Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba tuyên bố từ chức, mở ra giai đoạn bất ổn chính trị mới

Sau khi xác định chi tiết cho một thỏa thuận thương mại với Mỹ để tránh mức thuế quan cao mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đề ra ban đầu, ông Ishiba, 68 tuổi, đã tuyên bố trước cánh báo chí về quyết định chịu trách nhiệm cho một loạt các thất bại tranh cử của mình.

Kể từ khi nhậm chức chưa đầy một năm trước, nguyên thủ này đã chứng kiến chính phủ liên hiệp dưới quyền ông mất thế đa số trong các cuộc bầu cử tại cả thượng viện và hạ viện, trong khi các cử tri tiếp tục lên tiếng bức xúc về vấn đề chi phí sinh hoạt ngày càng cao.

Ông yêu cầu Đảng Dân chủ Tự do (LDP) – chính đảng đã cầm quyền tại Nhật Bản trong suốt thời gian từ sau Thế Chiến II tới nay – tổ chức bầu lãnh đạo khẩn cấp, và khẳng định sẽ tiếp tục thực hiện trách nhiệm hiện tại cho tới khi người kế nhiệm ông được chọn.

Ông Ishiba đã phải đối mặt với những kêu gọi từ chức kể từ khi thua đậm trong cuộc bầu cử tại thượng viện trong tháng 7/2025. Đảng LDP đã lên kế hoạch bỏ phiếu trong ngày thứ Hai về quyết định tổ chức bầu cử chọn lãnh đạo ngoài kế hoạch.

Hai ứng cử viên sáng giá

Những lo ngại về bất ổn chính trị đã dẫn tới đồng Yên Nhật và trái phiếu chính phủ Nhật Bản rớt giá mạnh, với mức lãi suất trái phiếu kỳ hạn 30 năm đạt mức thấp kỷ lục trong ngày thứ Tư tuần vừa rồi.

Các nhà đầu tư đang tập trung vào khả năng người kế nhiệm ông Ishiba sẽ ủng hộ chính sách tài chính và tiền tệ được nới lỏng hơn, như bà Sanae Takaichi của LDP, một chính trị gia đã từng lên tiếng chỉ trích hàng loạt quyết định tăng lãi suất của Ngân hàng Nhật Bản.

Ông Ishiba đã chiến thắng sát nút trước bà Takaichi trong cuộc bầu cử lãnh đạo của LDP trong năm 2024. Một ứng cử viên sáng giá khác là ông Shinjiro Koizumi, một ứng viên thường xuyên xuất hiện trên truyền hình, và từng trở nên nổi tiếng trên chính trường Nhật Bản dưới vai trò là bộ trưởng bộ nông nghiệp dưới quyền ông Ishiba và đảm nhiệm vai trò giảm tình trạng giá tiêu dùng tăng cao.

Kazutaka Maeda, một nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda, cho biết: "Với áp lực chính trị đè nặng lên ông Ishiba sau hàng loạt các thất bại của LDP trong các cuộc bầu cử, việc ông Ishiba từ chức là không thể tránh khỏi".

"Về người kế nhiệm sáng giá, ông Koizumi và bà Takaichi được coi là những ứng viên hàng đầu. Trong khi ông Koizumi được coi là ứng viên sẽ không tạo nên thay đổi lớn, lập trường của bà Takaichi về chính sách tài chính mở rộng và quan điểm thận trọng về tăng lãi suất có thể bị chỉ trích từ thị trường tài chính".

Do chính phủ liên hiệp đã mất thế đa số tại quốc hội, người kế nhiệm của LDP không chắc chắn sẽ trở thành thủ tướng, tuy nhiên đó vẫn được coi là trường hợp khả năng cao có thể xảy ra vì đảng này vẫn là đảng lớn nhất trong hạ viện.

Ảnh: REUTERS/Kim Kyung-Hoon/Ảnh tài liệu.

Các nhà phân tích cho biết, lãnh đạo mới của Nhật Bản có thể yêu cầu tổ chức bầu cử sớm hơn thường lệ để giành được tín nhiệm từ công chúng. Mặc dù các đảng đối lập vẫn còn nhỏ lẻ, đảng cánh hữu chống nhập cư Sanseito đã giành được nhiều thắng lợi trong cuộc bầu cử thượng viện vào tháng 7/2025, đưa đảng từng được coi là chính đảng bên lề này vào trung tâm của sự chú ý cộng đồng.

Gần 55% người trả lời một cuộc thăm dò mà cơ quan truyền thông Kyodo công bố trong ngày Chủ Nhật đã nhận định không cần tổ chức bầu cử sớm.

Michael Brown, nhà nghiên cứu chiến lược lâu năm tại công ty môi giới Pepperstone, cho biết rất có khả năng tình trạng bán tháo đồng Yên và trái phiếu dài hạn sẽ tiếp tục kéo dài tới hết ngày thứ Hai.

"Áp lực bán này rất có thể bắt nguồn từ việc thị trường đang cần cân nhắc rủi ro chính trị, không chỉ vì cuộc bầu cử lãnh đạo LDP, mà cả khả năng tổng tuyển cử được tổ chức nếu lãnh đạo mới mong muốn đạt được sự tín nhiệm".

"Không còn nhiều thời gian"

Là một cá nhân ngoại đạo trong đảng LDP được chọn làm lãnh đạo sau 5 lần tranh cử vào tháng 9/2024, ông Ishiba đã kết thúc nhiệm kỳ ngắn ngủi của mình sau khi ký kết thỏa thuận thương mại với đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ để đổi lấy mức thuế quan thấp hơn.

Hàng rào thuế quan mà ông Trump đề ra, nhất là các mức thuế nhằm vào lĩnh vực xe hơi thiết yếu của Nhật Bản, đã buộc chính phủ Nhật Bản phải hạ mức dự đoán tăng trưởng năm 2025 vốn đã không mấy lạc quan.

Ông Ishiba đã thể hiện hy vọng người kế nhiệm sẽ đảm bảo thỏa thuận được thực hiện và Nhật Bản có thể tiếp tục tăng mức thu nhập để xoa dịu các lo ngại về chi phi sinh hoạt cho người dân Nhật Bản.

Ông cũng thể hiện lo ngại về tình hình an ninh người kế nhiệm của ông sẽ phải đối mặt, chỉ ra sự góp mặt chưa từng có giữa lãnh đạo các nước Trung Quốc, Nga và Triều Tiên tại một cuộc diễu hành quân sự tại Bắc Kinh trong tuần vừa rồi.

Yoshinobu Tsutsui, Chủ tịch Hiệp hội vận động hành lang doanh nghiệp lớn nhất Nhật Bản, Keidanren, nhận định "không còn nhiều thời gian" khi những thử thách trong và ngoài nước tiếp tục chồng chất.

Ông cho biết: "Chúng tôi mong rằng lãnh đạo mới sẽ tạo dựng sự đoàn kết trong nội bộ đảng, xây dựng môi trường chính trị ổn định, và nhanh chóng áp dụng các chính sách cần thiết".

Một số cử tri mong mỏi có được một nhà lãnh đạo vững vàng trong thời gian bất ổn.

Maki Utsuno, một nhà nghiên cứu hóa học 48 tuổi, trong một cuộc phỏng vấn với Reuters vào ngày Chủ Nhật cho biết: "Với những bất ổn xung quanh vấn đề thuế quan hiện tại, tôi mong rằng thủ tướng kế nhiệm sẽ là người có thể đối phó với những vấn đề thuế quan và giải quyết các vấn đề trong nước một cách hiệu quả hơn".

Nguyễn Quang Minh (theo Reuters)