Thúc đẩy sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương tại vùng đệm của các Khu dự trữ sinh quyển

Tọa đàm là một phần của chuỗi sự kiện kéo dài 3 ngày tại Nghệ An từ ngày 7 – 9/11, Tọa đàm nêu bật vai trò quan trọng của các cộng đồng địa phương trong việc phát triển sinh kế bền vững đồng thời góp phần vào công tác bảo tồn đa dạng sinh học.

Danh hiệu “Khu dữ trự sinh quyển” (KDTSQ) lần đầu tiên được UNESCO đưa ra vào năm 1971 để công nhận các khu vực rộng lớn có giá trị văn hóa và thiên nhiên quan trọng. Được coi là các "phòng thí nghiệm" sống trong việc thúc đẩy các mô hình phát triển bền vững, các KDTSQ được thiết lập nhằm điều chỉnh các tương tác giữa thiên nhiên và hoạt động của con người, để thúc đẩy sự chung sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Các vùng đệm của các KDTSQ, kết nối giữa vùng lõi gồm các khu bảo tồn thiên nhiên và các khu vực phát triển kinh tế - xã hội, mang đến những cơ hội độc đáo cho các hoạt động phát triển bền vững, dựa trên thiên nhiên, có thể đóng góp cho cả công tác bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương. Một trong những mục tiêu quan trọng trong thiết kế vùng đệm của các KDTSQ là đảm bảo rằng các hoạt động của con người trong khu vực này không gây ra các tác động tiêu cực cho thiên nhiên, đồng thời góp phần vào các nỗ lực bảo tồn. Tuy nhiên, trên thực tế, các cộng đồng ở những khu vực này vẫn gặp phải nhiều thách thức trong việc duy trì các nguồn sinh kế bền vững, do sự hạn chế về năng lực và nguồn lực hỗ trợ, chưa được tham gia đầy đủ vào các quá trình ra quyết định và lập kế hoạch tại địa phương, và việc còn thiếu các cơ chế chia sẻ lợi ích hiệu quả từ việc quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho cộng đồng.

Việc tăng cường sinh kế địa phương sẽ góp phần giảm áp lực trực tiếp lên rừng và tài nguyên thiên nhiên, góp phần vào mục tiêu chung sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên mà cộng đồng quốc tế đã đặt ra trong Khung Đa dạng sinh học toàn cầu (GBF). Sinh kế bền vững thường bao gồm các bước như: Đảm bảo nguồn tài chính ban đầu để thiết lập các mô hình sinh kế khả thi, duy trì nguồn lực tài chính ổn định để hỗ trợ các mô hình này và phát triển kết nối thị trường theo cách tiếp cận chuỗi giá trị để đảm bảo đầu ra lâu dài.

Các đại biểu tham gia Tọa đàm.

Để góp phần giải quyết những vấn đề này, Dự án “Lồng ghép mục tiêu quản lý tài nguyên thiên nhiên và bảo tồn đa dạng sinh học trong quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quản lý các khu dự trữ sinh quyển tại Việt Nam” (Dự án BR), do Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) tài trợ và được Bộ Tài nguyên và Môi trường và UNDP thực hiện, đã áp dụng Cơ chế tài trợ nhỏ (LVG) theo Chương trình tài trợ nhỏ của Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF SGP) hỗ trợ cộng đồng tại 14 xã thuộc 3 KDTSQ Tây Nghệ An, Cù Lao Chàm - Hội An và Đồng Nai triển khai các mô hình sinh kế bền vững trong sản xuất nông lâm kết hợp, chăn nuôi gia súc, và du lịch sinh thái cộng đồng… Các Quỹ quay vòng đã được thành lập tại mỗi xã để cung cấp các khoản vay quy mô nhỏ cho các thành viên cộng đồng theo cơ chế luân phiên, đã chứng tỏ là mô hình tài chính đáng tin cậy và bền vững cho phát triển cộng đồng về dài hạn. Việc phát triển thị trường cho các sản phẩm đã được hỗ trợ và tham gia chặt chẽ của chính quyền và người dân địa phương.

Bà Hoàng Thị Thanh Nhàn, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn Thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết: “Buổi tọa đàm hôm nay là cơ hội rất tốt để các bên liên quan trao đổi, thảo luận và tìm kiếm các cơ hội để nhân rộng các mô hình sinh kế bền vững do dự án BR hỗ trợ cũng như các mô hình sinh kế bền vững khác ra các KDTSQ tại Việt Nam và các địa phương. Việc xây dựng và nhân rộng các mô hình sinh kế bền vững sẽ giúp thực hiện và đảm bảo 03 chức năng của các KDTSQ theo yêu cầu của UNESCO và đạt được mục tiêu các bảo tồn và phát triển bền vững”.

