Thuế Mỹ đổi cuộc chơi, cá da trơn Việt Nam có cơ hội mở rộng thị phần

Thuế quan tái định hình thị trường, lợi thế mở rộng cho cá da trơn Việt Nam

Theo Agriseco Research, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt hơn 8,3 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ. Tôm và cá tra tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt khi đóng góp gần 60% doanh số, trong đó tôm mang về 3,4 tỷ USD và cá tra đạt 1,6 tỷ USD. Đáng chú ý, hầu hết các mặt hàng từ cá ngừ, mực đến bạch tuộc đều tăng trưởng xấp xỉ hai chữ số là tín hiệu cho thấy sự phục hồi đang diễn ra trên diện rộng chứ không chỉ ở một vài phân khúc trọng điểm.

Ba thị trường lớn gồm Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản tiếp tục chiếm gần 53% tổng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, diễn biến tại Mỹ lại trở thành tâm điểm khi các doanh nghiệp Việt Nam vừa hưởng lợi từ lượng đơn hàng đặt trước thuế trong những tháng đầu năm, vừa đối mặt giai đoạn chững lại từ tháng 6 đến 8 do thị trường chờ quyết định thuế đối ứng. Điều bất ngờ là kể từ khi Mỹ chính thức áp mức thuế 20% với sản phẩm thủy sản Việt Nam từ ngày 1/8, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này không giảm mà còn tăng trở lại, đạt mức cao nhất trong 5 năm cùng kỳ.

Trong khi đó, Trung Quốc ghi nhận mức tăng mạnh 36% nhờ nhu cầu tôm tăng đột biến 72%. Nhật Bản duy trì tốc độ tăng 17%, đóng góp ổn định từ cả hai mặt hàng chủ lực là tôm và cá tra. Tương quan giữa các thị trường cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt của dòng chảy thương mại, trong đó thuế quan đóng vai trò như “đòn bẩy” quan trọng.

Khác với những năm trước, 2025 đánh dấu bước ngoặt khi chính sách thuế đối ứng của Mỹ trực tiếp định hình lại cục diện ngành cá thịt trắng. Mức thuế 20% dành cho Việt Nam thấp hơn đáng kể so với Trung Quốc (45%) và Ấn Độ (50%). Khoảng cách này tạo ra một mặt bằng cạnh tranh mới, gia tăng đáng kể lợi thế của cá da trơn Việt Nam tại thị trường Mỹ là nơi cá rô phi Trung Quốc vốn chiếm thị phần lớn nhờ giá rẻ.

Theo dữ liệu NOAA, đến năm 2024, giá trị xuất khẩu cá rô phi Trung Quốc và cá da trơn Việt Nam sang Mỹ vẫn ở mức tương đương. Nhưng kể từ khi thuế 45% áp lên Trung Quốc có hiệu lực, cán cân này bắt đầu dịch chuyển mạnh. Những doanh nghiệp có khả năng phản ứng nhanh như Nam Việt (ANV) ghi nhận tăng trưởng vượt trội ở mảng cá rô phi là sản phẩm được các nhà nhập khẩu Mỹ ưu tiên hơn nhờ chênh lệch thuế. Ở chiều ngược lại, Vĩnh Hoàn (VHC) chủ động giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, đẩy mạnh sang EU và vẫn duy trì thị phần ổn định tại Mỹ dù môi trường thương mại biến động.

Những dữ liệu này cho thấy thuế quan không chỉ ảnh hưởng tổng cầu mà còn tái định vị cấu trúc thị trường, mở ra khoảng trống lớn để doanh nghiệp Việt Nam tiến sâu vào các phân khúc vốn thuộc về khác.

Song song với các yếu tố chính sách, thị trường còn hưởng lợi từ mặt bằng giá bán phục hồi. Giá cá tra xuất khẩu sang Mỹ tăng trở lại so với cùng kỳ 2024, trong khi giá tôm đông lạnh tại Mỹ, Nhật và Trung Quốc đều duy trì vùng cao. Dữ liệu tồn kho cá da trơn tại ba bang nuôi lớn của Mỹ tiếp tục giảm xuyên suốt năm, phản ánh cầu nội địa đang tốt lên và mở ra dư địa đặt hàng bổ sung từ năm 2026.

Chi phí vận tải là áp lực lớn của năm 2024 khi căng thẳng biển Đỏ đẩy giá cước tăng mạnh nay đã hạ sâu. Chỉ số Freightos Baltic Index cho thấy giá vận chuyển container trung bình toàn cầu đã giảm xuống dưới 2.000 USD từ giữa quý III/2025, chỉ bằng một nửa so với mức đỉnh cùng kỳ. Điều này giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và cải thiện biên lợi nhuận.

Ở chiều ngược lại, chi phí thức ăn cấu phần chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành, bắt đầu tăng trở lại do giá bột cá và bột đậu nành phục hồi. Giá tôm thẻ nguyên liệu trong nước tăng nhẹ và ổn định, còn giá cá tra nguyên liệu đến cuối quý III vẫn ở vùng cao nhất nhiều năm, phản ánh cầu mạnh nhưng nguồn cung hạn chế. Điều này khiến hiệu quả kinh doanh phụ thuộc nhiều vào mức độ tự chủ vùng nuôi của từng doanh nghiệp.

Kết quả kinh doanh của 22 doanh nghiệp thủy sản cho thấy sự phục hồi rõ rệt. Tổng doanh thu 9 tháng đạt 58.600 tỷ đồng, tăng 24%, trong khi lợi nhuận sau thuế gần 3.300 tỷ đồng, tăng tới 243% so với cùng kỳ. Cá tra tiếp tục là nhóm nâng đỡ lợi nhuận toàn ngành. Nam Việt ghi nhận mức tăng trưởng mạnh nhờ mảng cá rô phi xuất khẩu là phân khúc hưởng lợi trực tiếp từ sự sụt giảm nguồn cung Trung Quốc. Ngược lại, các doanh nghiệp tôm phân hóa mạnh, Minh Phú trở lại vùng có lãi sau giai đoạn dài xử lý tồn kho, trong khi Sao Ta (FMC) chịu tác động từ thuế đối ứng cao tại Mỹ nên mức tăng lợi nhuận khiêm tốn hơn.

Toàn ngành bước vào chu kỳ phục hồi, nhưng sự phân hóa ngày càng rõ giữa doanh nghiệp có chuỗi giá trị chủ động và nhóm phụ thuộc nhiều vào một thị trường hoặc chi phí đầu vào. Rủi ro lớn nhất hiện nay nằm ở cuộc điều tra chống bán phá giá POR19. Nếu thuế 35% áp dụng từ cuối năm 2025, các doanh nghiệp có tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ cao sẽ chịu ảnh hưởng lớn.

Phan Hà