Thơ thiếu nhi: Những chuyển động âm thầm

Không chỉ là sự ngộ nghĩnh, dễ thương

Thơ thiếu nhi - thể loại tưởng chừng đã “lặng tiếng” suốt một thời gian dài - đang trở lại với diện mạo tươi mới, gần gũi và giàu cảm xúc. Nhiều tác phẩm được viết riêng cho lứa tuổi nhỏ không chỉ góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ mà còn tạo nên những giá trị thẩm mỹ lâu dài.

Lý Thăng Long - tác giả tập bản thảo “Có một Trái Đất phẳng trong mắt em” tại lễ trao giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025.

Đây là tín hiệu đáng mừng không chỉ đối với văn học nước nhà mà còn với cả quá trình phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng.

Hồi đầu năm, trong dịp Ngày thơ Việt Nam 2025, Nhà xuất bản Kim Đồng đã giới thiệu một loạt tập thơ mới, đánh dấu nỗ lực làm mới và duy trì mạch nguồn thi ca cho bạn đọc nhỏ tuổi. Có thể kể đến như “Cháu là cổ tích” (Đoàn Vị Thượng), “Một cái ôm thật to” (Hoàng Ngọc Diệp), “Trắng mây tóc mẹ” (Trương Anh Tú), “Hạt bắp vỗ tay” (Nguyễn Thánh Ngã)… Những tác phẩm này đều được trau chuốt về cả nội dung lẫn hình thức, với tranh minh họa màu sắc tươi sáng, ngôn từ giàu nhạc điệu, gần gũi với tâm hồn trẻ thơ.

Đáng chú ý, nhiều nhà thơ tên tuổi vẫn bền bỉ với thơ thiếu nhi, song hành cùng các tác giả mới. Đây là tín hiệu đáng mừng, cho thấy sự tiếp nối trong đội ngũ sáng tác.

Bên cạnh đó, các giải thưởng văn học dành cho thiếu nhi cũng trở thành điểm tựa để thơ ca cho trẻ em có cơ hội được ghi nhận và lan tỏa. Như trong số 5 Giải Khát vọng Dế Mèn của giải Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025, bản thảo tập thơ “Có một Trái Đất phẳng trong mắt em” của tác giả trẻ Lý Thăng Long. Tập thơ này gây ấn tượng với sự kết hợp giữa cái nhìn hồn nhiên và khả năng gợi nỗi suy tư sâu lắng. Đây không chỉ là vinh dự của cá nhân các tác giả, mà còn là minh chứng rõ nét cho sức sống của thơ thiếu nhi khi được chăm chút, thấu hiểu và nuôi dưỡng đúng cách.

Theo nhà thơ Lữ Mai, sự trỗi dậy đáng khích lệ của văn học thiếu nhi, đặc biệt là thơ ca và điều đáng mừng là diện mạo thơ thiếu nhi hôm nay không dừng lại ở sự ngộ nghĩnh, dễ thương mà cho thấy chiều sâu cảm xúc, sự sáng tạo trong ngôn ngữ và cách tiếp cận mới mẻ với thế giới của trẻ em.

“Sự khởi sắc này không diễn ra theo cách ngẫu nhiên. Đó là kết quả của nhiều yếu tố: sự quan tâm trở lại từ các nhà xuất bản, sự chuyển mình của các tác giả với ý thức rõ ràng hơn về đối tượng nhỏ tuổi, sự lan tỏa của phong trào đọc sách trong cộng đồng, sự phát triển của người viết. Khi văn hóa đọc được khơi dậy từ những trang sách đầu đời, thì thơ thiếu nhi với những vần điệu dạt dào đầu tiên gieo vào tâm hồn trẻ thơ sẽ trở thành mạch nguồn không thể thiếu” - nhà thơ Lữ Mai nói.

Còn đó lắm chông gai

Tuy nhiên, bên cạnh các tín hiệu tích cực, thơ thiếu nhi Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Trước hết là sự thiếu hụt đội ngũ sáng tác chuyên tâm. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, hiện nay đa phần tác giả sáng tác thơ thiếu nhi đều “kiêm nhiệm”, tức là viết thêm khi có dịp hoặc đơn đặt hàng, chứ chưa nhiều người toàn tâm toàn ý với thể loại này. Điều này khiến cho mạch sáng tác thiếu nhi tuy có nhưng chưa đều và chưa thực sự bền vững.

