Thúc đẩy bình đẳng giới trong hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc

Đại úy Vũ Nhật Hương nhận Huy chương Vì sự nghiệp Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, do Chỉ huy trưởng lực lượng quân sự tại Phái bộ Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, Cộng hòa Trung Phi trao tặng tháng 12/2022. (Ảnh NVCC)

Từ tháng 6/2014 đến nay, Việt Nam đã cử nhiều lượt sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp đi thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Để tạo hành lang pháp lý vững chắc cho hoạt động này, Dự thảo Luật Tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, gồm 6 chương, 40 điều, dự kiến được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025) có nhiều nội dung lồng ghép về bình đẳng giới nhằm hoàn thiện thể chế tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc theo hướng tăng cường các biện pháp bảo vệ con người, khuyến khích nâng cao tỷ lệ nữ trong tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.

Sự cần thiết của vấn đề bình đẳng giới

Thời gian qua, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Trong những đóng góp đó, không thể không nhắc đến vai trò của các nữ chiến sĩ lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai, hoạt động này đã bộc lộ một số tồn tại, bất cập trong công tác tổ chức xây dựng lực lượng; cơ chế, quy trình triển khai.

Thứ nhất, Liên hợp quốc khuyến khích nữ giới trong lực lượng vũ trang tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc nhằm thúc đẩy vai trò của phụ nữ và bình đẳng giới trong hoạt động này. Tính đến ngày 31/5/2023, trong tổng số 76.694 nhân viên gìn giữ hòa bình, có 6.456 phụ nữ chiếm 8,4% (trong đó nữ quân nhân 4.920/63.958 và nữ cảnh sát là 1.536/7.816 với tỷ lệ lần lượt là 7,7% và 19,6%)1.

Theo Nghị quyết số 2242 ngày 13/10/2015 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Liên hợp quốc kỳ vọng đến năm 2028, tỷ lệ nữ quân nhân trong các đơn vị quân sự sẽ đạt 15%, nữ quân nhân tham gia hình thức cá nhân đạt 25%, nữ cảnh sát trong các đơn vị đạt 20% và tỷ lệ này đối với sĩ quan cảnh sát cá nhân đạt 30%. Do đó, Luật ban hành cần bổ sung yếu tố giới nhằm khuyến khích nữ giới tham gia đóng gióp vào các hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.

Hai là, chưa có văn bản pháp luật quy định về vấn đề giới trong tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Hiện nay, nữ giới được triển khai trong tất cả các lĩnh vực - lực lượng vũ trang và dân sự - và đã tạo ra tác động tích cực đến môi trường gìn giữ hòa bình, cả trong hỗ trợ và bảo vệ quyền của phụ nữ. Họ và các đồng nghiệp nam đều thực hiện các nhiệm vụ giống nhau, theo cùng tiêu chuẩn và điều kiện khó khăn. Mặc dù Liên hợp quốc khuyến khích tăng cường nữ giới trong hoạt động gìn giữ hòa bình nhưng trách nhiệm triển khai và các quy định về giới thuộc về các quốc gia thành viên.

Thời gian qua, tỷ lệ nữ giới của Việt Nam tham gia gìn giữ hòa bình đã bảo đảm theo đề xuất của Liên hợp quốc (theo thống kê của Liên hợp quốc, tính đến ngày 31/10/2022, tỷ lệ nữ tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc của Việt Nam theo hình thức cá nhân và đơn vị lần lượt là 19,05% và 13,36%2; đến nay, tỷ lệ nữ chiếm trên 13%3 số cán bộ được cử đi) nhưng Nhà nước chưa có văn bản pháp luật quy định về giới trong tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.

Khối nữ Chiến sĩ gìn giữ hòa bình Việt Nam tham gia Lễ diễu binh, diễu hành chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước tại TP. Hồ Chí Minh, ngày 30/4. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Thứ ba, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành chưa có quy định trợ cấp đặc thù đối với nữ, chưa ưu tiên nữ giới khi tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Các văn bản hiện hành của Việt Nam còn bất cập, chưa có sự đồng thuận giữa các ban, bộ, ngành liên quan; một số chế độ chính sách còn chưa mang tính ưu tiên, khuyến khích, nhất là đối với lực lượng nữ.

