Thúc đẩy 'tri thức hóa' nông dân

Trang trại nuôi gà đẻ trứng của gia đình anh Hoàng Văn Toản (ngoài cùng bên phải), ở xã Văn Hán (Đồng Hỷ), liên tục chịu lỗ vì giá cả thị trường bấp bênh.

Lâu nay, chúng ta đã chứng kiến nhiều nông dân luẩn quẩn trong vòng xoay "trồng - chặt". Thấy loại cây nào cho hiệu quả kinh tế cao, người dân đua nhau trồng như cây chuối ở xã Phúc Thuận (TP. Phổ Yên), thị trấn Quân Chu (Đại Từ); cây bưởi diễn ở Võ Nhai... sau một thời gian cây trồng không còn đem lại hiệu quả đã bị chặt bỏ. Rồi những vùng cây ăn quả khô héo, quả rụng đầy gốc, cây chè cháy khô ở nhiều nơi, hay năng suất chè giảm do thời tiết khắc nghiệt; giá trứng, gia cầm xuống thấp được phản ánh thời gian gần đây… đã khiến nhiều người gắn bó với nông nghiệp không khỏi trăn trở.

Bà Đặng Thị Hiền, ở xóm Cầu Găng, xã Văn Yên (Đại Từ), chia sẻ, không hiểu vì sao lần này chè khô như vậy, chưa bao giờ bà thấy chè có tình trạng thế này. Bãi chè trồng cách đây hơn 5 năm, khi đó thấy người dân quanh vùng trồng chè hiệu quả, bà cũng san gạt lại khu đất trong vườn để trồng chè. Bà vẫn sản xuất theo kinh nghiệm truyền thống là bón phân hóa học, phun thuốc trừ sâu rồi bán chè búp tươi cho các cơ sở chế biến trong vùng.

Người nuôi gà thịt, gà đẻ trứng gần chục năm nay - Anh Dương Văn Luận, ở xóm Cà, xã Tân Khánh (Phú Bình): Giá trứng, gà thịt năm nay xuống thấp, từ 1.200-1.400 đồng/quả (bình thường có giá 1.700-2.000 đồng/quả). Với tình trạng nuôi gà như hiện nay, càng nuôi càng lỗ. Trên địa bàn Tân Khánh, nhiều hộ từ năm 2024 đến nay đã thua lỗ hàng trăm triệu đồng từ chăn nuôi gà.

Anh Luận cho rằng, một trong những nguyên nhân giá thấp là do người dân đua nhau mở trại mới, ồ ạt tái đàn, mở rộng quy mô, dẫn đến cung vượt cầu. Trong khi đó, nhiều hộ chăn nuôi chỉ nhìn thấy cái lợi trước mắt mà không tính đến lâu dài, không chịu thay đổi phương thức chăn nuôi để phù hợp với thị trường và xu hướng hiện nay. Bản thân anh sau nhiều thất bại cũng đã nhìn ra và đang dần thay đổi theo hướng sử dụng chế phẩm trong chăn nuôi nhằm giúp giảm chi phí thức ăn, giảm ô nhiễm môi trường và dư lượng thuốc kháng sinh.

Biến đổi khí hậu, dịch bệnh, sự thay đổi của xu hướng tiêu dùng là yếu tố khách quan ảnh hưởng sản xuất nông nghiệp, đời sống nông dân. Nhưng nhìn sâu hơn đó là tư duy sản xuất, sự thiếu chủ động trong nắm bắt kỹ thuật và thị trường của nông dân.

Thái Nguyên hiện có trên 301.000ha đất nông nghiệp, trên 160.000 hội viên nông dân, chiếm 86,2% trong tổng số hộ làm nông nghiệp. Tình trạng "được mùa, mất giá" vẫn là nỗi ám ảnh của người nông dân khi sản xuất chủ yếu dựa trên kinh nghiệm truyền thống, thiếu sự tính toán khoa học. Nhiều hộ sản xuất theo lối mòn, chạy theo mô hình có sẵn mà không phân tích thị trường, dẫn đến việc nông sản dư thừa nhưng không tiêu thụ được.

Anh Nguyễn Thanh Dương (ngoài cùng bên phải), Giám đốc Hợp tác xã chè trung du Tân Cương (TP. Thái Nguyên) giới thiệu với hội viên nông dân trên địa bàn về mô hình sản xuất chè theo tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam.

Hệ quả là câu chuyện "giải cứu nông sản" liên tục diễn ra. Trong khi đó, thu nhập của nông dân vốn đã thấp lại càng bị bào mòn bởi các yếu tố rủi ro không lường trước. Với nền kinh tế thị trường hiện nay, nông dân không thể chỉ "trông trời, trông đất" mà cần có tri thức để chủ động thích ứng, tối ưu hóa sản xuất và nâng cao giá trị sản phẩm.

Để phát triển nền nông nghiệp bền vững, người nông dân cần được trang bị đầy đủ kiến thức về kỹ thuật sản xuất, công nghệ số, kỹ năng kinh doanh và nhận thức về bảo vệ môi trường. “Tri thức hóa” nông dân không chỉ giúp họ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm mà còn tăng khả năng thích ứng với biến đổi của thị trường.

Tỉnh Thái Nguyên đang đẩy mạnh “tri thức hóa” nông dân thông qua nhiều chương trình đào tạo, hỗ trợ ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, các chương trình này vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế. Để nâng cao hiệu quả, cần mở rộng quy mô và tần suất đào tạo, đa dạng hóa hình thức giảng dạy như trực tiếp, trực tuyến và hướng dẫn thực hành. Nội dung đào tạo cũng cần sát với điều kiện sản xuất của từng địa phương, giúp nông dân dễ dàng áp dụng vào thực tế.

Đồng thời, việc tăng cường liên kết giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã và nhà khoa học sẽ tạo nên hệ sinh thái hỗ trợ chặt chẽ từ đào tạo đến triển khai… Những giải pháp này sẽ góp phần thúc đẩy hành trình “tri thức hóa” nông dân sâu rộng hơn, giúp họ ứng dụng hiệu quả khoa học công nghệ vào sản xuất và nâng cao thu nhập.

“Tri thức hóa” nông dân không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước và các tổ chức mà còn phụ thuộc vào chính người nông dân. Họ cần thay đổi tư duy, từ bị động sang chủ động trong việc học hỏi, cập nhật thông tin và cải tiến quy trình sản xuất. Thay vì sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, nông dân cần chuyển đổi sang canh tác hữu cơ, giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phát triển nông nghiệp tuần hoàn, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp; mở rộng mô hình du lịch nông nghiệp, kết hợp sản xuất với trải nghiệm để nâng cao giá trị sản phẩm.

Người nông dân cần được trang bị kiến thức, kỹ năng để trở thành những "người làm chủ" thực thụ trong nền kinh tế nông nghiệp. “Tri thức hóa” nông dân không chỉ là một xu hướng mà là điều kiện tiên quyết để phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống và đảm bảo thu nhập ổn định cho người sản xuất.

Lưu Phượng