Thủ tục hành chính phức tạp khiến trường đại học 'bỏ lỡ' chuyên gia nước ngoài đến làm việc

Khoản 1 Điều 6, Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo có nêu: "Thí điểm cơ chế miễn thị thực và miễn giấy phép lao động trong thời gian 05 năm cho các chuyên gia, nhà khoa học là người nước ngoài có trình độ Tiến sĩ làm quản lý, giảng dạy, nghiên cứu khoa học và trao đổi học thuật tại các cơ sở giáo dục đại học và cơ sở giáo dục nghề nghiệp".

Lãnh đạo các cơ sở giáo dục đại học kỳ vọng đây sẽ là “cú hích” giúp các trường đại học Việt Nam nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học, đồng thời mở rộng việc hội nhập quốc tế.

Thủ tục hành chính phức tạp khiến trường đại học bỏ lỡ chuyên gia

Chia sẻ về những vướng mắc hiện nay trong việc tuyển dụng chuyên gia, nhà khoa học người nước ngoài, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Dũng - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cửu Long cho biết đơn vị gặp khó khăn trong vấn đề xin thị thực, cấp giấy phép lao động, thủ tục hành chính rất phức tạp.

Đầu tiên, điểm a, Khoản 1, Điều 4, Nghị định số 152/2020/NĐ-CP quy định, trước ít nhất 30 ngày kể từ ngày dự kiến sử dụng người lao động nước ngoài, người sử dụng lao động (trừ nhà thầu) có trách nhiệm xác định nhu cầu sử dụng người lao động nước ngoài đối với từng vị trí công việc mà người lao động Việt Nam chưa đáp ứng được và báo cáo giải trình với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội hoặc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi người lao động nước ngoài dự kiến làm việc.

Mặc dù, với các ngành đào tạo ngôn ngữ, có giảng viên người bản xứ sẽ mang lại nhiều thuận lợi hơn trong quá trình đào tạo. Tuy nhiên, quy định yêu cầu tuyển lao động người nước ngoài chỉ khi người lao động Việt Nam chưa đáp ứng được.

Bên cạnh đó, với vấn đề hồ sơ, nhà trường đã không ít lần bị trả lại, thậm chí có trường hợp mất tới 1 năm vẫn không được chấp thuận. Từng có chuyên gia về xây dựng người Anh được đơn vị mời về giảng dạy nhưng do thủ tục hành chính không thuận lợi, chuyên gia này không thể đến làm việc. Nhà trường bị bỏ lỡ cơ hội tiếp cận công nghệ mới cho ngành Kỹ thuật xây dựng công trình giao thông.

Không chỉ vậy, các chuyên gia nước ngoài như chuyên gia Hàn Quốc từng làm việc tại đơn vị, sau 2 năm phải gia hạn giấy phép lao động. Khi đó, nhà trường phải chuẩn bị lại toàn bộ hồ sơ từ đầu, mất rất nhiều thời gian và công sức.

Được biết, trong giai đoạn năm 2015 - 2025, Trường Đại học Cửu Long đã hợp tác với 6 chuyên gia nước ngoài, bao gồm 3 chuyên gia từ Đại sứ quán Hoa Kỳ cùng các giảng viên người Thái Lan, Hàn Quốc, Malaysia. Gần đây, đơn vị có mời thêm 1 giảng viên từ Đức tham gia dự án giảng dạy ngắn hạn.

Hiện tại, trường đang có 3 tình nguyện viên người Đức hỗ trợ giảng dạy tiếng Đức, góp phần phát triển chương trình đạo tạo tiếng Đức bên cạnh các ngôn ngữ khác như tiếng Anh, tiếng Trung, tiếng Nhật.

Thời gian tới, Trường Đại học Cửu Long sẽ xây dựng phòng lab trí tuệ nhân tạo, hợp tác với công ty về công nghệ thông tin của nước ngoài. Đồng thời, phía công ty sẽ cử chuyên gia sang làm việc 1 năm tại trường. Bên cạnh đó, đơn vị cũng đang có kế hoạch xây dựng thêm nhiều ngành học mới.

Do vậy, nếu có thể đơn hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi để mời chuyên gia sẽ hỗ trợ tích cực trong việc nâng cao chất lượng đào tạo của đơn vị và hội nhập quốc tế.

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Dũng – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cửu Long. Ảnh: Website nhà trường.

Đánh giá về chính sách trong dự thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) nói: "Việc thí điểm miễn thị thực và giấy phép lao động trong vòng 5 năm cho các chuyên gia, nhà khoa học là người nước ngoài có trình độ tiến sĩ đến Việt Nam làm việc giúp đơn giản hóa quy trình, tạo điều kiện để các chuyên gia gắn bó lâu dài với Việt Nam, từ đó tối ưu hóa hiệu quả hợp tác.

Chính sách này cũng góp phần nâng cao vị thế của các trường đại học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Thực tế, mức độ giao lưu quốc tế, trong đó có tỷ lệ giảng viên quốc tế là tiêu chí quan trọng trong các bảng xếp hạng đại học toàn cầu. Chính sách miễn thị thực và giấy phép lao động cho chuyên gia, nhà khoa học người nước ngoài có trình độ cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các trường đáp ứng tiêu chí này.

Một lợi ích quan trọng khác của chính sách là thúc đẩy giao lưu học thuật và nghiên cứu khoa học, sự kết nối với các luồng nghiên cứu quốc tế đóng vai trò cốt lõi trong sự phát triển của khoa học. Thu hút được các chuyên gia nước ngoài cũng sẽ giúp các trường đại học Việt Nam tiếp cận những tiến bộ mới nhất, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu".

