Thỏa thuận ngừng bắn Nga - Ukraine sẽ có ý nghĩa gì?

Ngày 11/3, Ukraine đã đạt được thỏa thuận với Mỹ về việc tham gia lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày, với điều kiện Nga cũng phải tuân thủ các cam kết. Hiện tại, Washington sẽ tiến hành đàm phán với Moscow để thảo luận về đề xuất này.

Đổi lại, Mỹ sẽ khôi phục việc chia sẻ thông tin tình báo và tiếp tục cung cấp vũ khí cho Ukraine. Đồng thời, hai nước sẽ tiếp tục đàm phán về hợp tác khai thác các khoáng sản quan trọng, một lĩnh vực có ý nghĩa chiến lược đối với cả Kiev và Washington.

Ukraine đồng ý ngừng bắn 30 ngày trong các cuộc đàm phán với Mỹ tại Ả rập Xê út. Ảnh: Reuters

Trả lời phỏng vấn sau 8 giờ đàm phán tại Jeddah, Ả rập Xê út, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuyên bố rằng, lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày giữa Nga và Ukraine có thể sớm được hoàn tất.

"Chúng tôi muốn thấy một thực tế mới trong những ngày tới: không còn giao tranh, không tên lửa, không pháo kích - tất cả đều dừng lại", ông Rubio phát biểu ngày 12/3 khi được hỏi về tiến triển của các cuộc đàm phán. Ông nhấn mạnh: "Mọi hoạt động quân sự phải chấm dứt để nhường chỗ cho đối thoại".

Một quan chức cấp cao Ukraine tiết lộ rằng, các cuộc thảo luận chi tiết về kế hoạch này sẽ tiếp tục vào tuần tới.

Nội dung dự thảo thỏa thuận ngừng bắn

Theo trang tin Tsargrad, một tài liệu bị rò rỉ được cho là bản dự thảo thỏa thuận ngừng bắn đã xuất hiện trong một cuộc họp trực tuyến vào ngày 25/1. Tài liệu này bao gồm 10 điểm chính, phản ánh sự đồng thuận sơ bộ giữa các bên về việc “đóng băng” xung đột từ ngày 1/5.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio (bên phải) đang nghiên cứu một tài liệu trong cuộc họp hôm 11/3. Ảnh: Cơ quan báo chí của Tổng thống Ukraine

Những điều khoản đáng chú ý trong dự thảo bao gồm:

Ukraine rút quân khỏi khu vực Kursk của Nga và vùng Donbass.
Nga rút khỏi Kharkov, nhưng vẫn giữ quyền kiểm soát Kherson và Zaporizhia.
Kiev cam kết không tấn công vào các khu vực do Nga kiểm soát. Đổi lại, Mỹ và NATO sẽ hỗ trợ hiện đại hóa quân đội Ukraine.
Ukraine có thể gia nhập EU vào năm 2030 nhưng không được gia nhập NATO.
Một số lệnh trừng phạt đối với Nga sẽ được nới lỏng dần trong vòng ba năm.
Một phần tài sản Nga bị phương Tây phong tỏa sẽ được sử dụng để tái thiết Ukraine.
Mỹ, Trung Quốc, Anh, Pháp và Nga sẽ đóng vai trò bảo đảm an ninh cho Ukraine.
Ukraine phải cho phép các đảng chính trị thân Nga tham gia vào đời sống chính trị trong nước.
NATO phải giảm hiện diện quân sự tại Đông Âu và vùng Baltic về mức trước tháng 2/2022.
Các cuộc đàm phán về kiểm soát vũ khí hạt nhân (START) sẽ được nối lại, có tính đến tình hình thực tế mới.

Lập trường của Nga về lệnh ngừng bắn

Ngày 12/3, Điện Kremlin tuyên bố rằng, Moscow cần được Washington cung cấp thông tin đầy đủ về kết quả cuộc đàm phán tại Ả rập Xê út trước khi đưa ra phản hồi chính thức.

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết, Nga sẽ có các cuộc tiếp xúc với Mỹ trong vài ngày tới để làm rõ các chi tiết của đề xuất này. Ông cũng không loại trừ khả năng sẽ có một cuộc điện đàm khẩn cấp giữa Tổng thống Vladimir Putin và Tổng thống Donald Trump nếu tình hình yêu cầu.

