Thị trường vàng bị thao túng, làm giá - phải thay đổi cách quản lý

Kết luận thanh tra của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa chỉ ra hàng loạt sai phạm trong hoạt động kinh doanh vàng tại 6 đơn vị, bao gồm các thương hiệu vàng lớn như SJC, Doji, PNJ, Bảo Tín Minh Châu và ngân hàng Eximbank, TPBank. Các sai phạm chính được chỉ ra như vi phạm chế độ thông tin, báo cáo, vi phạm quy định về phòng, chống rửa tiền, giao dịch vàng không có giao nhận thực tế, vi phạm về hóa đơn, chứng từ kế toán, thuế… Điều này cho thấy công tác quản lý thị trường vàng hiện nay bộc lộ nhiều hạn chế, yếu kém.

Thị trường vàng được quản lý kém linh hoạt, không phù hợp với diễn biến cung cầu chung trên thị trường thế giới, gây hệ lụy cho nền kinh tế, nhất là tình trạng buôn lậu vàng, chảy máu ngoại tệ ra nước ngoài. Tồn tại tình trạng độc quyền trên thị trường, không kích thích cạnh tranh và thúc đẩy hoạt động kinh doanh vàng lành mạnh. Cơ chế, chính sách quản lý chưa tạo được động lực để huy động các nguồn lực nhàn rỗi trong dân cho phát triển kinh tế - xã hội, người dân đầu tư nhiều vào vàng.

Chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới là một trong những vấn đề nổi cộm nhất. Giá vàng miếng SJC thường cao hơn giá vàng thế giới ở mức rất lớn, có thời điểm lên tới gần 20 triệu đồng/lượng. Sự chênh lệch phi lý này tạo ra cơ hội trục lợi cho một số đối tượng, gây méo mó thị trường và tiềm ẩn rủi ro lớn cho người dân.

Cùng với đó, sự liên thông giữa thị trường vàng miếng và vàng nhẫn chưa liền mạch. Hai thị trường này hoạt động gần như độc lập, dẫn đến sự chênh lệch giữa vàng miếng SJC và và nhẫn tròn trơn rất lớn, có thời điểm lên đến hơn 5 triệu đồng mỗi lượng. Vàng miếng SJC, với vai trò là thương hiệu vàng quốc gia, được nhiều người dân tin tưởng tích trữ. Song, việc độc quyền sản xuất và thiếu nguồn cung đã làm mất đi vai trò điều tiết thị trường, tạo ra sự khan hiếm giả tạo và đẩy giá lên cao.

Từ đầu năm đến nay, thị trường vàng chứng kiến biến động khó lường cả trong nước và trên thế giới, Giá vàng liên tục tăng vọt, tạo nên “cơn sốt” trên toàn cầu và tại Việt Nam. Những đỉnh giá mới liên tiếp được thiết lập, vượt mọi dự đoán trước đó. Cụ thể, giá vàng thế giới tăng trưởng vượt bậc, liên tục phá vỡ các mức kháng cự quan trọng và tạo ra những đỉnh lịch sử mới, cho thấy sức hấp dẫn mạnh mẽ của kim loại quý này như một tài sản trú ẩn an toàn.

Theo số liệu vừa công bố của Tổng cục Thống kê, tính đến ngày 28/5, bình quân giá vàng thế giới ở mức 3.305,71 USD/ounce, tăng 2,66% so với tháng trước. Bất ổn chính trị toàn cầu và lo ngại về chiến tranh thương mại leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc khiến nhà đầu tư tìm đến vàng như một tài sản trú ẩn an toàn. Tại Việt Nam, chỉ số giá vàng tháng 5/2025 tăng 10,47% so với tháng trước; tăng 45,95% so với cùng kỳ năm trước; tăng 35,25% so với tháng 12/2024; bình quân 5 tháng đầu năm 2025, chỉ số giá vàng tăng 35,37%.

Còn tại thị trường Việt Nam, cả giá vàng nhẫn và vàng SJC đều chứng kiến những biến động "chóng mặt" trong 5 tháng đầu năm 2025. Vàng miếng SJC đã có những đợt tăng phi mã, vượt qua các mốc giá lịch sử, chạm mốc cao nhất mọi thời đại vào ngày 5/5/2025: vọt lên 120,3 triệu đồng/lượng. Giá vàng nhẫn tròn trơn giữ đà tăng, thậm chí còn mạnh mẽ hơn vàng miếng SJC trong một số giai đoạn. Giá vàng nhẫn đã có lúc lên tới gần 100 triệu đồng/lượng vào tháng 3/2025, sau đó tiếp tục tăng và đến đầu tháng 6/2025, vàng nhẫn tại một số thương hiệu lớn đã niêm yết ở ngưỡng 111,5 - 116,5 triệu đồng/lượng (mua vào - bán ra).

