Thức giấc miền văn hóa giữa đại ngàn Chợ Mới

Khuân Bang nơi văn hóa Tày thấm vào từng nhịp sống

Cách trung tâm xã Chợ Mới khoảng 3km, thôn Khuân Bang hiện lên yên bình giữa những triền đồi uốn lượn, ruộng nương xen kẽ rừng cây xanh mát. Với 58 hộ dân, trong đó đồng bào dân tộc Tày chiếm hơn 94%, Khuân Bang vẫn giữ được gần như nguyên vẹn không gian sinh sống truyền thống của một bản làng vùng cao. Đây chính là "tài sản" quý giá để phát triển du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa bản địa.

Thôn Khuân Bang hiện lên yên bình giữa những triền đồi uốn lượn cùng 42 ngôi nhà sàn truyền thống.

Điểm nhấn nổi bật của Khuân Bang là hệ thống 42 ngôi nhà sàn truyền thống ẩn mình sau những sườn đồi, tạo nên bức tranh làng quê hài hòa, thơ mộng và gần gũi với thiên nhiên. Không gian sống thoáng đãng, sạch sẽ, thân thiện với môi trường cùng sự hiếu khách, mộc mạc của người dân đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc cho du khách ngay từ những lần đầu đặt chân tới bản.

Những năm gần đây, trước xu hướng phát triển du lịch cộng đồng, gần 10 hộ dân trong thôn đã chủ động cải tạo, sửa chữa nhà sàn để phát triển mô hình homestay, trong đó có 2 hộ đủ điều kiện phục vụ khách lưu trú. Các căn nhà sàn vẫn giữ nguyên kiến trúc truyền thống với mái ngói âm dương, cột gỗ, sàn gỗ, nhưng được bổ sung các tiện nghi thiết yếu, bảo đảm vừa giữ được "hồn cốt" văn hóa, vừa đáp ứng nhu cầu nghỉ dưỡng của du khách hiện đại.

Khuân Bang vẫn giữ được gần như nguyên vẹn không gian sinh sống truyền thống của một bản làng vùng cao.

Không chỉ dừng lại ở hoạt động lưu trú, Khuân Bang còn hấp dẫn du khách bởi những giá trị văn hóa Tày được bảo tồn và phát huy bền bỉ. Nghề dệt thủ công, đan lát, tắm thuốc truyền thống vẫn được người dân gìn giữ; Câu lạc bộ hát then, đàn tính duy trì sinh hoạt đều đặn, trở thành "linh hồn" trong các buổi giao lưu cộng đồng. Qua lời hát then mộc mạc, du khách được nghe những câu chuyện về núi rừng, về bản làng, về lịch sử hình thành và đời sống tinh thần của người Tày nơi đây.

Ẩm thực địa phương cũng là một điểm cộng lớn trong hành trình trải nghiệm tại Khuân Bang. Những sản vật như dưa lê, dưa lưới, dâu tây, mật ong hoa rừng, các loại trà thảo dược… không chỉ phục vụ đời sống thường ngày mà còn trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng. Bữa cơm giản dị với xôi ngũ sắc, cá suối, rau rừng và ấm trà nóng trong không gian nhà sàn mang đến cho du khách cảm giác bình yên, chậm rãi, đúng với tinh thần của du lịch cộng đồng.

Ẩm thực độc đáo với bữa cơm giản dị, xôi ngũ sắc, cá suối, rau rừng.

Chị Lường Thị Oanh chủ nhà sàn chia sẻ: "Cả thôn đã có khá nhiều hộ đăng ký làm homestay. Ai cũng muốn góp một phần để Khuân Bang trở thành làng du lịch cộng đồng. Nhà tôi hoàn thiện từ tháng 6, sẵn sàng đón đoàn 15 - 20 khách".

Tuy nhiên, du lịch cộng đồng Khuân Bang hiện vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Tuyến đường từ trung tâm xã vào thôn còn nhỏ, hẹp, một số đoạn đã xuống cấp; hạ tầng phụ trợ như bãi đỗ xe, nhà điều hành, khu sinh hoạt chung chưa được đầu tư đồng bộ. Bên cạnh đó, sản phẩm du lịch bổ trợ còn hạn chế, kỹ năng làm du lịch của người dân chưa thực sự chuyên nghiệp.

Từ thực tế này, địa phương kiến nghị tỉnh Thái Nguyên tiếp tục quan tâm đầu tư, đưa Khuân Bang trở thành điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2030. Trọng tâm là hỗ trợ cải tạo, chỉnh trang nhà sàn truyền thống; phát triển sản phẩm du lịch gắn với bảo tồn văn hóa Tày; mở rộng, nâng cấp giao thông kết nối và tổ chức các lớp tập huấn nghiệp vụ du lịch cho người dân.