Tổng thống Nga Vladimir Putin trò chuyện với người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov tại Hội nghị thượng đỉnh Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) tại Moscow, Nga ngày 8 /10/2024. Ảnh: Reuters

Trong khi đó, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga, bà Maria Zakharova nhấn mạnh rằng, bất kỳ tuyên bố chính thức nào về lập trường của Moscow sẽ chỉ được công bố bởi chính Nga, chứ không phải qua trung gian từ Ả rập Xê út hay phương Tây.

Các chuyên gia nhận định rằng, Nga sẽ đưa ra những điều kiện cụ thể nhằm đảm bảo lợi ích chiến lược trước khi chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào. Tổng thống Putin được cho là sẵn sàng xem xét việc "đóng băng" xung đột với Ukraine, nhưng thỏa thuận phải đáp ứng các yêu cầu cốt lõi của Moscow.

Tính đến thời điểm hiện tại, Điện Kremlin chưa coi kế hoạch ngừng bắn 30 ngày là một giải pháp đủ thỏa đáng, do chưa đảm bảo được các lợi ích dài hạn của Nga. Moscow nhiều khả năng sẽ yêu cầu các điều khoản chặt chẽ hơn hoặc gia hạn thời gian ngừng bắn để tránh nguy cơ chiến sự tái diễn trong tương lai.

Những bài học từ quá khứ

Ukraine và Mỹ đang từng bước mở ra cơ hội cho một cuộc đàm phán hòa bình với Nga, một tín hiệu nhận được nhiều sự quan tâm từ cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, dù thiện chí hướng đến hòa bình là quan trọng, nhưng việc duy trì và đảm bảo một nền hòa bình bền vững vẫn là bài toán đầy thách thức.

Trong cuộc phỏng vấn ngày 12/3, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov nhấn mạnh rằng, Ukraine có thể giữ lại lãnh thổ theo biên giới năm 1991, ngoại trừ Crimea và một phần Donbass, nếu Kiev chấp thuận thực hiện Thỏa thuận Minsk. Ông cho rằng, Ukraine từng đồng ý với điều này nhưng sau đó lại thay đổi lập trường.

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov. Ảnh: Reuters.

Ngoại trưởng Lavrov cũng nhắc đến cuộc đàm phán năm 2022 tại Istanbul, nơi Ukraine từng đưa ra cam kết từ bỏ con đường gia nhập NATO. Tuy nhiên, theo ông, Kiev đã rút lại cam kết dưới tác động của phương Tây và hiện tại dường như đang trì hoãn quyết định để chờ đợi diễn biến chính trị tại Mỹ.

Xuyên suốt cuộc khủng hoảng Ukraine, nhiều nỗ lực ngoại giao đã được thúc đẩy nhằm tìm kiếm giải pháp hòa bình, song những khác biệt giữa các bên vẫn là rào cản lớn.

Thỏa thuận Minsk 1, được ký kết vào tháng 9/2014 giữa Nga, Ukraine và OSCE đã đặt nền móng cho việc giảm leo thang căng thẳng tại Donbass. Tuy nhiên, việc thực thi các điều khoản như trao đổi tù nhân và rút vũ khí hạng nặng đã không đạt hiệu quả, khiến thỏa thuận nhanh chóng rơi vào bế tắc.

Thỏa thuận Minsk 2, được ký vào tháng 2/2015 với sự tham gia của Nga, Ukraine, Pháp và Đức, tiếp tục đưa ra các điều khoản như ngừng bắn ngay lập tức và thiết lập cơ chế giám sát của OSCE. Ukraine cũng cam kết thực hiện cải cách hiến pháp nhằm trao quyền tự trị lớn hơn cho Donbass. Tuy nhiên, sự khác biệt trong cách hiểu và triển khai thỏa thuận giữa các bên khiến tiến trình thực hiện gặp nhiều khó khăn.

Đến tháng 3/2022, các cuộc đàm phán về Thỏa thuận Istanbul được khởi động với những điều khoản quan trọng như Ukraine cam kết giữ vị thế trung lập, từ bỏ ý định gia nhập NATO, đồng thời tìm kiếm sự bảo đảm an ninh từ các nước lớn. Đổi lại, Nga sẽ rút quân khỏi Ukraine để hướng đến hòa bình. Tuy nhiên, cuộc đàm phán đã không đạt được kết quả cuối cùng khi phía Ukraine quyết định rút lui, khiến xung đột tiếp tục kéo dài.