Hiện, khoảng cách chênh lệch giữ vàng thế giới và vàng SJC rất lớn. Mặc dù đã có những nỗ lực điều chỉnh song chênh lệch giữa giá vàng miếng SJC và giá vàng thế giới vẫn duy trì ở mức cao: trên 12,1 triệu đồng/lượng, tính đến ngày 3/6/2025. Theo các chuyên gia kinh tế, giá vàng leo thang là do nhiều yếu tố, trong đó có bất ổn địa chính trị, xung đột thương mại trên thế giới, chính sách tiền tệ của các Ngân hàng Trung ương, nhu cầu mua vàng dự trữ của các quốc gia…

Trong báo cáo mới nhất, các nhà phân tích tại Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) khuyến nghị Ủy ban Basel về Giám sát Ngân hàng (BCBS) xem xét lại phân loại vàng và công nhận nó là một tài sản có tính thanh khoản cao (HQLA - High Quality Liquid Asset), với lý do là sự biến động mạnh của thị trường này trong những năm gần đây. “Vàng đã khẳng định những gì các nghiên cứu trước đây đã tìm thấy: Đó là một thị trường có tính thanh khoản cao và có trật tự, giúp giảm thiểu rủi ro thị trường theo cách thường được liên kết với các tài sản được phân loại là tài sản thanh khoản cao”, WGC khẳng định.

Hiện tại, Ủy ban Basel về Giám sát Ngân hàng (BCBS) phân loại vàng theo nhiều cách khác nhau. Vàng được phân bổ nắm giữ trong kho tiền của ngân hàng được coi là tài sản Loại 1, được công nhận giống như tiền mặt. Tuy nhiên, vàng được giữ làm tài sản thế chấp giữa các trung tâm thanh toán bù trừ phải chịu mức giảm 20% giá trị sổ sách. Vì không được phân loại là HQLA, vàng không được phân bổ được coi như các mặt hàng khác và phải chịu hệ số tài trợ ổn định bắt buộc (RSF) là 85% và hệ số tài trợ ổn định khả dụng là 0% theo quy tắc Tỷ lệ tài trợ ổn định ròng (NSFR).

WGC lưu ý rằng trong sáu tháng qua, vàng một lần nữa thể hiện nhiều đặc điểm chính mà tài sản phải có để đủ điều kiện là HQLA bởi vàng đã theo kịp các tài sản ổn định khác trong những tháng gần đây. Độ biến động của vàng không chỉ tương đương với Kho bạc Hoa Kỳ mà thị trường của nó còn cực kỳ chính xác, với chênh lệch giá mua/bán hẹp, WGC nhận xét, đồng thời cũng lưu ý rằng thị trường vàng có một nguồn thanh khoản dồi dào, tương đương với trái phiếu Hoa Kỳ.

Theo nhiều nhà phân tích, vàng đang chứng kiến nhu cầu của nhà đầu tư gia tăng trở lại vì nó được coi là tài sản trú ẩn an toàn cuối cùng, khi mức nợ toàn cầu không ổn định và lạm phát gia tăng khiến trái phiếu kém hấp dẫn hơn. “Không giống như nhiều tài sản khác, vàng được công nhận rộng rãi, không có rủi ro tín dụng và được chấp nhận trên khắp các quốc gia, khiến nó trở nên phù hợp duy nhất để đáp ứng các tiêu chuẩn thanh khoản toàn cầu”, WGC phân tích.

Tại Việt Nam, vàng rất được ưa chuộng, đặc biệt là khi giá vàng thế giới neo cao thì người dân trong nước lại càng đổ xô đi mua vàng. Hiện tượng người dân chen chân xếp hàng mua vàng khi giá neo cao, thậm chí lập kỷ lục mới, là một đặc điểm thường thấy trên thị trường vàng Việt Nam. Việc quản lý thị trường vàng ở Việt Nam là một vấn đề phức tạp và luôn cần được điều chỉnh để phù hợp với diễn biến của thị trường thế giới và tình hình kinh tế trong nước. Hiện tại, Chính phủ và NHNN đang tiếp tục nỗ lực để có những giải pháp căn cơ, hiệu quả hơn nhằm ổn định thị trường vàng.

Sau các đợt tăng, giá vàng trong nước thường có những phiên điều chỉnh giảm mạnh, đặc biệt là khi có thông tin chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ, hay sự can thiệp của Ngân hàng Nhà nước để bình ổn thị trường. Mới đây, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới, Tổng Bí thư Tô Lâm thẳng thắn chỉ rõ: Các cơ chế, chính sách quản lý, điều tiết thị trường vàng đã chậm được đổi mới, chưa theo kịp sự phát triển của thị trường và đòi hỏi của thực tiễn.

Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu phải đưa thị trường vàng vận động phù hợp với các nguyên tắc của thị trường, có sự quản lý của nhà nước. Tránh can thiệp cứng nhắc, bó hẹp sự vận động và phát huy ưu điểm của thị trường, bảo đảm nguyên tắc tôn trọng quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh của người dân và doanh nghiệp; bảo đảm sự minh bạch trên thị trường.
Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh cần tập trung nghiên cứu một số giải pháp để sớm áp dụng cho phù hợp và có lộ trình như nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất việc triển khai thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia; hoặc cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa…

Tại cuộc họp với Bộ, ngành và các chuyên gia về quản lý thị trường vàng ngày 24/5, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ: Giải pháp trước mắt là giảm chênh lệch giá vàng. Sự chênh lệch này chủ yếu do cung cầu. Chúng ta cần tăng cung và giảm cầu. Các doanh nghiệp nhập khẩu không được để độc quyền và có thể sử dụng các biện pháp tài khóa như phí, lệ phí để điều chỉnh.

Giải pháp lâu dài là xây dựng cơ chế quản lý chặt chẽ, ngăn chặn và xử lý tình trạng thao túng thị trường vàng. Cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, và nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24 theo hướng rút gọn, phù hợp với tình hình thực tế. Thủ tướng yêu cầu Ngân hàng Nhà nước đưa ra giải pháp quản lý thị trường vàng và khai thác nguồn lực vàng trong dân; đồng thời hoàn thành việc xây dựng cơ sở dữ liệu quản lý thị trường vàng trong tháng 6. Đồng thời, giao Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính phối hợp nghiên cứu hình thành sàn giao dịch vàng để người dân tự do giao dịch trên sàn.

Tán thành chủ trương thành lập sàn giao dịch vàng để người dân được tự do giao dịch, TS. Nguyễn Trí Hiếu phân tích: Người dân thường không nắm rõ các thông tin về giá vàng mà chỉ đổ xô đi mua bán theo phong trào hoặc theo những thông tin trôi nổi trên thị trường và thường ảnh hưởng bởi nạn đầu cơ.

Khi một sàn giao dịch vàng được thành lập thì các giao dịch, thông tin về vàng sẽ được đưa lên sàn, từ đó giúp minh bạch hóa thị trường.Qua sàn giao dịch, người dân có thể mua vàng với mục đích tiết kiệm nhưng không nhất thiết phải mang vàng về nhà cất đi mà có thể để trên ví điện tử, bao giờ có nhu cầu sử dụng vàng vật chất mới lấy ra, TS. Nguyễn Trí Hiếu nêu quan điểm.

“Người dân có thể mua vàng tại các công ty chứng khoán hay doanh nghiệp vàng và nhận được một chứng chỉ, thể hiện rõ thông tin loại vàng, giá cả. Nếu người dân muốn quy đổi chứng chỉ ra vàng hoặc tiền mặt, các công ty phát hành chứng chỉ vàng phải cam kết mua lại vô điều kiện. Cách giao dịch này vừa đảm bảo an toàn cho người dân, vừa đảm bảo nguồn cung trên thị trường", TS. Nguyễn Trí Hiếu đề xuất, đồng thời nhấn mạnh, để thành lập được sàn giao dịch vàng, bắt buộc phải có những quy định cụ thể, vì vàng là một loại hàng hóa đặc biệt, không phải là tiền tệ.

GS. TS. Hoàng Văn Cường - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, trong bối cảnh giá vàng diễn biến phức tạp, có sự chênh lệch giá giữa các thương hiệu vàng trong nước với nhau, sự chênh lệch rất lớn giữa giá vàng trong nước và vàng thế giới, việc xóa bỏ độc quyền nhà nước về vàng miếng, cho phép nhiều doanh nghiệp sản xuất vàng miếng, mở rộng nhập khẩu có kiểm soát và nghiên cứu áp dụng thuế với giao dịch mua bán vàng là hết sức cần thiết.

Ông Cường lưu ý, các cơ quan chức năng cần triển khai nghiêm túc việc xóa bỏ độc quyền vàng, đồng thời dùng chính sách thuế để điều tiết xuất nhập khẩu vàng, quản lý vàng, mở ra phương thức kinh doanh mới để giao dịch qua sàn và có nhiều kênh để huy động vàng. Như vậy sẽ đảm bảo ổn định thị trường vàng và trả thị trường vàng về đúng nghĩa.

Việc thành lập một sàn giao dịch vàng được kỳ vọng sẽ là một bước ngoặt lớn, giúp thị trường vàng Việt Nam phát triển theo hướng lành mạnh, minh bạch, ổn định và hội nhập hơn. Các chuyên gia cũng khuyến cáo người dân cần cẩn trọng khi đầu tư vàng, đặc biệt là khi giá đang ở mức cao. Không nên đổ xô mua bán theo tâm lý đám đông, mà cần cân nhắc kỹ lưỡng, tìm hiểu thông tin và đa dạng hóa các kênh đầu tư.

Trần Ngọc - Văn Toàn/VOV.VN