Cụ thể, Nghị định số 162/2016/NĐ-CP về chế độ, chính sách cho lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc chưa bao quát hết các đối tượng được đề cập trong văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao hơn (Nghị quyết số 130/2020/QH14). Nghị quyết số 130/2020/QH14 quy định về chế độ, chính sách phù hợp với tính chất nhiệm vụ và đặc thù của hoạt động của lực lượng tham gia gìn giữ hòa bình song chưa đề cập cụ thể đến đối tượng nữa giới.

Trước đó, Nghị định số 162/2016/NĐ-CP cũng chưa quy định về vấn đề này. Các chế độ, chính sách của cán bộ nữ và nam đều như nhau, không có sự ưu tiên đặc biệt nữ giới để động viên, khuyến khích. Hay nói đúng hơn các chính sách hiện hành chưa có sự phân hóa và quy định theo đặc thù giới.

Thứ tư, rào cản từ định kiến xã hội khi phụ nữ được coi là phái yếu và đóng vai trò chính trong việc chăm sóc gia đình, nuôi dạy con cái. Do đó, đối với các nhiệm vụ xã hội nói chung, nhiệm vụ tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc nói riêng, người phụ nữ phải sống xa gia đình trong thời gian dài (ít nhất là một năm), không có điều kiện chăm sóc, nuôi dạy con cái, củng cố và xây dựng hạnh phúc gia đình, nên sẽ khó nhận được sự ủng hộ từ phía gia đình, sự cảm thông và chia sẻ từ phía chồng con.

Hiện nay, ngày càng có nhiều nữ sĩ quan Việt Nam trong Phái bộ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc là nỗ lực không ngừng của Việt Nam trong bối cảnh thúc đẩy bình đẳng giới, tăng cường trao quyền cho phụ nữ, đóng góp vào một tương lai bền vững, an ninh, an toàn trong khu vực và trên thế giới.

Việc đảm bảo nguyên tắc bình đẳng giới phải được ghi nhận thành các quy định của pháp luật về biện pháp khuyến khích, bảo vệ, hỗ trợ phụ nữ tham gia gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc nhằm cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực; bảo đảm thiết lập các nguyên tắc và biện pháp phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội của Việt Nam và tình hình tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại các phái bộ.

Việc hoàn thiện các quy định về tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc phải đầy đủ, rõ ràng, minh bạch, cụ thể, ổn định, đóng góp vào việc thiết lập cơ chế bảo đảm bình đẳng giới thực chất trong hoạt động tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, bảo đảm sự phù hợp của pháp luật Việt Nam với mục tiêu khuyến khích nâng cao tỷ lệ nữ trong tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Chiều 14/4, nhằm phục vụ thẩm tra dự án Luật Tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, đoàn công tác của Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại do Phó Chủ nhiệm Ủy ban, Trung tướng Đỗ Quang Thành làm Trưởng đoàn đã khảo sát tại Trung tâm đào tạo và nâng cao năng lực gìn giữ hòa bình, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Trong ảnh: Đoàn khảo sát làm việc với Văn phòng thường trực Bộ Công an về Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. (Nguồn: FPU)

Bảo đảm bình đẳng giới, đề cao vai trò của nữ giới

Để giải quyết các yêu cầu cấp thiết trên, Quốc hội đã dự thảo Luật Tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, với nhiều nội dung vừa bảo đảm phù hợp với thực tiễn đất nước, vừa đáp ứng được quy định của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.

Dự thảo thực hiện đầy đủ các nguyên tắc cơ bản về bình đẳng giới trong việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật theo quy định của Luật bình đẳng giới năm 2006, có thể khái quát một số nội dung cơ bản về thúc đẩy bình đẳng giới trong tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc như sau:

Một là, nghiêm cấm các hành vi phân biệt về giới. Khoản 3 Điều dự thảo Luật quy định cấm các hành vi: “Phân biệt đối xử về giới, chia rẽ, kỳ thị dân tộc, chủng tộc, quốc tịch, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa trong thực thi nhiệm vụ gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc”. Quy định này thể hiện rõ quan điểm, đồng thời cũng là biện pháp trực tiếp để chống phân biệt về giới; bảo vệ nữ giới khi tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc bởi họ phải trực tiếp đối mặt với nhiều nguy cơ mất an ninh, an toàn cá nhân, nhất là là dễ bị quấy rối, lạm dụng.

