Thời gian trong mắt bác sĩ Trần Hữu Nghiệp

Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp cùng với những tên tuổi Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Hưởng, Đặng Văn Ngữ, Nguyễn Thiện Thành... tạo nên một thế hệ ưu tú trong đội ngũ thầy thuốc cách mạng Việt Nam. Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp sinh năm 1911 tại Tân Thủy, Ba Tri, Bến Tre. Sau khi tốt nghiệp Trường Y khoa Đông Dương ở Hà Nội, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp đã sang Pháp tu nghiệp rồi về Mỹ Tho mở phòng mạch vào năm 1937. Khi kháng chiến Nam bộ bùng nổ, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp đã đi theo tiếng gọi non sông, và trở thành Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Cán bộ Y tế Trung ương.

Tượng bác sĩ Trần Hữu Nghiệp trong vườn tượng Danh nhân Y học tại Quy Nhơn.

Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp có hai người vợ. Năm 1938, ông kết hôn với bà Lê Thị Nhi và có ba người con Trần Hữu Kim Dung, Trần Hữu Trí và Trần Hữu Dũng. Năm 1948, ông tái hôn với bác sĩ Nguyễn Ngọc Lê và có thêm ba người con Trần Kiều Dung, Trần Kiều Miên và Trần Kiều Lan. Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 1988. Ông mất năm 2006 tại thành phố Hồ Chí Minh, hưởng đại thọ 96 tuổi. Cuộc đời đầy lý tưởng và nhiều trải nghiệm của bác sĩ Trần Hữu Nghiệp đã là một cuốn sách thực sự lôi cuốn và hấp dẫn cho công chúng. Thế nhưng, đáng quý hơn, chính ông đã cầm bút và để lại cho hậu thế nhiều trang viết có giá trị lịch sử và văn chương, mà tác phẩm "Thời gian trong mắt tôi" là một ví dụ tiêu biểu.

Xưa nay, thầy thuốc cầm bút không phải quá hiếm hoi. Ý thức viết của bác sĩ Trần Hữu Nghiệp thể hiện qua bút danh Hằng Ngôn mà ông thường sử dụng. Từ cuốn sách "Phép nuôi con" ra mắt năm 1943, đến khi từ giã dương gian, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp có gần chục tác phẩm được công chúng đón nhận. Trong đó, "Thời gian trong mắt tôi" được xem là tác phẩm quan trọng nhất của bác sĩ Trần Hữu Nghiệp, vì bao gồm cả những trang hồi ký, tùy bút, biên khảo mà ông tâm đắc.

"Thời gian trong mắt tôi" được Nhà xuất bản Văn Nghệ in lần đầu vào năm 1993, bây giờ được Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh tái bản với diện mạo trang nhã hơn. Sau 30 năm, hơn 300 trang của "Thời gian trong mắt tôi" vẫn còn nguyên vẹn sự thú vị và sự thuyết phục dành cho bạn đọc. Bởi lẽ, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp đã viết bằng tấm lòng một thầy thuốc cách mạng và khí chất của một kẻ sĩ Nam bộ. Ngay cả khi hoài niệm cố hương, ông cũng hướng thao thức về phía cộng đồng: "Phải đi chu du khắp nơi trong nước gần phân nửa cuộc đời, rồi nhớ lại sinh hoạt quê tôi thời thơ ấu, tôi mới nhận thức được rằng ở quê tôi nhân dân vừa hiền lành vừa kiên cường đối phó với nghịch cảnh".

Là một người được đào tạo bài bản theo y học phương Tây, nhưng bác sĩ Trần Hữu Nghiệp luôn đề cao phẩm chất thầy thuốc cổ truyền của dân tộc Việt Nam. Ông noi gương các bậc tiền bối như Tuệ Tĩnh, Lê Hữu Trác và nhất là danh sư Nguyễn Đình Chiểu đồng hương Bến Tre: "Tưởng là đạo thuốc thâm u/ Hay đâu Y cũng trong Nho một nhà". Vì vậy, dù sự nghiệp cá nhân nhiều vinh hiển, ông vẫn nhìn thế hệ thầy thuốc kế cận bằng ánh mắt nhân ái: "Tôi nhớ đến nụ cười rạng rỡ trên môi bao nhiêu đồng nghiệp, bác sĩ, y tá, hộ lý, mà hằng ngày tôi gặp ở các bệnh viện trong thời buổi đời sống còn nhiều chật vật khó khăn".

Cuốn sách "Thời gian trong mắt tôi" dung chứa ba nội dung cốt lõi. Thứ nhất, là sự hy sinh thầm lặng của đội ngũ nhân viên y tế giai đoạn kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Thứ hai, là cuộc sống dấn thân cống hiến của những trí thức yêu nước. Thứ ba, là mối quan hệ đồng điệu giữa trái tim thầy thuốc và rung động văn chương. Bằng ngôn từ giản dị và kiến giải sâu sắc, những trang viết "Thời gian trong mắt tôi" cho thấy chân dung bác sĩ Trần Hữu Nghiệp được hun đúc từ một tâm hồn phóng khoáng và một tinh thần văn hóa.

