Thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp nhỏ và vừa

Xu thế phát triển tài sản trí tuệ đối với doanh nghiệp

Ở Việt Nam, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) là bộ phận quan trọng, chiếm khoảng 96,7% tổng số doanh nghiệp cả nước, sử dụng 51% số lượng lao động và đóng góp hơn 40% vào GDP. Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay Việt Nam có khoảng 400.000 DNNVV đang hoạt động.

Các kết quả nghiên cứu, khảo sát cho thấy, do các điều kiện hạn chế về quy mô, khả năng tài chính, nguồn nhân lực chuyên sâu…, DNNVV thường có khối lượng tài sản trí tuệ (TSTT) không lớn.

Trong khi đó, thực tế đã chỉ rõ TSTT có vai trò đặc biệt quan trọng đóng góp vào sự phát triển lớn mạnh của DNNVV, thúc đẩy hầu hết các hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNVV, đồng thời tạo ra các giá trị kinh tế hữu hình thông qua việc chuyển giao quyền sử dụng, góp vốn, đầu tư...

Trong số các loại TSTT thì nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, tên thương mại thể hiện rõ nét nhất vai trò của nó đối với DNNVV. Đây là những công cụ marketing đắc lực của DNNVV, giúp khắc họa hình ảnh doanh nghiệp trong tâm thức người tiêu dùng, từ đó tạo bước đi vững chắc cho doanh nghiệp tới các thị trường mục tiêu, thúc đẩy quá trình quảng bá, mở rộng hệ thống phân phối sản phẩm, dịch vụ của DNNVV.

Thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp nhỏ và vừa. Ảnh: TL

Để đảm bảo hiệu quả tối ưu, các dạng TSTT khác nhau yêu cầu các chiến lược thương mại hóa khác nhau. Chính vì vậy, DNNVV cần phải nắm bắt và quản lý một cách chặt chẽ các đối tượng sở hữu trí tuệ (SHTT) của mình, từ đó đưa ra các phương án thương mại hóa tương ứng, phù hợp.

Thương mại hóa TSTT có thể được hiểu theo nghĩa hẹp và nghĩa rộng. Theo nghĩa hẹp, thương mại hóa TSTT là việc chuyển hóa TSTT thành hàng hóa để lưu thông trên thị trường, từ đó mang lại lợi nhuận cho chủ sở hữu. Theo nghĩa rộng, thương mại hóa TSTT là quá trình khai thác các đối tượng quyền SHTT để đổi lại các lợi ích kinh tế, phục vụ mục đích cụ thể do chủ sở hữu TSTT đặt ra. Việc bảo hộ quyền SHTT cho doanh nghiệp chỉ thực sự có ý nghĩa khi quyền SHTT đó được thương mại hóa, mang lại lợi ích cho chủ sở hữu.

Tại Việt Nam, đáng chú ý là hoạt động nhượng quyền thương mại áp dụng đối với một số loại TSTT cụ thể, gồm: nhãn hiệu, tên thương mại, bí mật kinh doanh. Ví dụ, “Phở 24” là một trong những điển hình về mô hình nhượng quyền thương mại đầu tiên tại Việt Nam. Năm 2003, cửa hàng Phở 24 đầu tiên ra đời tại TP. Hồ Chí Minh do Lý Quý Trung là người sáng lập. Với mô hình nhượng quyền thương mại, từ năm 2003 đến 2011, Phở 24 đã xây dựng được hệ thống khoảng 60 cửa hàng trên khắp Việt Nam và khoảng hơn 20 cửa hàng ở nước ngoài, tập trung chủ yếu ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Năm 2011, chủ sở hữu nhãn hiệu “Phở 24” đã chuyển nhượng quyền sở hữu cho Viet Thai International thuộc Tập đoàn Jollibee đến từ Phillipines. Một số mô hình nhượng quyền thương mại nữa đã để lại dấu ấn trên thị trường, mang lại những lợi nhuận kinh tế không nhỏ cho chủ sở hữu có thể kể đến như: Soya Garden, Bánh mì Minh Nhật, Kafa Cafe… Bên cạnh đó, còn có một số hình thức thương mại hóa TSTT như: góp vốn bằng TSTT, liên doanh, hợp đồng hợp tác kinh doanh, thành lập doanh nghiệp khoa học và công nghệ…

Tối ưu hoạt động thương mại tài sản trí tuệ

Theo các chuyên gia kinh tế, để xây dựng và phát triển TSTT, DNNVV cần tìm hiểu và nắm bắt chặt chẽ, đầy đủ các quy định của Luật SHTT về cơ chế, căn cứ xác lập quyền.

Trong đó chú ý quy định, một số đối tượng quyền SHTT chỉ được xác lập trên cơ sở đăng ký bảo hộ tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền (sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, giống cây trồng). Do đó, doanh nghiệp cần tiến hành thủ tục đăng ký bảo hộ kịp thời, theo đúng quy định để đảm bảo quyền lợi của mình được bảo vệ một cách đầy đủ nhất.

Một số đối tượng quyền SHTT được tự động xác lập mà không cần phải trải qua thủ tục đăng ký, tuy nhiên để được bảo hộ, các doanh nghiệp cần đảm bảo các yêu cầu, điều kiện cụ thể theo quy định.

Cụ thể, bí mật kinh doanh phải được bảo mật bằng các biện pháp cần thiết để không bị bộc lộ và không dễ dàng tiếp cận được. Tên thương mại được xác lập trên cơ sở sử dụng hợp pháp tên thương mại đó. Quyền tác giả phải được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định. Quyền liên quan phải được định hình hoặc thực hiện mà không phương hại đến quyền tác giả.

Hơn nữa, DNNVV cần thực hiện đầy đủ các thủ tục, yêu cầu theo quy định để quản lý quyền SHTT của mình. Quyền SHTT phải được quản lý và duy trì thường xuyên, liên tục, mọi thay đổi đều phải được ghi nhận lại. Đối với các đối tượng quyền SHTT được xác lập trên cơ sở đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, mọi thay đổi chỉ có hiệu lực khi được đăng ký; ngoài ra, chủ sở hữu phải thực hiện các thủ tục gia hạn, duy trì hiệu lực theo quy định của pháp luật.

Ngoài ra, DNNVV cần có bộ phận (có thể chuyên trách hoặc kiêm nhiệm tùy thuộc điều kiện thực tế của từng doanh nghiệp) để thực hiện chức năng quản lý và tổ chức hoạt động SHTT trong doanh nghiệp mình. Cán bộ SHTT cần được tham gia các khóa đào tạo về quản trị TSTT từ cơ bản đến nâng cao để có đủ các kỹ năng tổ chức triển khai thương mại hóa TSTT của doanh nghiệp.

Trong những trường hợp cần thiết, cần xem xét thuê chuyên gia tư vấn chuyên sâu để đảm bảo có được phương án thương mại hóa TSTT có lợi nhất cho doanh nghiệp. Đồng thời, cơ quan chức năng cần tiến hành việc kiểm toán TSTT và lập danh mục TSTT để quản lý (nên sử dụng các ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác quản lý); kiểm tra quyền sở hữu của những TSTT mà doanh nghiệp tạo ra, từ đó có phương án chuyển quyền đối với những TSTT không dùng đến; xem xét nhu cầu cần nhận chuyển giao quyền từ các tổ chức, cá nhân khác để có phương án đàm phán, ký kết hợp đồng chuyển giao./.

Nguyễn Vân