Thượng đỉnh G20: Đoàn kết giữa khác biệt

Các lãnh đạo thuộc Nhóm G20 đã phá lệ thông qua một bản tuyên bố chung ngay trong ngày khai mạc hội nghị thượng đỉnh của nhóm tại Nam Phi vào ngày 22-11 dù không có sự tham gia của Mỹ.

Nam Phi, quốc gia châu Phi đầu tiên đăng cai hội nghị thượng đỉnh G20, đã chọn chủ đề “Đoàn kết, Bình đẳng, Bền vững” cho nhiệm kỳ chủ tịch của mình.

Các nhà lãnh đạo chụp ảnh tại Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nam Phi ngày 22-11. Ảnh: X

Tuyên bố lịch sử ngay trong ngày khai mạc

Phát biểu khai mạc, Tổng thống Nam Phi - ông Cyril Ramaphosa, cho biết Nam Phi muốn gìn giữ uy tín và vị thế của G20, đồng thời cam kết bảo đảm các ưu tiên phát triển của Khối Nam toàn cầu và châu Phi được thể hiện rõ trong chương trình nghị sự của nhóm, theo hãng tin Reuters.

“Chúng ta đã đạt được sự đồng thuận rộng rãi và mạnh mẽ. Một nhiệm vụ cần thực hiện ngay từ giai đoạn đầu này chính là thông qua tuyên bố ngay bây giờ” - ông Ramaphosa nhấn mạnh.

Ông Vincent Magwenya, người phát ngôn Phủ Tổng thống Nam Phi, cho biết tuyên bố của lãnh đạo G20 đã được nhất trí thông qua ngay khi phiên họp bắt đầu. “Dù thông thường văn kiện được thông qua vào cuối hội nghị, lần này các bên đã đồng thuận đưa việc thông qua lên ưu tiên hàng đầu” - ông Magwenya nói.

Trong vai trò chủ tịch luân phiên G20, Nam Phi đã xây dựng chương trình nghị sự cho hội nghị với mong muốn các lãnh đạo đồng thuận hỗ trợ nhiều hơn cho các quốc gia kém phát triển trong việc phục hồi sau những thảm họa do biến đổi khí hậu, giảm gánh nặng nợ nước ngoài, chuyển đổi sang năng lượng xanh và khai thác hiệu quả nguồn khoáng sản.

Trong tuyên bố dài 33 trang với 122 điều khoản, các nhà lãnh đạo cho biết sẽ nỗ lực bảo vệ chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng toàn cầu khỏi “sự gián đoạn”, bao gồm từ căng thẳng địa chính trị, các biện pháp thương mại đơn phương vi phạm quy tắc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đại dịch hoặc thiên tai.

Tuyên bố cũng ủng hộ “tăng cường thăm dò khoáng sản quan trọng, đặc biệt ở các nước đang phát triển”, đồng thời nêu lo ngại về sự thống trị của một số nền kinh tế trong các chuỗi cung ứng toàn cầu.

“Tôi cam kết tăng cường triển khai khuôn khổ chung của G20 về xử lý nợ theo hướng dự đoán được, kịp thời, trật tự và phối hợp” - theo tuyên bố.

“Tài nguyên khoáng sản thiết yếu phải trở thành động lực thúc đẩy gia tăng giá trị và phát triển rộng khắp, chứ không chỉ dừng lại ở việc xuất khẩu nguyên liệu thô” - văn kiện cho biết thêm.

Diễn ra song song với các cuộc đàm phán khí hậu COP30 tại Brazil, tuyên bố của G20 nhấn mạnh mức độ nghiêm trọng của biến đổi khí hậu.

Tài liệu cũng nêu rõ các thảm họa quy mô lớn ngày càng gia tăng đang tác động nặng nề đến những nhóm dân cư dễ tổn thương, làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói và bất bình đẳng.

G20 cũng kêu gọi “một hòa bình công bằng, toàn diện và bền vững” ở các khu vực xung đột lớn trên thế giới, bao gồm Ukraine, Sudan, Cộng hòa Dân chủ Congo và Lãnh thổ Palestine, phù hợp với Hiến chương Liên Hợp Quốc.

