo thông tư về biểu giá và dịch vụ hiện đang được chuẩn bị, mà theo các đại biểu đánh giá là yếu tố then chốt định hình thị trường. Một biểu giá điện hai thành phần mới dành cho khách hàng lớn, dự kiến có hiệu lực từ tháng 1 năm 2026, cũng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy nhu cầu đối với các giải pháp lưu trữ sau công tơ.

Mặc dù đã đạt được những tiến bộ nhất định, thị trường lưu trữ năng lượng của Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn sơ khai. Hầu hết các dự án mới chỉ ở quy mô thí điểm, bị hạn chế bởi chi phí đầu tư ban đầu cao, biểu giá chưa rõ ràng và thiếu các nguồn doanh thu được công nhận.

Những thách thức kỹ thuật càng làm bức tranh thêm phức tạp, đặc biệt tại các khu công nghiệp cũ, nơi việc tích hợp hệ thống lưu trữ với hạ tầng sẵn có làm gia tăng chi phí. Các dự án thí điểm trong khu công nghiệp và cơ sở thương mại tại một số địa phương đã cho thấy cách BESS có thể cải thiện dịch chuyển phụ tải điện, tối ưu hóa hiệu suất sử dụng điện mặt trời và giảm phụ thuộc vào lưới điện. Tuy nhiên, nếu thiếu khung chính sách và tài chính rõ ràng, các dự án này vẫn khó có thể mở rộng quy mô.

Các đại biểu nhấn mạnh rằng giai đoạn chuyển tiếp này vừa là thách thức vừa là cơ hội. Bởi các khung khổ vẫn đang trong quá trình xây dựng, Việt Nam có cơ hội tạo ra những quy định thân thiện hơn với nhà đầu tư, cơ chế biểu giá và lộ trình tài chính ngay từ đầu, từ đó có thể vươn lên vị trí dẫn đầu trong thị trường lưu trữ năng lượng của khu vực Đông Nam Á.

Bài học khu vực và các mô hình tài chính

Các nghiên cứu điển hình trong khu vực nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gắn kết giữa tài chính và quy định. Tại Ấn Độ, nguồn vốn ưu đãi và quỹ hỗ trợ bù đắp chênh lệch khả thi đã giúp giảm mạnh chi phí lưu trữ. Các dự án độc lập ban đầu có giá khoảng 12 cent (khoảng 3.000 đồng) trên mỗi kilowatt-giờ, nhưng nhờ tài chính hỗn hợp và đấu thầu cạnh tranh, chi phí đã giảm xuống còn từ 3 đến 5 cent (760 đến 1.270 đồng). Trung Quốc cũng là một ví dụ điển hình, khi sự rõ ràng trong quy định và hướng dẫn đấu thầu minh bạch đã giúp mở rộng quy mô nhanh chóng và thu hút dòng vốn tư nhân lớn.

Những kinh nghiệm này cho thấy các cơ chế tài chính có thể thay đổi hoàn toàn tính kinh tế của lưu trữ năng lượng. Các đại biểu thống nhất rằng mặc dù điều kiện của Việt Nam mang tính đặc thù, việc vận dụng những mô hình đã được chứng minh có thể rút ngắn con đường từ dự án thí điểm đến triển khai thương mại. Bối cảnh toàn cầu cũng thuận lợi: chi phí BESS đã giảm xuống còn khoảng 77 USD (gần 2 triệu đồng) mỗi kilowatt-giờ, củng cố thêm sức hấp dẫn đầu tư trên nhiều thị trường.

“Việt Nam đang mở rộng năng lượng tái tạo, và lưu trữ năng lượng chính là yếu tố mang lại sự linh hoạt mà lưới điện cần. Các mối quan hệ đối tác từ thiện đóng vai trò then chốt. Bằng cách kết hợp nguồn vốn ưu đãi với vốn công và tư, chúng ta có thể đẩy nhanh các dự án thí điểm và tạo động lực hướng tới triển khai lưu trữ quy mô lớn", bà Minh Nguyễn, Giám đốc Quốc gia của Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) tại Việt Nam chia sẻ.

Bà Minh Nguyễn (giữa), Giám đốc Quốc gia của Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) tại tọa đàm.