Đền Thắm và địa chỉ đỏ cách mạng, trụ cột du lịch văn hóa, lịch sử

Bên cạnh du lịch cộng đồng, xã Chợ Mới còn sở hữu hệ thống di tích lịch sử - văn hóa có giá trị, tạo chiều sâu cho hành trình khám phá của du khách. Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Đền Thắm là không gian sinh hoạt tín ngưỡng lâu đời của người dân địa phương. Từ một ngôi miếu nhỏ, Đền đã được trùng tu, nâng cấp và chính thức được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh vào năm 2012.

Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Đền Thắm là không gian sinh hoạt tín ngưỡng lâu đời của người dân địa phương.

Lễ hội Đền Thắm được tổ chức vào mùng 6 - 7 tháng Giêng hằng năm, thu hút từ 8.000 đến 10.000 lượt du khách. Phần lễ diễn ra trang nghiêm với các nghi thức rước kiệu, dâng hương, tế lễ; phần hội sôi nổi với các trò chơi dân gian như tung còn, kéo co, bắn nỏ, đẩy gậy, cùng nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc như thả đèn hoa đăng, sân khấu hóa truyền thuyết Đền Thắm - cây thị. Lễ hội không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh mà còn góp phần gìn giữ, lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào địa phương.

Song hành với đó là Di tích quốc gia địa điểm đóng quân của Cục Quân giới (1947-1954) và Công đoàn sản xuất vũ khí Việt Nam (1949-1954), được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng theo Quyết định số 3539/QĐ-BVHTTDL năm 2024. Đây là "địa chỉ đỏ" ghi dấu quá trình hoạt động bí mật của nhiều cán bộ, kỹ sư quân giới, trong đó có Kỹ sư - Thiếu tướng Trần Đại Nghĩa.

Di tích quốc gia địa điểm đóng quân của Cục Quân giới (1947-1954) và Công đoàn sản xuất vũ khí Việt Nam (1949-1954).

Hiện nay, khu di tích đã được đầu tư xây dựng nhà trưng bày, khu tưởng niệm, bãi đỗ xe và hệ thống đường nội bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham quan, học tập lịch sử. Định hướng thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục nâng cấp tuyến đường từ Quốc lộ 3 vào khu di tích, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá, đưa nơi đây trở thành điểm đến quan trọng trong các tour du lịch "về nguồn", du lịch giáo dục truyền thống.

Trao đổi với PV Báo Xây dựng, ông Trần Ngọc Cường, Chủ tịch UBND xã Chợ Mới cho biết, địa phương có nhiều thuận lợi trong phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. "Điểm thuận lợi lớn nhất của Chợ Mới là vẫn giữ được không gian tự nhiên nguyên sơ, cảnh quan sinh thái trong lành cùng bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày còn khá nguyên vẹn. Đây là yếu tố rất phù hợp với xu hướng du lịch trải nghiệm, du lịch cộng đồng, du lịch xanh hiện nay", ông Cường nhấn mạnh.

Ông Trần Ngọc Cường, Chủ tịch UBND xã Chợ Mới, tỉnh Thái Nguyên.

Theo Chủ tịch UBND xã Chợ Mới, những năm gần đây, hạ tầng giao thông nông thôn từng bước được đầu tư, nâng cấp; nhận thức của người dân về làm du lịch cộng đồng đã có nhiều chuyển biến tích cực. Nhiều hộ dân chủ động chỉnh trang nhà cửa, giữ gìn cảnh quan, phát huy nghề truyền thống và tham gia các hoạt động văn hóa phục vụ du khách.

Trong thời gian tới, xã Chợ Mới sẽ tiếp tục tranh thủ các chương trình, chính sách hỗ trợ của Trung ương và tỉnh Thái Nguyên, đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư, từng bước hoàn thiện hạ tầng, đa dạng hóa sản phẩm du lịch. "Mục tiêu của địa phương là phát triển du lịch theo hướng bền vững, gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, cải thiện sinh kế cho người dân, để du lịch thực sự trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi", ông Trần Ngọc Cường khẳng định.

Trong dòng chảy phát triển ấy, Chợ Mới đang "thức giấc" nhẹ nhàng nhưng bền bỉ, từng bước trở thành điểm đến văn hóa, sinh thái và lịch sử giàu bản sắc của tỉnh Thái Nguyên trong năm 2025 và những năm tiếp theo.

Nguyên Anh