Thuốc NSAID có làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ?

1. NSAID được dùng trong những trường hợp nào?

Các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) phổ biến gồm: Ibuprofen, naproxen, diclofenac, meloxicam, celecoxib… là nhóm thuốc có tác dụng chống viêm, giảm đau và hạ sốt. Tuy nhiên việc sử dụng không đúng có thể dẫn đến những nguy cơ nghiêm trọng như đau tim, đột quỵ.

Thuốc hoạt động bằng cách ức chế enzym cyclooxygenase (COX), một mắt xích quan trọng trong quá trình tổng hợp prostaglandin. Prostaglandin là các chất trung gian gây viêm, sưng, đau và sốt, nhưng đồng thời cũng có vai trò bảo vệ niêm mạc dạ dày, điều hòa lưu lượng máu thận và duy trì cân bằng mạch máu.

Khi dùng NSAID, quá trình tạo prostaglandin bị chặn lại, giúp giảm đau nhanh, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác trong cơ thể.

Các thuốc NSAID thường được sử dụng trong các trường hợp:

- Đau cơ, đau khớp, viêm khớp dạng thấp, thoái hóa khớp.

- Đau đầu, đau răng, đau bụng kinh, hoặc các tình trạng viêm cấp tính.

- Hạ sốt trong một số bệnh lý viêm nhiễm...

Đau tim, đột quỵ có thể là do việc lạm dụng dùng thuốc kháng viêm không steroid.

2. Vì sao NSAID có thể làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ?

Cơ chế chính khiến NSAID ảnh hưởng đến tim mạch nằm ở sự ức chế enzym COX, đặc biệt là COX-2.

- Vai trò của COX-1 và COX-2: COX-1 chịu trách nhiệm sản xuất prostaglandin bảo vệ dạ dày, thận và mạch máu trong khi COX-2 liên quan đến phản ứng viêm, đau và sốt.

Các thuốc NSAID không chọn lọc (như ibuprofen, diclofenac, naproxen) ức chế cả hai enzym này, trong khi nhóm chọn lọc COX-2 (như celecoxib, etoricoxib) chỉ ức chế COX-2, giúp giảm đau hiệu quả hơn và ít gây viêm loét dạ dày.

Tuy nhiên, việc ức chế COX-2 quá mức có thể làm mất cân bằng giữa prostacyclin (chất giãn mạch, chống kết tập tiểu cầu) và thromboxan A2 (chất gây co mạch, tăng kết tập tiểu cầu). Kết quả là mạch máu dễ bị co lại, hình thành huyết khối, từ đó tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

- Ảnh hưởng lên huyết áp và thận:NSAID còn có thể làm tăng huyết áp, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc người có bệnh tim mạch nền. Thuốc làm giảm lưu lượng máu đến thận, gây giữ muối và nước, dẫn đến phù, tăng thể tích tuần hoàn và gánh nặng cho tim. Những yếu tố này kết hợp lại làm tăng nguy cơ biến cố tim mạch cấp tính.

Nhiều nghiên cứu lớn đã chứng minh mối liên hệ giữa NSAID và bệnh tim mạch. Cơ quan Quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) cũng cảnh báo rằng, ngay cả khi sử dụng NSAID ngắn hạn (chỉ vài ngày), nguy cơ đau tim và đột quỵ vẫn có thể tăng nhẹ, đặc biệt ở người có bệnh nền tim mạch.

Với các thuốc chọn lọc COX-2 như celecoxib hoặc etoricoxib, nguy cơ huyết khối động mạch và tăng huyết áp cũng đã được ghi nhận, dẫn đến việc một số thuốc trong nhóm này (ví dụ rofecoxib – Vioxx) đã bị rút khỏi thị trường.

Người bệnh không nên tự mua hoặc dùng NSAID kéo dài, đặc biệt khi có bệnh nền tim mạch, thận hoặc gan.

3. Ai là người có nguy cơ cao khi dùng NSAID?

Nguy cơ tim mạch tăng cao hơn ở những nhóm người sau:

- Người có bệnh mạch vành, tiền sử nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

- Người bị tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu.

- Người cao tuổi, người hút thuốc lá hoặc béo phì.

- Người đang sử dụng thuốc chống đông máu, thuốc lợi tiểu hoặc thuốc ức chế men chuyển (ACEi).

Ở các đối tượng này, việc dùng NSAID, dù ngắn hạn, cũng cần được bác sĩ cân nhắc kỹ lưỡng về liều lượng, thời gian và loại thuốc phù hợp.

4. Sử dụng NSAID thế nào cho an toàn?

NSAID, đặc biệt là các thuốc không chọn lọc và chọn lọc COX-2, có thể làm tăng nguy cơ huyết khối, dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Nguy cơ này xuất hiện sớm chỉ sau vài ngày dùng thuốc, nhất là ở người có bệnh tim mạch sẵn.

Do đó để giảm thiểu nguy cơ tim mạch khi dùng NSAID, người bệnh nên:

- Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ.

- Người bệnh không nên tự mua hoặc dùng NSAID kéo dài, đặc biệt khi có bệnh nền tim mạch, thận hoặc gan.

- Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định loại NSAID an toàn hơn, dùng liều thấp nhất và thời gian ngắn nhất có thể.

- Đọc kỹ thành phần thuốc và tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng.

- Không dùng đồng thời nhiều loại NSAID.

- Theo dõi huyết áp và chức năng thận định kỳ khi dùng thuốc lâu dài.

- Tránh rượu bia và hút thuốc, vì làm tăng gánh nặng tim mạch.

- Với đau nhẹ đến trung bình, nên ưu tiên thuốc giảm đau khác như paracetamol, vốn ít ảnh hưởng đến tim mạch.

- Nếu có đau mạn tính, nên trao đổi với bác sĩ để lựa chọn các phương pháp điều trị thay thế như vật lý trị liệu, châm cứu hoặc thay đổi lối sống.

BS. Nguyễn Minh Hiền