Thượng đỉnh NATO 2025: Tái cấu trúc chiến lược trong cơn địa chấn an ninh toàn cầu

Tổng thư ký NATO Mark Rutte phát biểu bên cạnh Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa vào ngày đầu tiên của Hội nghị thượng đỉnh NATO tại La Haye, Hà Lan, ngày 24/6. (Nguồn:houstonchronicle.com)

Trong môi trường nhiều biến động và thách thức như thế, Hội nghị thượng đỉnh NATO lần này không chỉ là dịp để liên minh này tổng kết hay hiệu chỉnh chính sách - mà còn là bước ngoặt để khối 32 thành viên tự tái cấu trúc, định hình vai trò và sứ mệnh của mình trong một thế giới đang bị phân mảnh sâu sắc.

Bối cảnh không tiền lệ

Chỉ vài ngày trước Hội nghị, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bất ngờ phát lệnh ném bom ba cơ sở hạt nhân của Iran - hành động bị Tehran lên án là "tuyên chiến", và làm dấy lên lo ngại về một vòng xoáy leo thang mới tại Trung Đông, tiếp sau xung đột giữa Iran và Israel bùng phát hôm 13/6.

Tuy nhiên, trước khi lên đường đến La Haye dự Hội nghị, Tổng thống Trump lại tuyên bố: Cuộc chiến 12 ngày giữa Iran và Israel đã kết thúc, hai bên đã đạt được ngừng bắn lâu dài. Thế nhưng hành động tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột giữa Iran và Israel của Mỹ chắc chắn sẽ kéo theo những hệ lụy và thay đổi sâu sắc trong cấu trúc an ninh tại khu vực. Trong khi đó, xung đột Nga-Ukraine vẫn là điểm nóng thu hút sự chú ý toàn cầu, đặc biệt là trong các thành viên NATO. Nga tiếp tục tăng cường hiện diện quân sự tại vùng Donbass và hai bên vẫn tiến hành các cuộc không kích nhằm vào hạ tầng năng lượng của nhau gần như hàng ngày.

Không ngẫu nhiên khi các nhà lãnh đạo Pháp, Anh, Đức - ba trụ cột châu Âu của NATO - đã nhóm họp khẩn cấp tại La Haye ngay trước giờ khai mạc Hội nghị. Cuộc gặp 3 “đầu tàu” của EU này cho thấy nỗ lực của liên minh này không chỉ nhằm tăng cường đoàn kết nội khối, vừa tìm kiếm con đường ngoại giao để tháo ngòi nổ từ Iran lẫn Ukraine. Tuy nhiên, thực tế trên thực địa và thông điệp cứng rắn từ Moscow - cho rằng NATO đang "quân sự hóa tràn lan" - đặt ra bài toán hóc búa về chiến lược răn đe của liên minh quân sự lớn nhất toàn cầu.

Vua Willem Alexander và Hoàng hậu Hà Lan Maxima cùng các nhà lãnh đạo tham dự Hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2025 tại La Haye, ngày 24/6. (Nguồn: Haiyun Jiang/Reuters)

Tham vọng lịch sử

Nổi bật trong chương trình nghị sự của Hội nghị thượng đỉnh NATO năm nay là đề xuất nâng mục tiêu chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP - con số gấp hơn hai lần cam kết 2% đã tồn tại từ năm 2014. Tổng thư ký NATO Mark Rutte gọi đây là “một bước nhảy vọt lịch sử”, thể hiện quyết tâm xây dựng một liên minh “mạnh mẽ hơn và công bằng hơn”. Mục tiêu này không chỉ mang tính tượng trưng mà đi kèm cơ chế giám sát thực chất: từ năm 2029, các nước thành viên phải nộp báo cáo định kỳ về tiến độ thực hiện, và không được trì hoãn vô thời hạn.

Tuy nhiên, mức đóng góp 5% GDP được chia làm hai phần, trong đó khoảng 3,5% là cho chi tiêu quân sự cốt lõi - như mua sắm trang bị, nâng cấp lực lượng; và 1,5% còn lại đầu tư vào các lĩnh vực "quốc phòng mở rộng", như an ninh mạng, khả năng phục hồi dân sự, và bảo vệ hạ tầng trọng yếu. Dù mới chỉ là cam kết, nhưng đây là dấu hiệu cho thấy NATO đang chuyển mình từ một tổ chức quân sự truyền thống sang một kiến trúc an ninh đa tầng, đa lĩnh vực, có thể đối phó với các mối đe dọa lai (hybrid threats) như tấn công mạng hay khủng bố công nghệ cao...