Từ góc nhìn khu vực, việc huy động vốn ở quy mô lớn vẫn là vấn đề cấp bách. Bà Kitty Bu, Phó Chủ tịch GEAPP phụ trách Đông Nam Á, cho biết: “Thông qua các nền tảng như Liên minh BESS Toàn cầu và ENABLE Đông Nam Á, chúng tôi đang hợp tác với các đối tác để giải quyết những rào cản về mức độ sẵn sàng đầu tư, hỗ trợ các dự án khả thi và tăng cường hợp tác liên thị trường. Việc tài trợ cho lưu trữ năng lượng không chỉ nhằm đảm bảo tiếp cận năng lượng ổn định mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trên khắp châu Á".

Bước đi tiếp theo

Các diễn giả nhấn mạnh rằng khả năng của Việt Nam trong việc đạt được các mục tiêu của PDP-VIII sẽ phụ thuộc vào tiến độ ở nhiều lĩnh vực. Biểu giá điện theo thời gian sử dụng cần phải đưa ra các ưu đãi mạnh mẽ hơn cho hoạt động kinh doanh chênh lệch giá, trong khi các quy định và khuyến nghị cụ thể về việc sạc cho BESS là cần thiết để mang lại sự chắc chắn cho nhà đầu tư trong vận hành. Các tiêu chuẩn về cấp phép và tích hợp lưới điện cũng cần được làm rõ để giảm bớt sự bất định, và khả năng của pin lưu trữ trong việc cung cấp công suất cũng như các dịch vụ phụ trợ cần được chính thức công nhận trong các quy tắc thị trường.

Người dùng công nghiệp cũng được kỳ vọng sẽ đóng vai trò lớn hơn. Việc gom nhu cầu từ nhiều nhà máy trong các khu công nghiệp có thể giúp triển khai hệ thống pin lưu trữ hiệu quả hơn, giảm chi phí trên mỗi đơn vị và cải thiện quản lý tải. Kết hợp BESS với năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió sẽ giúp tăng khả năng khai thác các nguồn năng lượng xanh này và củng cố sự ổn định của lưới điện, đồng thời hỗ trợ các ngành công nghiệp giảm chi phí vận hành.

Về mặt tài chính, nguồn vốn ưu đãi và các chính sách ưu đãi thuế được nhấn mạnh là yếu tố then chốt để vượt qua rào cản chi phí đầu tư ban đầu cao. Các mô hình kinh doanh đổi mới, như đối tác công – tư hoặc hợp đồng dịch vụ năng lượng, có thể giúp phân tán rủi ro và cải thiện tính khả thi tài chính. Các đại biểu nhấn mạnh rằng những dự án giai đoạn đầu sẽ cần nguồn vốn mồi để giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư và thu hút nguồn vốn thương mại. Các phân tích về dự án thí điểm khẳng định rằng tỷ suất lợi nhuận nội bộ (IRR) và thời gian hoàn vốn phụ thuộc rất lớn vào chi phí vốn, cấu trúc biểu giá và tốc độ tăng giá điện. Điều này khiến tài chính hỗn hợp trở nên đặc biệt quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách từ giai đoạn khả thi đến triển khai quy mô lớn.

Tổ công tác BESS Việt Nam được ghi nhận là lực lượng nòng cốt trong việc thúc đẩy các cải cách này. Thông qua việc tập hợp các đối tác, cung cấp chuyên môn kỹ thuật và điều phối các thảo luận chính sách, Tổ công tác đang góp phần đưa thị trường từ những dự án thí điểm rời rạc sang một môi trường đầu tư có cấu trúc hơn. Các đại biểu thống nhất rằng tiến triển của Việt Nam sẽ được theo dõi chặt chẽ trên khắp châu Á, bởi điều này có thể mang lại một mô hình có thể nhân rộng cho các thị trường trong khu vực đang đối mặt với thách thức tương tự.

Hội thảo bàn tròn kết thúc với sự đồng thuận rộng rãi rằng Việt Nam có đủ tham vọng, nhu cầu thị trường và sự hỗ trợ quốc tế để vươn lên trở thành nước dẫn đầu khu vực về lưu trữ năng lượng. Với chi phí toàn cầu đang giảm, khung pháp lý mới và các cải cách chính sách đang được triển khai, bước tiếp theo là điều chỉnh biểu giá, tài chính và các tiêu chuẩn kỹ thuật để khai mở dòng vốn đầu tư quy mô lớn.

Hoàng Phương