Thiên tai thử thách đà phục hồi du lịch Việt Nam

Phố cổ Hội An ngập sâu trong cơn bão số 11 (Ảnh: Lưu Hương)

“Đợt sát hạch” khắc nghiệt

Chưa đầy một tháng, các tỉnh miền Bắc và Bắc Trung Bộ liên tục hứng trọn hai cơn bão số 10 (Bualoi) và số 11 (Matmo). Chỉ cần vài giờ mưa cực đoan hay một trận lũ quét đổ xuống, toàn bộ kế hoạch đón khách của nhiều địa phương lập tức bị đảo lộn. Du lịch vốn là ngành phụ thuộc mạnh vào thời tiết lại đứng trước một “đợt sát hạch” khắc nghiệt khi biến đổi khí hậu ngày càng khó lường.

TP.HCM, Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Hội An, Hải Phòng, Quảng Ninh… đều rơi vào cảnh ngập úng, chia cắt cục bộ, tê liệt dịch vụ trong những ngày mưa lớn. Các trung tâm du lịch ven biển hay vùng di sản như Huế chịu tác động dữ dội hơn khi nước lũ tràn vào Kinh thành, có nơi ngập tới 2m, nhiều công trình kiến trúc cổ phải che chắn, gia cố trong tình trạng khẩn cấp.

Thiệt hại hữu hình, đổ vỡ hạ tầng, hư hại khách sạn, sạt lở cầu đường chỉ là phần nổi. Điều khó phục hồi hơn chính là các hệ sinh thái tự nhiên, các quần thể rạn san hô, rừng ngập mặn, cảnh quan miền núi bị biến dạng sau dòng lũ. Mỗi tổn thương ấy đều kéo theo hệ lụy dài hạn trong việc giữ chân du khách, đặc biệt với những điểm đến sống dựa vào cảnh quan độc bản.

Ngoài cơ sở vật chất, tâm lý thị trường cũng bị ảnh hưởng đáng kể. Tại Tuyên Quang, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Lại Quốc Tĩnh cho biết, lượng khách tháng 10 giảm tới 30 - 40% so với cùng kỳ, một mức giảm hiếm thấy giữa mùa cao điểm.

Phó chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Thái Nguyên Trần Nữ Ngọc Anh chia sẻ, hai cơn bão vừa qua gần như đánh thẳng vào hạ tầng du lịch, nhiều điểm lưu trú ngập tầng hầm, hệ thống điện, nước hư hại, tuyến giao thông bị chặn dòng khiến hàng loạt đoàn khách phải dừng lịch trình. Không ít doanh nghiệp nhỏ phải đối mặt áp lực tài chính lớn khi doanh thu tụt dốc mà chi phí sửa chữa lại gia tăng.

Ông Phạm Hải Quỳnh, Viện trưởng Viện Phát triển Du lịch châu Á nhận định, du lịch miền núi vốn là nơi hút khách nhờ cảnh quan nay lại chịu tổn thương sâu nhất. Cảnh quan có thể phục hồi nhưng giao thông thì không nhanh như vậy. Sạt lở, xói mòn kéo dài nhiều tháng khiến cả chuỗi giá trị bị phanh gấp.

Cường độ thiên tai tăng lên mỗi năm, nhưng các mô hình phát triển du lịch vẫn tập trung quá lớn vào vùng trũng, bãi bồi, ven sông, những nơi dễ bị tấn công nhất bởi bão và hoàn lưu. Đây chính là lỗ hổng khiến ngành du lịch dễ tổn thương khi khí hậu biến động.

Đã đến lúc du lịch Việt Nam phải chuyển từ tư duy “ứng phó sự cố” sang “quản trị rủi ro”, lồng ghép yếu tố khí hậu ngay từ khâu quy hoạch và cấp phép đầu tư. Việc xây dựng resort trên sườn đồi có nguy cơ sạt lở, phát triển khu lưu trú ở bãi bồi hay mở tuyến đường du lịch xuyên vùng có địa chất yếu cần được cân nhắc lại, tránh đánh đổi ngắn hạn bằng rủi ro dài hạn.

Doanh nghiệp xoay xở giữa tâm bão

Ở thời điểm bão, lũ diễn ra, hàng loạt tour biển và tour miền núi bị hủy. Nhiều du thuyền tại Hạ Long - Cát Bà hoàn trả 100% tiền đặt cọc cho du khách. Các hãng lữ hành phải thay đổi lịch trình trong đêm, chuyển hướng tour về vùng an toàn hơn hoặc tạm dừng đón khách.

Ông Nguyễn Hữu Thập, đại diện doanh nghiệp du lịch ở miền Trung, chia sẻ: “Giao thông chia cắt, đường bay bị ảnh hưởng, khách không thể di chuyển. Trong bối cảnh ấy, hoàn tiền và linh hoạt đổi tour là cách duy nhất để giữ chữ tín”.

Tuy nhiên, chi phí này đổ dồn lên doanh nghiệp, nhất là nhóm nhỏ và vừa vốn đã mỏng nguồn lực sau nhiều đợt đứt gãy. Nhiều đơn vị phải gọi hỗ trợ từ hiệp hội, từ đối tác để khắc phục thiệt hại, ổn định nhân sự và duy trì hoạt động tối thiểu.

Tại Lào Cai, Phó chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh ông Nguyễn Việt Hưng cho biết, doanh nghiệp chỉ có thể trụ được nếu luôn trong trạng thái sẵn sàng ra quyết định nhanh. Khi bão ập đến, lịch trình phải hủy ngay lập tức, khách được đổi ngày hoặc hoàn tiền, nhân viên được phân công ứng trực để hỗ trợ thông tin.

“Diễn biến bão thay đổi theo từng giờ. Nếu doanh nghiệp không nắm thông tin sớm, không có phương án dự phòng về phương tiện, lưu trú, thì chỉ cần một tuyến đường bị tắc là cả đoàn khách mắc kẹt. Điều quan trọng nhất là sự an tâm của du khách”, ông Hưng nói.

Đây cũng là lý do nhiều doanh nghiệp lữ hành đưa thêm chính sách bảo hiểm du lịch bắt buộc trong mùa mưa bão, đồng thời xây dựng bản đồ rủi ro riêng để chủ động điều chỉnh hành trình.

Nhìn rộng ra, thiên tai không chỉ gây thiệt hại trước mắt mà còn đặt ra câu hỏi ngành du lịch Việt Nam sẽ phát triển theo hướng nào trong bối cảnh khí hậu ngày càng bất ổn.

Theo các chuyên gia, đã đến lúc cần tái cấu trúc với 3 trọng tâm: quy hoạch lại không gian du lịch dựa trên dữ liệu khí hậu, hạn chế mở rộng vào khu vực dễ tổn thương; nâng chuẩn an toàn lên mức bắt buộc thông qua bản đồ rủi ro, đào tạo ứng phó thiên tai và trang bị hệ thống cảnh báo; phát triển sản phẩm du lịch thích ứng, nhất là mô hình cộng đồng gắn với bảo tồn, để tăng sức chống chịu và phục hồi cho toàn ngành.

Sau bão, khi cứu trợ và vệ sinh môi trường tạm ổn, các địa phương phải nhanh chóng phục hồi điểm đến để kịp mùa lễ hội cuối năm. Du lịch Việt Nam hoàn toàn có thể bật dậy nếu được tổ chức đồng bộ, thông tin kịp thời và hỗ trợ chính sách phù hợp. Cốt lõi là nâng “sức đề kháng” để mỗi đợt thiên tai không còn trở thành cú giật phanh của toàn ngành.

Linh Nguyễn