Các em nhỏ đa phần tìm đến các tác phẩm văn xuôi hoặc truyện tranh, ít quan tâm đến thơ. Ảnh: P. Sỹ

Ngoài ra, trong bối cảnh trẻ em ngày càng bị thu hút bởi các nền tảng số như YouTube, TikTok, trò chơi điện tử…, việc giữ được sự quan tâm của các em dành cho thơ ca là một thách thức không nhỏ. Điều này đòi hỏi người viết và các đơn vị làm sách phải nỗ lực sáng tạo không ngừng, không chỉ để "làm thơ hay", mà còn để "làm thơ sống" trong lòng độc giả nhí.

Nhà văn trẻ Lê Quang Trạng - người có dấu ấn đặc biệt khi viết cho lứa tuổi thiếu nhi cho rằng, trong văn học việc xuất bản thơ rất là khó. Ngay từ thơ người lớn, sau khi xuất bản mà để bán được cũng gặp nhiều khó khăn, huống chi thơ thiếu nhi. Kể cả người đọc tìm đến thơ cũng rất là hiếm.

Cũng theo nhà văn Lê Quang Trạng, quá trình đô thị hóa hiện nay những chất liệu nên thơ như trước đây gần như đã không còn. Chính vì vậy mà người trẻ rất khó để tìm chất liệu cuộc sống để viết cho thiếu nhi. Cuộc sống công nghệ số nên nhiều tác giả trẻ không đủ thời gian để chiêm nghiệm, tiên hóa những góc nhìn thiếu nhi. Mà khi chưa đủ độ chín, chưa có sự dấn thân thì chưa thể sáng tác những câu thơ có sự rung động.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho biết, điều kiện dành cho văn học thiếu nhi hiện nay còn tốt hơn trước đây. Ngay như Hội Nhà văn Việt Nam bây giờ có Hội đồng Văn học thiếu nhi. Cùng với đó, nhiều cuộc thi được tổ chức. Tuy nhiên những tác phẩm hay thì rất hiếm. Hiện nay không còn thấy các em thiếu nhi quan tâm sáng tác nữa. Trẻ em vẫn có năng khiếu về thơ ca, văn chương nhưng thiếu cơ hội, thiếu sân chơi để bộc lộ.

Cần được vun trồng đúng cách

Nếu coi văn học thiếu nhi là “mảnh đất gieo hạt” cho tâm hồn, thì thơ thiếu nhi là những hạt giống giàu nhạc tính và cảm xúc nhất. Việc đầu tư cho thơ thiếu nhi vì thế không chỉ đơn thuần là xuất bản sách hay tổ chức giải thưởng, mà cần cả chiến lược dài hạn: từ khuyến khích sáng tác, đào tạo tác giả, tạo sân chơi đến đổi mới phương pháp giáo dục và quảng bá.

Về vấn đề này, nhà thơ Lữ Mai cho rằng, trước hết cần thay đổi cách nhìn về văn học thiếu nhi. Đây không phải là "văn học dành cho trẻ con" theo cách đơn giản mà là nền tảng đầu tiên để hình thành nhân cách, tư duy, cảm xúc thẩm mỹ cho cả một thế hệ tương lai. Khi đã có cái nhìn đúng đắn, trân trọng thì mới có chính sách và hành động phù hợp.

Về phía người viết, cần tạo thêm động lực thông qua nhiều giải thưởng chuyên biệt hơn nữa cho thơ thiếu nhi, các trại sáng tác, chương trình giao lưu, sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ các tổ chức giáo dục, truyền thông để tôn vinh tác giả thiếu nhi như những người gieo hạt tâm hồn. Bên cạnh đó, các nhà xuất bản nên mạnh dạn đầu tư dài hơi cho mảng này, đồng thời có đội ngũ cố vấn chuyên môn để đảm bảo chất lượng nội dung phù hợp và hấp dẫn.

Còn theo nhà văn Lê Quang Trạng, để khỏa lấp khoảng trống cả về chất và lượng đối với văn học thiếu nhi nói chung, thơ thiếu nhi nói riêng, cần có sự vào cuộc đồng bộ từ phía người viết, độc giả, các tổ chức và cơ quan nhà nước.

“Trước hết, phía tác giả cần cố gắng có sự chuyên tâm, đầu tư. Cùng với đó, phía độc giả cũng phải có cái nhìn khác về văn học thiếu nhi. Cần nhìn nhận văn học thiếu nhi nói chung, trong đó có thơ thiếu nhi, là một bộ phận của văn học” - nhà văn Lê Quang Trạng nói.

Phạm Sỹ