Thoát nghèo nhờ trồng cây dược liệu ở Con Cuông

Xã Con Cuông ngày càng đi lên nhờ định hướng phát triển kinh tế gắn với xây dựng nông thôn mới. Ảnh: Minh Anh

Từ manh mún nhỏ lẻ đến khát vọng làm kinh tế hàng hóa

Con Cuông là nơi sinh sống của các dân tộc Kinh, Thái, Mường, Đan Lai, Khơ Mú... với truyền thống gắn bó rừng núi và canh tác nương rẫy lâu đời. Suốt nhiều năm, đồng bào vẫn loay hoay trong vòng luẩn quẩn của sản xuất nhỏ lẻ. Trên những thửa đất quanh chân núi, bà con trồng ngô, sắn, cây ăn quả nhưng hiệu quả không cao; đầu ra bấp bênh khiến thu nhập chỉ đủ đong gạo qua ngày.

Trong bối cảnh đó, việc tìm một loại cây trồng mới mang lại giá trị kinh tế, phù hợp khí hậu và thổ nhưỡng đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Đồng bào luôn mong có một “cây chủ lực”, loại cây có thể nâng được chất lượng sống, tạo sinh kế bền vững nhưng vẫn gắn với văn hóa trồng trọt của vùng cao. Khát vọng ấy chỉ thực sự có điểm tựa khi năm 2019, Hợp tác xã dược liệu Pù Mát được thành lập. Đây không chỉ là một mô hình kinh tế tập thể, mà còn là cách tiếp cận mới: phát triển kinh tế hàng hóa trên nền tảng khoa học kỹ thuật, bảo tồn nguồn dược liệu quý bản địa và xây dựng chuỗi sản xuất khép kín.

Từ những bước đi đầu tiên, hợp tác xã đã xác định rõ hướng đi, lấy công nghệ làm động lực, lấy liên kết cộng đồng làm sức mạnh và lấy thị trường làm kim chỉ nam. Phương pháp canh tác hữu cơ, quy trình chuẩn hóa và kiểm soát chặt chẽ đầu vào và đầu ra giúp cây dược liệu ở Con Cuông nhanh chóng khẳng định lợi thế cạnh tranh. Chỉ sau vài năm, hợp tác xã đã xây dựng được vùng trồng dược liệu quy mô 30ha, trong đó, 4ha trồng trực tiếp, còn lại liên kết với người dân. Từ vườn ươm đến sản phẩm, tất cả tạo thành chuỗi giá trị khép kín từ việc cung cấp giống đạt chuẩn; hướng dẫn kỹ thuật canh tác hữu cơ; tổ chức cho các hộ dân được ký hợp đồng bao tiêu dài hạn đến sản phẩm trồng ra được thu mua, sơ chế và tiếp tục chế biến sâu tại địa phương. Nhờ vậy, hàng chục sản phẩm từ trà, cao dược liệu... đã đạt chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao, mở rộng đầu ra, xây dựng thương hiệu dược liệu mang tên Pù Mát trên thị trường trong và ngoài tỉnh. Ông Phan Tất Quý, Giám đốc hợp tác xã chia sẻ, với khí hậu mát mẻ, đất bazan màu mỡ của vùng đệm Vườn quốc gia Pù Mát, cây cà gai leo sinh trưởng mạnh mẽ, năng suất cao gấp 2-3 lần so với nhiều khu vực khác. Việc hợp tác xã cam kết bao tiêu, thậm chí đưa ra giá sàn tối thiểu, đã giúp bà con yên tâm chuyển sang trồng cây dược liệu.

“Chiếc chìa khóa” mở lối thoát nghèo

Từ khi hợp tác xã đi vào hoạt động, đời sống đồng bào dân tộc thiểu số ở Con Cuông bắt đầu thay đổi. Người dân không còn sản xuất manh mún mà tham gia vào chuỗi liên kết, trở thành những “nông dân chuyên nghiệp” với kỹ thuật trồng trọt được chuẩn hóa.

Câu chuyện của ông Trần Đình Lợi, thôn Quyết Tiến, là minh chứng rõ nét. Trước đây, trên diện tích 1.800m², gia đình ông chỉ trồng cây ăn quả, thỉnh thoảng được mùa nhưng rớt giá, đời sống bấp bênh. Đến năm 2022, được hợp tác xã hỗ trợ giống, phân bón, kỹ thuật cùng hợp đồng bao tiêu rõ ràng, ông chuyển sang trồng cà gai leo. Chỉ sau 7 tháng, lứa đầu tiên mang lại 42 triệu đồng. Đây là con số mà trước đây, ông chưa từng nghĩ tới. Hiệu quả thấy rõ, các hộ trong thôn nối nhau trồng dược liệu. Những triền đồi trước đây cỏ mọc um tùm, giờ xanh mướt một màu cà gai leo, giảo cổ lam, dây thìa canh... Bà con gọi vui đó là “những vườn thuốc của người nghèo”, bởi nó đã giúp họ thoát nghèo thật sự.