Thầy Phúc thông tin, Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) có nhu cầu lớn về đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học là người nước ngoài trình độ từ tiến sĩ trở lên. Hàng năm, đơn vị thường xuyên mời các giáo sư từ Pháp tham gia hướng dẫn, đánh giá khóa luận, đồ án của sinh viên trong các chương trình liên kết như Việt - Pháp hoặc các chương trình tiên tiến sử dụng tiếng Anh, trong đó 10% môn học do giảng viên nước ngoài đảm nhiệm.

Theo góc nhìn của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng): "Giáo dục Việt Nam đang đứng trước thời cơ lớn với nhiều chính sách mạnh mẽ được ban hành.

Dù giai đoạn khởi đầu có thể khó khăn, nhưng nếu có quyết tâm từ Nhà nước và sự chủ động từ các trường, tôi tin chúng ta hoàn toàn có thể bứt phá, nâng cao năng lực cạnh tranh và từng bước bước ra thế giới.

Chính sách miễn thị thực và giấy phép lao động cho đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học người nước ngoài sẽ giúp chuyển từ “cách tiếp cận quản lý theo rào cản hành chính” sang “cạnh tranh bằng ưu đãi”.

Đây sẽ là lợi thế lớn để các trường đại học Việt Nam thu hút nhân tài, mở rộng hợp tác quốc tế. Khi có giảng viên chất lượng cao, các trường cũng dễ dàng thu hút sinh viên giỏi, nhất là sinh viên quốc tế, từ đó từng bước xây dựng thương hiệu uy tín. Một cơ chế thông thoáng, đúng quy định pháp luật nhưng không quá phức tạp sẽ là chìa khóa để các trường sẵn sàng hội nhập và phát triển bền vững".

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng). Ảnh: Webiste nhà trường.

Áp dụng chính sách cho tất cả các trường kèm theo KPI

Để thu hút thêm đội ngũ chuyên gia từ nước ngoài có thể là đến Việt Nam làm việc, nhất là khi Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, có đặt mục tiêu đến năm 2030 tuyển dụng ít nhất 2000 giảng viên từ nước ngoài, theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cửu Long, bên cạnh chính sách liên quan đến miễn thị thực, miễn giấy phép lao động, các trường cần đảm bảo môi trường làm việc và điều kiện sống tốt cho chuyên gia, bao gồm chỗ ở, bảo hiểm, và các hỗ trợ khác.

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Dũng nhấn mạnh: "Nếu không có bảo hiểm hoặc các chế độ phù hợp, nhà trường sẽ phải chịu trách nhiệm lớn trong trường hợp chuyên gia, nhà khoa học xảy ra sự cố".

Ngoài ra, thầy Dũng cũng lưu ý, việc hợp tác với các tổ chức như đại sứ quán để tìm kiếm và kết nối với các chuyên gia cũng là một giải pháp hiệu quả, giúp đảm bảo chất lượng và sự phù hợp của các chuyên gia với nhu cầu của trường.

Cùng bàn luận về vấn đề trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc cho rằng vẫn cần có thêm những cơ chế hỗ trợ, đặc biệt là trong việc tạo môi trường, tạo cơ hội nghiên cứu khoa học và giảng dạy.

“Ngoài miễn thị thực và giấy phép lao động, cần tạo điều kiện để các chuyên gia tham gia vào các dự án nghiên cứu khoa học lớn, được cấp kinh phí và hỗ trợ cơ sở vật chất. Điều này giúp họ cảm thấy được cống hiến, được thấu hiểu mong muốn đóng góp cho nền học thuật, tạo động lực gắn bó lâu dài. Điều này không chỉ giúp đạt mục tiêu tuyển dụng 2.000 chuyên gia mà còn mang đến giá trị bền vững cho giáo dục và khoa học Việt Nam” - thầy Phúc nói.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh). Ảnh: Webiste nhà trường.

Theo quan điểm của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp, bên cạnh những rào cản về thủ tục hành chính, việc tuyển dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài đến Việt Nam làm việc hiện nay vẫn gặp trở ngại lớn về kinh phí. Đặc biệt, các trường công lập rất khó cạnh tranh với các trường tư thục về chế độ đãi ngộ.

Vì vậy, ngoài chính sách miễn thị thực và giấy phép lao động, cần có thêm các cơ chế hỗ trợ về môi trường làm việc và tài chính.

“Muốn mời được chuyên gia, nhà khoa học có trình độ cao phải có cơ sở vật chất tương xứng, chế độ đãi ngộ thỏa đáng từ vé máy bay, chỗ ở đến lương thưởng. Đồng thời, chính cơ sở giáo dục cũng phải nâng cao năng lực nội tại, trong đó, sinh viên ít nhất phải có khả năng giao tiếp bằng tiếng Anh để tham gia các lớp học với giảng viên quốc tế” - thầy Pháp bày tỏ.

Về phạm vi áp dụng chính sách thí điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp đề xuất nên triển khai cho tất cả các cơ sở giáo dục nhưng cần gắn với KPI cụ thể. Trên cơ sở đầu tư trọng điểm của Nhà nước, mỗi trường sẽ được giao chỉ tiêu mời chuyên gia theo từng giai đoạn, kèm theo bộ tiêu chuẩn rõ ràng đối với ứng viên như thành tích khoa học, giải thưởng quốc tế hoặc xếp hạng cơ sở giáo dục mà họ từng giảng dạy. Những trường đại học năng động, chủ động và mời được chuyên gia đáp ứng tiêu chuẩn sẽ được Nhà nước ưu tiên quan tâm.

Thầy Pháp chia sẻ thêm, giai đoạn đầu thực hiện thí điểm rất cần có sự đồng hành của Nhà nước, đặc biệt đối với các trường công lập, sẽ rất khó cho các trường khi tự xoay xở ngay từ đầu mà không có nguồn lực hỗ trợ.

Hồng Linh