Thuế quan của Mỹ trước bước ngoặt pháp lý mới

Trụ sở Tòa án Tối cao Mỹ ở Washington DC. Ảnh: THX/TTXVN

Dù kết quả thế nào, giới phân tích nhận định các mức thuế này nhiều khả năng sẽ tiếp tục được duy trì lâu dài dưới nhiều cơ sở pháp lý khác nhau, trở thành nền tảng trong chính sách thương mại của Mỹ.

Các tòa án cấp dưới trước đó đã ra phán quyết rằng ông Trump vượt quá thẩm quyền khi áp dụng các mức thuế diện rộng theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977 – một đạo luật vốn được thiết kế để xử lý các tình huống khẩn cấp chứ không phải cho mục đích thương mại. Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Trump lập luận rằng thâm hụt thương mại hàng hóa của Mỹ, lên tới 1.200 tỷ USD năm 2024, là một “tình trạng khẩn cấp quốc gia” đe dọa an ninh kinh tế.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent bày tỏ tin tưởng Tòa án Tối cao sẽ ủng hộ các mức thuế này. Dù vậy, nếu phán quyết bất lợi, Nhà Trắng vẫn có thể chuyển sang các cơ sở pháp lý khác, như Điều 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974, cho phép áp mức thuế 15% trong 150 ngày để “ổn định cán cân thương mại”, hoặc Mục 338 của Đạo luật Thuế quan năm 1930 – cho phép áp thuế đến 50% với các nước “phân biệt đối xử với thương mại Mỹ”.

Chính quyền Tổng thống Trump cũng đang sử dụng các cơ sở pháp lý khác để áp thuế, bao gồm Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại 1962, nhằm bảo vệ các ngành chiến lược như ô tô, chất bán dẫn, dược phẩm và hàng không; và Mục 301 của Đạo luật 1974 để trừng phạt các hành vi thương mại không công bằng. Theo các chuyên gia, chính quyền hiện coi thuế quan là “trụ cột của chính sách kinh tế”, và doanh nghiệp cần chuẩn bị cho kịch bản này kéo dài.

Các quan chức Mỹ cho rằng thuế quan đã buộc những đối tác lớn như Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) phải nhượng bộ trong các thỏa thuận thương mại, giúp giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Họ khẳng định các kết quả này sẽ không bị ảnh hưởng ngay cả khi Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi.

Trong khi đó, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đã ký khung Hiệp định thương mại đối ứng với Việt Nam và Thái Lan cùng thỏa thuận thương mại với Malaysia (Ma-lai-xi-a) và Campuchia, ấn định mức thuế từ 19% đến 20%. Hàn Quốc cũng cam kết đầu tư 350 tỷ USD vào Mỹ để đổi lấy mức thuế 15% đối với ô tô và hàng hóa khác.

Tuy nhiên, đàm phán với Trung Quốc vẫn gặp nhiều trở ngại do Trung Quốc sẵn sàng đáp trả bằng cách cắt nguồn cung đất hiếm và nam châm – các vật liệu quan trọng cho ngành công nghệ cao của Mỹ, từ ô tô đến chip bán dẫn.

Thay vì đạt thỏa thuận lớn, hai bên chỉ duy trì “thỏa thuận đình chiến tạm thời” nhằm giảm mức thuế và đảm bảo nguồn cung đất hiếm không bị gián đoạn. Tại Hàn Quốc tuần trước, ông Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình đạt thỏa thuận giảm 10% thuế đối với hàng hóa Trung Quốc, giảm thuế đối với các mặt hàng liên quan đến fentanyl xuống 10%, đồng thời hoãn siết kiểm soát xuất khẩu công nghệ trong một năm. Ngược lại, Trung Quốc đồng ý nối lại việc mua đậu tương Mỹ và Mỹ cũng tạm dừng thu phí cảng với tàu hàng liên quan đến Trung Quốc trong cùng thời gian.

Giới đầu tư lo ngại nếu Tòa án Tối cao tuyên bố các mức thuế dựa theo IEEPA là vi hiến, điều này có thể gây biến động lớn cho thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường trái phiếu chính phủ, do Mỹ có thể phải hoàn trả hơn 100 tỷ USD tiền thuế đã thu. Nguồn thu từ thuế quan hiện chiếm phần lớn trong mức tăng 118 tỷ USD tiền thu hải quan của năm tài khóa 2025, giúp giảm nhẹ thâm hụt ngân sách xuống còn 1.715 tỷ USD.

Các nhà kinh tế cảnh báo Mỹ đang “nghiện” nguồn thu này, khiến việc giảm thuế trong tương lai trở nên khó khăn. Việc hoàn trả tiền thuế nếu có cũng sẽ phức tạp và kéo dài nhiều năm, đồng thời buộc người nộp thuế phải chịu thêm chi phí lãi suất.

Mặc dù tác động lạm phát từ thuế quan đến nay vẫn ở mức vừa phải, các nghiên cứu cho thấy chi phí nhập khẩu cao hơn đã làm giảm lợi nhuận doanh nghiệp và dần lan sang giá hàng tiêu dùng, đặc biệt trong các lĩnh vực như dệt may. Theo ước tính của Oxford Economics, thuế quan đã làm tăng 0,4 điểm phần trăm vào chỉ số giá tiêu dùng tháng 9/2025 của Mỹ, giữ lạm phát ở mức 3%, cao hơn mục tiêu của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed).

Các chuyên gia nhận định rằng bất kể kết quả pháp lý ra sao, Mỹ đang bước vào một giai đoạn mà thuế quan được coi như “công cụ mặc định” trong chính sách thương mại – vừa để gây sức ép với đối tác, vừa để củng cố nguồn thu ngân sách, dù cái giá phải trả là tăng chi phí và bất ổn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Minh Trang/Bnews/vnanet.vn