Cây cà gai leo được bà con xã Con Cuông chọn làm cây chủ đạo để chuyển đổi tại các mảnh ruộng kém chất lượng. Ảnh: Minh Anh

Theo Giám đốc hợp tác xã Phan Tất Quý, sau hơn 6 năm hoạt động, hợp tác xã không chỉ tạo thu nhập ổn định 6-8 triệu đồng/tháng cho mỗi hộ thành viên, mà còn tạo việc làm bền vững cho hàng trăm lao động nông thôn, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Điều đáng nói là việc phát triển dược liệu giúp tạo ra chuỗi giá trị ngay tại địa phương: từ gieo giống-thu hái-sơ chế-chế biến tinh, qua đó giữ lại được phần giá trị lớn nhất cho người dân Con Cuông. Không dừng lại ở sản xuất, Hợp tác xã dược liệu Pù Mát đang bước vào giai đoạn phát triển mới: mở rộng diện tích, chủ động nghiên cứu thêm các loại dược liệu quý và đầu tư dây chuyền chế biến theo hướng công nghệ 4.0. Nhờ đó, sản phẩm dược liệu Con Cuông không chỉ là nguyên liệu thô mà tiến tới chế biến tinh, đóng gói chuẩn hóa, đáp ứng tiêu chuẩn OCOP và tiêu chuẩn thị trường rộng mở. Hợp tác xã hướng đến việc đạt nhiều chứng nhận chất lượng cao hơn, mở rộng hệ thống phân phối và xây dựng thương hiệu dược liệu vùng Pù Mát trở thành “đặc sản kinh tế” của Nghệ An. Đây là hướng đi phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước trong phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thúc đẩy doanh nghiệp và hợp tác xã địa phương tham gia sâu vào chuỗi cung ứng.

Góp phần xây dựng nông thôn mới, nâng tầm sinh kế vùng cao

Sự đổi thay ở Con Cuông hôm nay không phải là kết quả của may mắn, mà được tạo nên từ quyết tâm vượt nghèo, từ tư duy làm kinh tế mới và từ sự đồng hành bền bỉ giữa Hợp tác xã dược liệu Pù Mát với đồng bào các dân tộc. Khi những triền đồi phủ đầy cà gai leo, khi những mảnh ruộng lúa nương được thay thế bằng các giống dược liệu hữu cơ, đó cũng là lúc người dân bắt đầu bước ra khỏi lối canh tác cũ, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, sạch, có đầu ra bền vững.

Hợp tác xã dược liệu Pù Mát, với vai trò “cầu nối của thị trường”, đã cho bà con thấy rằng, giá trị kinh tế không nằm ở quy mô lớn hay nhỏ mà nằm ở cách tổ chức sản xuất, ở sự liên kết và tính chủ động. Từ việc xây dựng chuỗi giá trị khép kín đến cam kết giá sàn, từ chuyển giao kỹ thuật đến hỗ trợ chế biến sâu, hợp tác xã đã mở ra một “cánh cửa sinh kế” mà trước đây, đồng bào khó có thể chạm tới. Bên cạnh việc cải thiện thu nhập, mô hình còn giúp người dân hiểu rằng, sản xuất phải đi liền với bảo vệ môi trường, gìn giữ nguồn gen quý của rừng núi Pù Mát vốn là tài sản thiên nhiên vô giá của địa phương.

Sự lan tỏa của cây dược liệu không chỉ dừng lại ở con số hàng trăm hộ dân thoát nghèo mà tiến xa hơn đó là sự thay đổi trong tư duy làm ăn, là nền tảng để hình thành những mô hình kinh tế nông nghiệp hiện đại ở vùng cao. Từ Con Cuông, bài học về cây dược liệu hoàn toàn có thể trở thành kinh nghiệm cho các xã miền núi, biên giới khác nơi mà điều kiện tự nhiên, khí hậu và đất đai vẫn còn nhiều tiềm năng chưa được khai mở. Trong chiến lược phát triển kinh tế gắn với xây dựng nông thôn mới, mô hình dược liệu Pù Mát đã chứng minh rằng, khi Nhà nước định hướng, hợp tác xã dẫn dắt và người dân đồng lòng, thì một sinh kế bền vững hoàn toàn có thể hình thành ngay trên mảnh đất quê hương. Đó cũng là nền tảng để giữ vững an ninh chính trị, trật tự vùng cao, biên giới; để mỗi bản làng thêm yên bình, mỗi gia đình thêm ấm no, hạnh phúc.

Minh Anh