Bìa cuốn sách "Thời gian trong mắt tôi".

Qua lối kể chuyện chân thật và nhẹ nhàng, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp gợi mở nhiều suy tư về những ân tình cần được gìn giữ và nâng niu. Nhiều trang văn của ông có ý nghĩa như những trang sử của ngành y tế. Chẳng hạn, hoạt động y tế những năm tháng ở vùng Đồng Tháp Mười "đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng", được ông ghi lại tỉ mỉ: "Bạc tiền không có, bởi bà con trong ấp chiến lược cũng nghèo xơ xác như mình, nên ban đêm phải phân công người đi nhổ bàng (một loại cói) hoặc tìm mật ong trên cây tràm, nhờ đồng bào bán đi rồi mua gạo cho mình. Đến mùa nước về, giường bệnh là những mô đất đắp cao dàn trải nilong và bàng. Để nghi trang dưới sự kiểm tra thường xuyên của trực thăng, không thể cất chòi xây nóc, khi trời mưa phủ nilong lên người mà chịu trận, còn nắng trưa thiêu đốt thì đã quen rồi".

Hoặc trong lần tháp tùng Chủ tịch Tôn Đức Thắng sang thăm Cộng hòa Dân chủ Đức vào năm 1956, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp tranh thủ bày tỏ: "Tôi đã nói rõ với bạn cảnh công tác ở chiến trường Nam bộ thời chống Pháp: mổ thiếu thuốc tê, cưa tay chân bằng dụng cụ thợ mộc, giữ thuốc trong chỗ mát bằng cách để dưới đáy giếng sâu, bó xương bằng bẹ chuối, nẹp cau. Lạ lùng nhất cho bạn là chuyện bệnh viện lưu động trên những chiếc ghe xuồng, khi giặc càn thì ta rút vào rậm, khi giặc đi thì ta trở về chỗ cũ, điều mà du kích châu Âu chưa hề tưởng tượng ra".

"Thời gian trong mắt tôi" cũng nhắc đến nữ hộ sinh Huỳnh Minh Phụng ở Vĩnh Long, nữ hộ sinh Mai Thị Phiêu ở Trà Vinh, y tá Nguyễn Thị Sen ở Bến Tre, y sĩ Nguyễn Văn Ba ở Hậu Giang, bác sĩ Lê Văn Trí ở Châu Đốc, dược sĩ Phạm Thị Yên ở Sài Gòn... đã gạt bỏ mọi riêng tư để đi với cách mạng và đi cùng nhân dân. Họ đã ngã xuống âm thầm và lặng lẽ, nhưng vẻ đẹp của họ để lại xứng đáng để người đời sau ghi nhớ và biết ơn. Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp khẳng định: "Trên mặt đất trải dài nhiều con đường, dòng kinh, làng ấp, cụm dừa nước hay lùm cây, đang ấp ủ bao nhiêu thổn thức, tiếng thở dài và niềm kiêu hãnh, chưa chịu hở môi. Nếu tôi là nhà sử học trẻ tuổi, tôi sẽ tìm đến đó, nhặt đề tài cho các luận án phó tiến sĩ hay tiến sĩ. Đề tài được minh họa bằng vô vàn sự thật vẽ bằng máu và nước mắt của quá khứ, có thể gây bâng khuâng, xúc động cho các vị giáo sư, viện sĩ chấm thi, những nhà khoa học thường ngày nhìn xem sự vật với đôi mắt bình thản".

Ngoài lĩnh vực y học mà bản thân am tường, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp cũng dành sự quan tâm cho nhiều khía cạnh khác của xã hội. Ông bàn về "Rượu trong sử và văn học Việt Nam". Ông luận về kẻ sĩ qua "Chuyện đời xưa và chuyện thời nay". Ông phân tích "Bài học của cách mạng Pháp 1789". Ông "Nghĩ về lời thề người Đảng viên"... Đặc biệt, bác sĩ Trần Hữu Nghiệp có nhiều trang viết thấu đáo về văn thơ của Nguyễn Trãi, Nguyễn Công Trứ, Tú Xương... thể hiện ở tùy bút "Qua những Tết trong kháng chiến, tôi hiểu thêm thơ Tết của người xưa".

Tại buổi giới thiệu "Thời gian trong mắt tôi", nhà văn Bích Ngân cho rằng: "Bác sĩ Trần Hữu Nghiệp đã vĩnh biệt chúng ta 17 năm. Thế nhưng, với cuốn sách "Thời gian trong mắt tôi", thì ông vẫn còn hiện diện với chúng ta, trò chuyện với chúng ta bằng cốt cách văn hóa của một thầy thuốc cách mạng. Và chúng tôi tin, "Thời gian trong mắt tôi" sẽ tiếp tục đồng hành với độc giả trong suốt thế kỷ 21 và nhiều năm sau nữa, như một sự chia sẻ tử tế, như một sự gửi gắm trong sáng, như một sự khuyên nhủ bao dung".