Hai là, bảo đảm nữ giới được tuyển chọn, đào tạo, tập huấn phù hợp theo đúng chuyên môn, nhiệm vụ... và giới. Điều này cho thấy việc tuyển chọn, đào tạo, huấn luyện đã có những chú ý đến vấn đề giới tính với các tiêu chuẩn và chương trình tập huấn phù hợp với nữ giới: Cụ thể tại khoản 2 Điều 10 dự thảo quy định: “Trong phạm vi chức năng quản lý, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an tổ chức thực hiện tuyển chọn, đào tạo, huấn luyện cho đơn vị, cá nhân tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc về chuyên môn, nghiệp vụ, chính trị, pháp luật, ngoại ngữ phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn và giới tính”.

Đồng thời, Điều 11 dự thảo Luật quy định: mọi cá nhân trong lực lượng vũ trang đều bình đẳng và có cơ hội được tuyển chọn tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc nếu đáp ứng các tiêu chuẩn theo quy định, không phân biệt về giới trong quá trình tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng. Có nghĩa nữ giới và nam giới đều có cơ hội tham gia tuyển chọn vào lực lượng gìn giữ hòa bình như nhau; không bị phân biệt, không bị phủ nhận năng lực, trình độ do quan điểm nữ giới chỉ làm những việc nhẹ và không thể đảm nhiệm nhiệm vụ lớn, quan trọng, nặng nề như nam giới.

Môi trường làm việc và thực hiện các nhiệm vụ rất khó khăn, khắc nghiệt, do đó, việc thu hút, tuyển chọn đối tượng tham gia lực lượng tương đối khó, việc tuyển chọn sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp nữ lại càng gặp khó khăn hơn. Để tương thích với quy định của Liên hợp quốc, cũng như bảo đảm vấn đề bình đẳng giới trong tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, dự thảo Luật quy định các biện pháp đào tạo, huấn luyện phải phù hợp với giới tính; đồng thời quy định không phân biệt giới tính trong quá trình tuyển chọn sẽ là cơ chế để bảo đảm tỷ lệ nữ giới, tạo điều kiện cho phụ nữ được tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc.

Ba là, quy đinh về chế độ, chính sách đặc thù đối với lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, trong đó có phụ nữ. Lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc hoạt động trong môi trường khó khăn, phức tạp, khắc nghiệt, xa gia đình, xa Tổ quốc.

Do đó, việc thực hiện chế độ, chính sách có tác động lớn đến tinh thần trách nhiệm, ý thức thực hiện nhiệm vụ đối với lực lượng vũ trang tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc. Tại khoản 3 Điều 29 dự thảo Luật quy định: “Cá nhân tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc được hưởng các chế độ, chính sách sau: Trợ cấp địa bàn, trợ cấp kinh phí đối ngoại, trợ cấp chức vụ chỉ huy trưởng lực lượng Việt Nam tại Phái bộ; đối với cá nhân tham gia lực lượng là nữ được hưởng trợ cấp đặc thù theo quy định”.

Có thể thấy, dự thảo Luật Tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc đã đưa ra cơ chế khuyến khích, điều kiện bảo đảm để tạo thuận lợi cho nữ giới tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, thể hiện sự nỗ lực, chủ động, trách nhiệm của Việt Nam trong quan tâm, thúc đẩy quyền của phụ nữ và nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ trong thamg gia vào các hoạt động vì hòa bình, an ninh trên bình diện toàn cầu.

1 Xem tai trang LHQ GGHB, Thống kê giới tính tháng 01 năm 2025, https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/07_gender_statistics_82_january_2025.pdf.

2 Theo thống kê tại https://peacekeeping.un.org/en/gender.

3 https://baochinhphu.vn/8-si-quan-san-sang-thuc-hien-nhiem-vu-gin-giu-hoa-binh-lien-hop-quoc-102250102141604494.htm.

ThS PHẠM HUY DƯỠNG - ThS LOAN HOÀNG HẢI