Nhìn lại những nỗ lực hòa bình trong quá khứ, có thể thấy rằng, dù thiện chí và đối thoại luôn là yếu tố quan trọng, nhưng việc đạt được một thỏa thuận thực sự bền vững vẫn đòi hỏi những cam kết rõ ràng và sự đồng thuận từ tất cả các bên liên quan.

Các binh sỹ Ukraine bắn lựu pháo về phía quân đội Nga trên tiền tuyến ở khu vực Zaporizhzhia, Ukraine, vào ngày 7/3. Ảnh: Reuters

Thỏa thuận ngừng bắn ở Ukraine có ý nghĩa gì?Quyết định giờ thuộc về Nga

Edward Lucas, nhà phân tích người Anh nhận định, cuộc chơi giờ đã thay đổi. Nếu trước đây, Nga là bên chủ động tấn công, thì nay Điện Kremlin phải quyết định có chấp nhận lệnh ngừng bắn hay không. Từ góc nhìn chiến lược, Nga có lý do để từ chối. Họ đang thắng thế trong cuộc chiến tiêu hao, trong khi Ukraine gặp khó khăn về quân số. Nhưng Tổng thống Nga Putin có thể tận dụng tình huống này để đòi hỏi nhiều hơn - có thể là nhượng bộ về quân sự, tổ chức bầu cử sớm (trừ những khu vực do Nga kiểm soát), hoặc giảm nhẹ các lệnh trừng phạt.

Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: Reuters

Dù vậy, châu Âu cũng đang thay đổi. Sau tám tuần ngoại giao bế tắc, nhiều nước đang tăng cường phòng thủ độc lập, giảm dần sự phụ thuộc vào Mỹ. Bộ trưởng Quốc phòng Hà Lan nói rằng: “Giờ đây tất cả chúng ta đều là những người theo chủ nghĩa Gaulle ”, ý muốn nói rằng châu Âu đang dần tự chủ hơn về quốc phòng, không còn phụ thuộc quá nhiều vào Mỹ như trước đây. Câu nói này gợi nhớ đến chính sách của cố Tổng thống Pháp Charles de Gaulle, luôn đề cao sự độc lập của Pháp trước Mỹ và NATO. Ông tin rằng châu Âu cần tự quyết định về an ninh và không nên lệ thuộc hoàn toàn vào Washington.

Nga có lợi thế trong lệnh ngừng bắn

Nhà khoa học chính trị người Nga Mikhail Komin cho rằng, lệnh ngừng bắn này phản ánh mong muốn của Washington hơn là lợi ích của Kiev. Trên thực tế, nếu Moscow đồng ý, họ có thể thu về nhiều lợi ích hơn Ukraine.

Trước tiên, lệnh ngừng bắn cho Nga thời gian để củng cố lực lượng, trong khi tốc độ tuyển quân và sản xuất vũ khí của họ hiện đang vượt xa Ukraine. Thứ hai, trước khi đồng ý ngừng bắn, Nga có thể tiếp tục đẩy lùi quân đội Ukraine tại khu vực Kursk, tạo ra một thực tế mới trên chiến trường.

Ngoài ra, Nga có thể tận dụng lệnh ngừng bắn để ngăn chặn các đảm bảo an ninh cho Ukraine trong các cuộc đàm phán sau này. Họ cũng có thể gây áp lực buộc Ukraine tổ chức bầu cử - một bước đi có lợi cho Moscow, vì có thể làm suy yếu chính quyền Tổng thống Zelensky.

Cuối cùng, lệnh ngừng bắn có thể là bước đệm để Nga mở lại các cuộc đàm phán trực tiếp với Mỹ, tìm kiếm sự nới lỏng trừng phạt. Nhưng nếu đạt được tất cả các mục tiêu này, Moscow hoàn toàn có thể tiếp tục cuộc chiến vào một thời điểm khác.

Liệu Mỹ có từ bỏ cam kết với Ukraine?

