Thống kê Bayes và những lợi ích cho người học trong kỷ nguyên số

NGƯT.PGS.TS Nguyễn Đào Tùng - Giám đốc Học viện Tài chính dự lớp học và tặng quà lưu niệm cho GS Kerrie Mengersen nhân ngày 20/11.

Công cụ tiên tiến

Khác với cách tiếp cận tần suất truyền thống dựa thuần túy vào dữ liệu quan sát, thống kê Bayes cho phép kết hợp tri thức tiên nghiệm (prior knowledge) - từ kinh nghiệm chuyên gia, dữ liệu lịch sử đến hiểu biết chuyên ngành - với bằng chứng mới để liên tục cập nhật xác suất thông qua Định lý Bayes. Nhờ đó, Bayes trở thành công cụ cốt lõi trong nhiều hệ thống thông minh của kỷ nguyên số.

Ngày nay, thống kê Bayes được ứng dụng rộng rãi trong học máy & AI (phát hiện spam, hệ thống gợi ý, phân tích ngôn ngữ tự nhiên), trong đo lường thông minh và kinh tế số (Bayesian Intelligent Measurement), trong tài chính - ngân hàng (mô hình rủi ro tín dụng, dự báo biến động thị trường), trong y sinh - dịch tễ (phân tích thử nghiệm lâm sàng, mô hình dịch bệnh) cũng như trong địa chất - môi trường (đánh giá nguy cơ thiên tai, phân tích khí hậu).

Với cách tiếp cận “xác suất là mức độ tin tưởng có thể cập nhật”, phương pháp Bayes đặc biệt phù hợp với bối cảnh kinh tế số, dữ liệu biến động liên tục, quyết định cần được tối ưu theo thời gian.

Trong những năm gần đây, thống kê Bayes trở thành một trong những trụ cột quan trọng của giáo dục thống kê, khoa học dữ liệu và tài chính định lượng tại nhiều trường đại học hàng đầu trên thế giới.

Ở Hoa Kỳ, các trường như Georgia Institute of Technology và Johns Hopkins University đào tạo chuyên sâu Bayesian Statistics ở cả bậc cao học và nghiên cứu.

Tại Úc, ĐH Quốc gia Australia (ANU), Đại học Sydney, Queensland và New South Wales đều giảng dạy Bayes trong các chương trình thạc sĩ và tiến sĩ. Tại Anh, Đại học Kent và Sussex đưa mô hình Bayes vào các học phần nâng cao cho khoa học xã hội, tài chính, AI và phân tích dữ liệu.

Tại Việt Nam, ĐH Kinh tế TPHCM đã đưa môn Bayesian Statistics vào chương trình tiến sĩ; ĐHQG TPHCM giảng dạy Bayes cho sinh viên Toán - Thống kê, Kỹ thuật tài chính và các học phần chuyên ngành toán học ứng dụng.

Bên cạnh đó, nhiều hoạt động học thuật của Viện Nghiên cứu Cao cấp về Toán (VIASM) đã lan tỏa mạnh mẽ phương pháp Bayes trong cộng đồng, mở đường cho việc ứng dụng sâu hơn trong tài chính, kinh tế lượng, khoa học dữ liệu và các ngành định lượng mới.

Chuỗi bài giảng ý nghĩa

TS Nguyễn Thị Thúy Quỳnh (trái) - Trưởng khoa Cơ bản, Học viện Tài chính và Giáo sư Kerrie Mengersen.

Trong lĩnh vực Bayes, GS Kerrie Mengersen là một trong những học giả có tầm ảnh hưởng lớn nhất. Bà hiện là Giáo sư Xuất sắc (Distinguished Professor) tại Đại học Công nghệ Queensland (QUT), đồng thời là Giám đốc Trung tâm Khoa học Dữ liệu QUT - một trong những trung tâm trọng điểm quốc gia của Úc về thống kê, dữ liệu lớn và AI.

GS Kerrie Mengersen từng giữ nhiều vị trí quan trọng trên trường quốc tế như Chủ tịch Hội Thống kê Bayes Quốc tế (ISBA), Fellow của Viện Thống kê Toán học, Fellow của Viện Hàn lâm Khoa học Úc và là thành viên chủ chốt của Hội Thống kê Úc.

Với hơn 300 công bố quốc tế và nhiều dự án lớn trong các lĩnh vực môi trường, y sinh, tài chính, mô hình phân cấp (hierarchical Bayesian models) và tính toán MCMC, bà được xem là một trong những biểu tượng học thuật có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong cộng đồng Bayes toàn cầu.

Theo chương trình của Viện Thống kê Quốc tế (ISI), GS Kerrie Mengersen đã thực hiện chuỗi bài giảng tại ĐH Kinh tế TPHCM, Đại học Vinh và Học viện Tài chính. Chương trình tại Học viện Tài chính diễn ra từ 18-21/11 với các chủ đề từ cơ sở, thuật toán và phần mềm ứng dụng trong kỹ thuật Bayes; các mô hình tuyến tính phân cấp, mô hình không gian, mô hình hỗn hợp; Các mô hình đồ thị Bayes, mạng Bayes, đến Học máy Bayes.

Các bài giảng gắn liền với triển khai nghiên cứu tình huống và thực hành trên các phần mềm.... Sự kiện thu hút đông đảo giảng viên, nghiên cứu viên và học viên cao học, cùng sự tham dự của các chuyên gia trong nước và quốc tế như: Ông Ngeth Youdarith - Phó Chủ tịch Hội Toán học Campuchia cùng các học viên đến từ Philippines, Indonesia, Thái Lan, Pháp.

Các đại biểu tham dự chụp ảnh cùng Giáo sư Kerrie Mengersen.

Chuỗi bài giảng của Giáo sư Kerrie tại Việt Nam là cơ hội học thuật đặc biệt với cộng đồng Xác suất và Thống kê. Đối với Học viện Tài chính, sự hiện diện của một học giả tầm cỡ quốc tế như Giáo sư Kerrie Mengersen mang lại cơ hội hiếm có để giảng viên và sinh viên tiếp cận trực tiếp tinh hoa của các phương pháp thống kê hiện đại đang được sử dụng rộng rãi trong tài chính định lượng, kinh tế hành vi, chính sách công và khoa học dữ liệu.

Thống kê Bayes là một nội dung cốt lõi mà sinh viên ngành Toán kinh tế được trang bị trong chương trình đào tạo Toán tài chính tại Học viện, đặc biệt trong các học phần mô hình hóa rủi ro, phân tích dữ liệu, dự báo kinh tế và kỹ thuật mô phỏng.

Đình Tuệ