Thống kê lao động Việt Nam: Một thập kỷ chuyển đổi và hội nhập quốc tế

Ông Felix Weidenkaff - Quyền Giám đốc, Chuyên gia Chính sách Việc làm và Thị trường lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) Việt Nam.

Nhân Ngày Thống kê thế giới 20/10, ông Felix Weidenkaff - Quyền Giám đốc, Chuyên gia Chính sách Việc làm và Thị trường lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) Việt Nam đã cí bài viết “Thống kê lao động Việt Nam: Từ hiện đại hóa đến hội nhập toàn cầu”, nhìn lại hành trình hiện đại hóa thống kê lao động và những đổi mới hướng tới dữ liệu chất lượng cao, phục vụ hoạch định chính sách và phát triển bền vững.

Theo ông Felix Weidenkaff, trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đã chuyển mình mạnh mẽ trong cách đo lường và phân tích các vấn đề về lao động. Từ những bảng số liệu giản đơn về việc làm, hệ thống thống kê lao động nay đã trở thành nền tảng cho việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng, hướng tới phát triển bền vững, bình đẳng giới và so sánh được ở phạm vi quốc tế.

Đầu thập niên 2010, trước yêu cầu đo lường chính xác hơn trong bối cảnh thị trường lao động biến động nhanh, Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê) đã khởi động quá trình hiện đại hóa toàn diện.

Bước ngoặt đến từ việc triển khai Khảo sát Lao động - Việc làm hằng quý năm 2011, giúp Việt Nam lần đầu theo dõi thường xuyên các chỉ số việc làm, thất nghiệp và sử dụng lao động chưa hiệu quả gần như theo thời gian thực. Chuyển đổi từ khảo sát hằng năm sang hằng quý giúp tăng tính chính xác, cập nhật và đặc biệt là khả năng phản ứng chính sách nhanh của Chính phủ trước các biến động kinh tế - xã hội.

Cam kết hài hòa hóa dữ liệu theo chuẩn quốc tế đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có hệ thống thống kê lao động tiên tiến trong khu vực. Cục Thống kê phối hợp chặt chẽ ILO và các chuyên gia toàn cầu để thống nhất khái niệm, phương pháp và chỉ tiêu. Năm 2025 cũng đánh dấu 5 năm Việt Nam áp dụng tiêu chuẩn ICLS-19 - bộ chuẩn mực quốc tế mới định hình cách đo lường việc làm, thất nghiệp và lao động phi chính thức trên toàn cầu.

Nhờ vậy, Việt Nam hiện nằm trong nhóm hiếm các nước đang phát triển có thể sản xuất dữ liệu lao động kịp thời, chất lượng cao và so sánh quốc tế - một thành tựu được các đối tác quốc tế ghi nhận rộng rãi.

Ông Felix Weidenkaff khẳng định, giá trị thực sự của thống kê thể hiện rõ nhất trong khủng hoảng. Khi đại dịch COVID-19 bùng phát năm 2020, mạng lưới thống kê chuyên nghiệp cùng hệ thống khảo sát lao động việc làm đã giúp Chính phủ có phản ứng chính sách nhanh và đúng hướng.

Chỉ trong vài tháng, Cục Thống kê đã công bố các báo cáo chuyên đề phản ánh tác động của đại dịch tới việc làm, thu nhập và lao động phi chính thức, trở thành cơ sở để hoạch định gói hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp.

Đáng chú ý, Việt Nam cũng tiên phong đo lường lao động phi chính thức và lao động nền tảng số – những người làm việc qua ứng dụng, nền tảng trực tuyến hay dịch vụ số. Việc thí điểm thu thập dữ liệu nhóm này giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Á từng bước đưa kinh tế nền tảng vào thống kê chính thức, phản ánh đúng thực tế đang thay đổi của thị trường lao động.

Trong kỷ nguyên dữ liệu lớn, thống kê Việt Nam tiếp tục đi đầu trong chuyển đổi số. Cục Thống kê đã triển khai phương pháp phỏng vấn bằng thiết bị điện tử (CAPI), mở rộng kết nối dữ liệu hành chính, và thử nghiệm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong xử lý, làm sạch và phân loại dữ liệu.

Những đổi mới này không chỉ nâng cao độ tin cậy, mà còn tăng hiệu suất toàn hệ thống - giúp Việt Nam theo kịp xu thế “data-driven” của thế giới, nơi dữ liệu chất lượng cao là yếu tố cốt lõi của mọi chính sách và quyết định đầu tư.

Theo ông Felix Weidenkaff, thành công của thống kê lao động Việt Nam là kết quả của hợp tác bền chặt giữa các cơ quan trong nước và đối tác quốc tế, đặc biệt là ILO và mạng lưới thống kê ASEAN. Các chương trình hợp tác đã giúp tăng năng lực kỹ thuật, thúc đẩy phổ biến dữ liệu mở, và khuyến khích sử dụng thống kê trong hoạch định chính sách công bằng, bao trùm hơn.

Việt Nam ngày càng trở thành thành viên tích cực của cộng đồng thống kê quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm với các nước láng giềng về cách tiếp cận đổi mới, gắn dữ liệu với chính sách và thị trường lao động thực tế.

"Dưới chủ đề toàn cầu 'Thúc đẩy thay đổi bằng thống kê và dữ liệu chất lượng vì mọi người', Việt Nam chính là minh chứng sống động cho tinh thần đó - nơi mỗi con số kể một câu chuyện, và mỗi câu chuyện góp phần kiến tạo tương lai bền vững, bao trùm hơn cho tất cả", ông Felix Weidenkaff khẳng định.

Phương Thảo