Văn kiện cũng kêu gọi các quốc gia kiềm chế các hành động đe dọa hoặc sử dụng vũ lực chống lại chủ quyền hoặc toàn vẹn lãnh thổ của bất kỳ quốc gia nào.

Các nhà lãnh đạo tham dự thượng đỉnh G20 ở Nam Phi ngày 22-11. Ảnh: PHỦ THỦ TƯỚNG NHẬT

Chia rẽ và thách thức

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa các cường quốc về xung đột Nga - Ukraine và các cuộc đàm phán khí hậu khó khăn tại COP30 ở Brazil.

“Dù sự đa dạng của G20 đôi khi tạo ra thách thức, sự đa dạng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm điểm chung” - Thư ký Truyền thông Công chúng Nội các Nhật, bà Maki Kobayashi, nói với Reuters.

Vào phút chót, Argentina đã rút khỏi các cuộc đàm phán ngay trước khi các đại diện sắp thông qua tuyên bố. Giải thích về quyết định của Argentina, Ngoại trưởng Argentina - ông Pablo Quirn cho biết nước này lo ngại về cách văn kiện đề cập các vấn đề địa chính trị.

“Cụ thể, văn kiện đề cập cuộc xung đột lâu đời ở Trung Đông theo cách không phản ánh đầy đủ sự phức tạp của nó” - ông Quirn nói.

Bên cạnh đó, trong nhiều tháng qua, căng thẳng giữa Mỹ và Nam Phi đã phủ bóng lên hội nghị G20 khi Washington cáo buộc nước chủ nhà đối xử bất công với người da trắng.

“Tôi lấy làm tiếc nhưng điều đó không được phép cản trở chúng ta. Nhiệm vụ của chúng ta là có mặt, đối thoại và cùng làm việc vì chúng ta đang đối mặt quá nhiều thách thức” - Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói về sự vắng mặt của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Trước đó, ngày 8-11, ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social rằng “thật đáng xấu hổ khi G20 được tổ chức tại Nam Phi”, đồng thời tuyên bố tẩy chay hoàn toàn hội nghị này.

Ông Trump không tham dự hội nghị và kế hoạch để Phó Tổng thống J.D. Vance tham dự cũng bị hủy bỏ. Mỹ thông qua đại sứ quán tại Nam Phi đã chính thức nhắn rằng Washington “phản đối việc ra tuyên bố chung nếu không có sự đồng thuận của Mỹ”, và chỉ chấp nhận một “tuyên bố của chủ tịch” - do nước chủ tịch đơn phương ban hành, không cần sự đồng thuận.

Đáp lại lập trường của ông Trump, ông Ramaphosa nói rằng “vị trí địa lý hay sức mạnh quân sự không được quyết định tiếng nói của một quốc gia”.

“Mỹ đang từ bỏ vai trò của nền kinh tế lớn nhất thế giới” - Tổng thống Nam Phi nói.

Mỹ sẽ đăng cai các hội nghị G20 vào năm 2026, và ông Ramaphosa nói ông sẽ phải bàn giao nhiệm kỳ chủ tịch luân phiên cho một “chiếc ghế trống.”

Ngày 22-11, phía Nam Phi từ chối đề nghị của Mỹ về việc để một đại diện của Đại sứ quán Mỹ tại Nam Phi tham dự nghi thức bàn giao.

“Tổng thống sẽ không bàn giao nhiệm kỳ chủ tịch G20 cho một quan chức cấp thấp của đại sứ quán. Đây là vi phạm nghi thức ngoại giao và sẽ không được chấp nhận” - theo Văn phòng Tổng thống Nam Phi

Văn phòng sau đó cho biết Nam Phi sẽ chỉ định một nhà ngoại giao cùng cấp với phía Mỹ để bàn giao nhiệm kỳ chủ tịch G20 cho Mỹ tại Bộ Ngoại giao Nam Phi.

THẢO VY