Thị trường thủy sản - 'mỏ vàng' còn bị lãng quên

Nghịch lý “xuất khẩu nhiều, bán ít trong nước”

Theo ông Nguyễn Thành Nam, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), dù có lợi thế về sản xuất và xuất khẩu nhưng nhiều năm qua thủy sản Việt Nam chưa thực sự chú trọng đến phát triển thị trường nội địa. Các doanh nghiệp chủ yếu tập trung xuất khẩu, trong khi người tiêu dùng trong nước lại khó tiếp cận sản phẩm đa dạng, tiện lợi và chất lượng cao như các thị trường quốc tế.

Một khảo sát của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho thấy, tỷ trọng tiêu thụ nội địa của ngành hiện chỉ chiếm khoảng 10% tổng sản lượng, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Đây là con số cho thấy sự mất cân đối khi Việt Nam vừa là quốc gia xuất khẩu hàng đầu, vừa để bỏ ngỏ một thị trường có sức mua không hề nhỏ.

Tỷ trọng tiêu thụ nội địa của ngành thủy sản hiện chỉ chiếm khoảng 10% tổng sản lượng

Trong những năm gần đây, tầng lớp trung lưu gia tăng nhanh chóng cùng xu hướng tiêu dùng thực phẩm tiện lợi, giàu dinh dưỡng đã mở ra cơ hội lớn cho ngành thủy sản. Người tiêu dùng Việt ngày càng quan tâm đến sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, chế biến sẵn, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

Bà Trần Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Công ty TNHH Thủy sản Xanh chia sẻ, khách hàng Việt Nam ngày nay không chỉ muốn mua cá tươi sống mà còn ưa chuộng các sản phẩm chế biến sẵn như cá phi lê, tôm tẩm bột, cá hộp hay các loại snack từ thủy sản. Đây là tín hiệu tích cực cho doanh nghiệp nào biết đầu tư đúng hướng.

Thực tế, một số doanh nghiệp đã sớm nhìn thấy tiềm năng và phát triển dòng sản phẩm dành cho thị trường nội địa. Điển hình như Tập đoàn Vĩnh Hoàn đã đưa ra nhiều sản phẩm cá tra chế biến cao cấp phục vụ hệ thống siêu thị, hay Minh Phú phát triển tôm đông lạnh và các món ăn chế biến sẵn cho phân khúc gia đình trẻ. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp đi theo hướng này vẫn còn hạn chế.

Một trong những nguyên nhân khiến thủy sản khó “bám trụ” thị trường nội địa là giá thành còn cao so với khả năng chi trả của phần đông người tiêu dùng. Do chi phí nuôi trồng, chế biến, vận chuyển, bảo quản lạnh lớn nên sản phẩm thủy sản chế biến thường đắt hơn thịt gia cầm, thịt heo.

Bên cạnh đó, hệ thống phân phối chưa thật sự hiệu quả. Nhiều sản phẩm thủy sản chế biến mới chỉ xuất hiện ở kênh siêu thị tại đô thị lớn, trong khi kênh truyền thống như chợ, cửa hàng tiện lợi, vùng nông thôn lại ít tiếp cận. Điều này khiến sản phẩm khó mở rộng độ phủ.

Người dân chủ yếu vẫn lựa chọn các mặt hàng tươi sống

Đại diện Tập đoàn Minh Phú cho biết, doanh nghiệp muốn đưa sản phẩm vào siêu thị phải đối mặt với nhiều chi phí chiết khấu, logistics, bảo quản lạnh. Với những doanh nghiệp có quy mô nhỏ sẽ khó đủ sức cạnh tranh và chấp nhận dồn lực cho xuất khẩu.

Cần chiến lược “khai phá mỏ vàng”

Các chuyên gia cho rằng, để khai thác thị trường nội địa, doanh nghiệp thủy sản cần có chiến lược bài bản, trong đó tập trung vào ba yếu tố: đa dạng hóa sản phẩm, xây dựng thương hiệu và mở rộng kênh phân phối.

Ông Trương Đình Hòe, Tổng Thư ký VASEP nhận định, thị trường trong nước không phải là nhỏ. Nếu doanh nghiệp biết khai thác thì đây sẽ là bệ đỡ quan trọng trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó do biến động thị trường thế giới. Đặc biệt, khi tầng lớp trung lưu trong nước tăng nhanh, nhu cầu về sản phẩm thủy sản chất lượng cao sẽ ngày càng lớn.

Ở góc độ chính sách, nhiều ý kiến đề xuất Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu, xây dựng hệ thống phân phối lạnh rộng khắp, đồng thời khuyến khích đưa thủy sản vào bếp ăn tập thể, trường học, bệnh viện. Đây vừa là giải pháp mở rộng thị trường vừa góp phần nâng cao dinh dưỡng cộng đồng.

Các doanh nghiệp thủy sản vốn quen với thị trường xuất khẩu cũng cần thay đổi tư duy. Không thể coi thị trường nội địa chỉ là “thứ yếu” mà phải đặt ngang tầm với xuất khẩu. Muốn vậy, doanh nghiệp cần đẩy mạnh marketing, xây dựng thương hiệu để chinh phục niềm tin người tiêu dùng.

Ngành thủy sản Việt Nam sẽ nâng cao được vị thế khi phục vụ tốt thị trường nội địa

Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Minh Phú cho rằng, gười tiêu dùng trong nước có quyền được sử dụng sản phẩm chất lượng như những gì chúng ta đang xuất khẩu. Đó cũng là trách nhiệm của doanh nghiệp. Khi làm tốt ở thị trường nội địa, chúng ta cũng nâng cao được vị thế của thủy sản Việt Nam.

Thủy sản Việt Nam đang sở hữu một “mỏ vàng” ngay tại sân nhà nhưng chưa được khai thác đúng mức. Nếu biết tận dụng, đây không chỉ là thị trường tiêu thụ tiềm năng mà còn là trụ cột giúp ngành phát triển bền vững, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu. Sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng sẽ là chìa khóa để biến “mỏ vàng bị lãng quên” thành nguồn lực thực sự cho kinh tế thủy sản quốc gia.

Đức Hiền