Bên cạnh đó, Hội nghị thượng đỉnh năm nay còn tập trung vào “cuộc chiến sản xuất” - thuật ngữ mà Tổng thư ký liên minh, ông Rutte sử dụng để mô tả thách thức từ việc Moscow tái vũ trang nhanh chóng, với sự hỗ trợ công nghệ được NATO cho rằng đến từ Trung Quốc và vũ khí từ Iran, Triều Tiên. Với đánh gia như vậy, Tổng thư ký NATO đã cảnh báo và ra lời kêu gọi “Chúng ta phải hành động, đoàn kết và đổi mới - nếu không muốn bị tụt lại phía sau".

Tư cách thành viên Ukraine?

Dù Ukraine không chính thức tham gia hội nghị, nhưng vấn đề Ukraine vẫn là một chủ đề nóng trong các cuộc thảo luận tại Hội nghị lần này. Khác với năm 2024 - khi NATO tuyên bố “tiến trình gia nhập của Ukraine là không thể đảo ngược”- thì năm nay, theo xác nhận từ Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto, cụm từ này đã vắng bóng trong dự thảo tuyên bố chung. Việc thay đổi ngôn từ này, theo lập luận từ Budapest là nhằm tránh khiêu khích thêm Moscow và mở ra dư địa cho đàm phán hòa bình.

Tuy nhiên, NATO khẳng định sẽ không rút lui khỏi cam kết hỗ trợ Ukraine. Gói viện trợ cho Kiev năm nay được nâng từ 20 tỷ lên 35 tỷ USD, tập trung vào huấn luyện, cung cấp khí tài và hỗ trợ phòng thủ. Đại sứ Mỹ tại NATO Matthew Whitaker nhấn mạnh: “Chúng tôi không chấp nhận một khung thời gian mơ hồ - đối thủ của chúng ta sẽ không chờ đợi.”

Hội nghị thượng đỉnh NATO năm 2025 được tổ chức tại La Haye, Hà Lan. (Nguồn: NATO)

Vai trò của Mỹ và bài toán nội khối

Đáng chú ý, một điểm đặc biệt là chương trình nghị sự Hội nghị thượng đỉnh năm nay được thiết kế “cô đọng hơn”, với một bản tuyên bố chung ngắn gọn, nhằm bảo đảm Tổng thống Mỹ Donald Trump - người từng chỉ trích NATO là “lỗi thời” - có thể tập trung vào các nội dung then chốt. Việc ông Trump có lịch gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bên lề hội nghị, dù không chính thức, cho thấy Nhà Trắng vẫn muốn duy trì ảnh hưởng cá nhân trong hồ sơ Ukraine.

Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng các đồng minh châu Âu của NATO đang lo ngại về tương lai cam kết của Mỹ - nhất là khi nước này bước vào mùa bầu cử và những tuyên bố "từ bỏ" NATO của ông chủ Nhà Trắng thứ 47. Tổng thư ký Mark Rutte trấn an rằng “toàn bộ giới lãnh đạo Mỹ vẫn hoàn toàn cam kết với NATO”, song kèm theo đó là kỳ vọng rõ ràng: châu Âu và Canada phải gia tăng đóng góp quốc phòng. Đây là thông điệp được lặp lại nhiều lần trong các hội nghị gần đây - và giờ đây được thể chế hóa thành mục tiêu ngân sách.

Triển vọng nào cho NATO?

Có thể nói, Hội nghị thượng đỉnh lần này là nỗ lực lớn nhất trong vòng một thập niên qua của NATO nhằm tái cấu trúc chiến lược của liên minh trong bối cảnh không thể chần chừ. Bài toán đổi mới cho khối 32 thành viên là rất khó, từ tăng ngân sách, đa dạng hóa lĩnh vực an ninh, đến định hướng dài hạn về mở rộng thành viên - tất cả đều cho thấy liên minh này đang tìm cách thích nghi với một trật tự thế giới đang dịch chuyển nhanh chóng.

Tuy nhiên, thách thức mà khối 32 thành viên phải đối mặt là không nhỏ: giữa lúc nội bộ NATO vẫn còn chia rẽ về Ukraine, ngân sách và vai trò của Mỹ trong khi áp lực bên ngoài, đặc biệt từ Moscow, Tehran và cả sự trỗi dậy của Bắc Kinh vẫn tiếp tục gia tăng. Trong cuộc “chạy đua sức mạnh toàn diện”, NATO buộc phải chứng minh khả năng tự đổi mới, cả về công nghệ lẫn ý chí chính trị.

Liệu một NATO “mới” có thể giữ vai trò trung tâm trong bảo đảm an ninh cho các thành viên và toàn cầu hay không, sẽ là câu hỏi cần thêm nhiều thời gian để có câu trả lời khả dĩ. Nhưng có điều chắc chắn là: Thượng đỉnh NATO La Haye 2025 sẽ được ghi nhớ như một dấu mốc mà liên minh này buộc phải lựa chọn, đó là duy trì hiện trạng hay định hình lại chính mình.

Đức Trí