Nhà phân tích người Pháp Nicolas Tenzer tin rằng, với thỏa thuận này, Ukraine đạt được một thành công quan trọng: khôi phục viện trợ quân sự và tình báo từ Mỹ. Tuy nhiên, vẫn còn những rủi ro đáng lo ngại. Mỹ có thể tiếp tục gây áp lực buộc Ukraine nhượng bộ về lãnh thổ - điều sẽ tạo ra một tiền lệ nguy hiểm và trao cho Tổng thống Nga Putin quyền kiểm soát tương lai Ukraine.

Không chỉ vậy, nếu lệnh trừng phạt đối với Nga bị dỡ bỏ, Moscow có thể nhanh chóng tái vũ trang và chuẩn bị cho một cuộc chiến khác trong tương lai. Điều này đặt ra một câu hỏi quan trọng: liệu châu Âu có đủ mạnh mẽ để phản đối một thỏa thuận thiếu bền vững như vậy?

Bản phác thảo của thỏa thuận được đưa ra sau tám giờ đàm phán tại Jeddah, Saudi Arabia, giữa các quan chức Mỹ và Ukraine. Ảnh: Salah Malkawi/Getty Images

Châu Âu cần giảm sự phụ thuộc vào Mỹ

Sam Greene, chuyên gia tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Washington, nhận định bằng cách đạt được thỏa thuận này, Ukraine đã đặt trách nhiệm quyết định vào tay Moscow. Nhưng đây không phải là một chiến thắng lâu dài.

Nếu Nga từ chối, Nhà Trắng có thể quay lại gây áp lực buộc Ukraine phải nhượng bộ nhiều hơn. Do đó, châu Âu cần nhanh chóng tăng cường hỗ trợ Ukraine, đặc biệt trong lĩnh vực tình báo và phòng không, để Kiev không còn phụ thuộc quá nhiều vào Washington.

Cũng cần lưu ý rằng, nếu Tổng thống Putin chấp nhận lệnh ngừng bắn, điều đó không hẳn đồng nghĩa với mong muốn hòa bình. Thay vào đó, ông có thể xem đây là cơ hội để duy trì đối thoại với Mỹ, tìm cách giảm bớt các lệnh trừng phạt mà không cần điều chỉnh chiến lược của mình.

Bước đột phá hay bẫy ngoại giao?

Học giả và nhà phân tích người Ukraine Volodymyr Dubovyk cho rằng, cuộc họp ở Jeddah có thể được coi là một bước đột phá. Nhưng đột phá theo hướng nào?

Những câu hỏi quan trọng vẫn chưa có lời giải: Nga sẽ phản ứng ra sao? Chính quyền Trump có thực sự sẵn sàng nối lại viện trợ dài hạn không? Mỹ có sẵn sàng sử dụng các biện pháp mạnh nếu Moscow vi phạm cam kết?

Vấn đề cốt lõi vẫn còn đó: Ukraine có nhận được đảm bảo an ninh không? Lực lượng gìn giữ hòa bình có được triển khai? Vai trò của châu Âu sẽ ra sao? Những câu hỏi này cần được trả lời trước khi bất kỳ thỏa thuận nào có thể được coi là thành công.

Tổng thống Ukraine Zelensky đã gặp Thái tử Ả rập Xê út Mohammed bin Salman trước cuộc đàm phán quan trọng giữa quan chức Mỹ và Ukraine tại Jeddah. Ảnh: Saudi Press Agency / Reuters

Nga sẽ không từ bỏ tham vọng của mình

Chuyên gia về an ninh mạng người Thụy Điển Jan Kallberg cho rằng, nếu cuộc chiến kết thúc mà không có một chiến thắng rõ ràng, điều này tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sự ổn định của chính quyền. Vì vậy, để củng cố quyền lực, Tổng thống Putin có thể sẽ tìm cách đạt được một chiến thắng mang tính quyết định hoặc ít nhất là đảm bảo quyền kiểm soát vững chắc đối với các vùng lãnh thổ đã giành được ở Ukraine.

Chiến sự vẫn chưa kết thúc và bất kỳ thỏa thuận nào cũng cần được xây dựng trên sự thận trọng và sức mạnh, thay vì dựa vào kỳ vọng hòa giải đơn thuần.

Ngọc Mai