Bà Nguyễn Thị Thu Huyền, Điều phối viên quốc gia của UNDP GEF/SGP chia sẻ: “Các Dự án tài trợ nhỏ đã phát huy, kế thừa rất tốt các kinh nghiệm, cách làm, xây dựng năng lực cho đội ngũ cán bộ thôn bản, xã, huyện, cùng với cộng đồng phát triển nhân rộng được các mô hình sinh kế gắn kết với nguồn lực địa phương, tạo các quỹ xoay vòng tại nhiều xã làm tiền đề cho nhân rộng lan tỏa. Cộng đồng các thôn, bản đã nhận thức rất tốt vai trò, trách nhiệm của mình trong bảo tồn đa dạng sinh học hệ sinh thái rừng, góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số và phát huy danh hiệu KDTSQ”.

Dự án BR, do Bộ Tài nguyên và Môi trường và UNDP triển khai từ năm 2020 đến năm 2024, là một phần trong các nỗ lực lớn hơn nhằm thúc đẩy quản lý bền vững các KDTSQ trên khắp Việt Nam, đóng góp trực tiếp vào các Mục tiêu của Khung đa dạng sinh học toàn cầu (GBF), đã được thông qua tại Hội nghị các bên lần thứ 15 (COP15) của Công ước Đa dạng sinh học (CBD) năm 2022.

Với sự hỗ trợ của GEF, Dự án đã góp phần quản lý hiệu quả hơn 1,8 triệu ha diện tích rừng và biển tại các KDTSQ Tây Nghệ An, BR Cù Lao Chàm - Hội An và Đồng Nai. Dự án đã hỗ trợ trực tiếp cho hơn 3.100 hộ gia đình, mang lại lợi ích trực tiếp cho hơn 14.700 cá nhân thông qua hoạt động tăng cường năng lực và tập huấn các thực hành bảo tồn và phát triển sinh kế bền vững cho cả cán bộ chính quyền địa phương và thành viên cộng đồng. Với việc phụ nữ chiếm 42% số người thụ hưởng, đã củng cố cam kết của Dự án về phát triển bao trùm và cân bằng giới.

Tọa đàm này là một phần của chuỗi sự kiện kéo dài ba ngày kỷ niệm Ngày Quốc tế KDTSQ, bao gồm: Mít-tinh kỷ niệm, hội thảo kỹ thuật, triển lãm và tham quan thực tế tại Vườn quốc gia Pù Mát, tại tỉnh Nghệ An. Tham gia các sự kiện, các đại biểu có cơ hội nhìn lại các kết quả của Việt Nam trong việc phát triển và quản lý bền vững các KDTSQ tại Việt Nam trong những năm qua, tìm hiểu các sản phẩm nông sản do các cộng đồng địa phương phát triển và thảo luận về các nỗ lực bảo tồn đang được thực hiện, bao gồm cả các thách thức trong việc phát triển và quản lý KDTSQ tại Việt Nam hiện nay cũng như trong tương lai.

Gian hàng Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm tại Tọa đàm.

Kể từ năm 2000, khi KDTSQ RMN Cần Giờ được UNESCO chính thức công nhận, hệ thống KDTSQ thế giới tại Việt Nam đã được phát triển lên đến 11 Khu. Mỗi Khu đều có sự đa dạng sinh học cao với các đặc điểm thiên nhiên và văn hóa độc đáo, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu, bảo tồn hệ sinh thái và sinh kế cộng đồng.

UNDP tại Việt Nam hỗ trợ các nhóm thiểu số, bao gồm các nhóm DTTS, phụ nữ và người khuyết tật, bằng cách thúc đẩy các sáng kiến tăng cường sự hòa nhập, đặc biệt là hòa nhập kỹ thuật số. Bên cạnh các dự án bảo tồn thiên nhiên, dự án Giải pháp 4M (Meet - Gặp gỡ, Match - Kết nối, Mentor - Cố vấn, Move – Thay đổi) trao quyền cho các nữ doanh nhân quy mô siêu nhỏ người dân tộc thiểu số thông qua các công nghệ kỹ thuật số, tăng cường khả năng tiếp cận thị trường và nguồn lực của họ. Ngoài ra, UNDP hợp tác với các tổ chức địa phương để phát triển các công cụ kỹ thuật số giúp cải thiện khả năng tiếp cận cho người khuyết tật, thúc đẩy sự tham gia của họ vào nền kinh tế kỹ thuật số.

Khánh Diệp