Thượng đỉnh NATO: Ông Trump, Nga và con số 5% GDP

Ngày 25-6, hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tại Hà Lan khép lại sau 2 ngày làm việc, với nhiều cam kết đáng chú ý về tăng cường đoàn kết quân sự - điều có thể làm hài lòng nhiều thành viên của liên minh.

Tuy nhiên, giới quan sát cảnh báo vẫn còn nhiều thách thức cấp bách mà liên minh quân sự này phải đương đầu.

Các lãnh đạo chụp hình tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Hà Lan ngày 25-6. Ảnh: NATO

“5 điểm, 5%”

Thượng đỉnh NATO kết thúc với một tuyên bố chung gồm 5 điểm, bao gồm cam kết bảo vệ lẫn nhau theo Điều 5 NATO, đầu tư quốc phòng 5% GDP, khẳng định sự đoàn kết với Ukraine và đối phó các mối đe dọa đang nổi lên,....

“Chúng tôi tái khẳng định cam kết sắt đá đối với phòng thủ tập thể, như được quy định trong Điều 5 của Hiệp ước Washington – rằng một cuộc tấn công vào một thành viên là một cuộc tấn công vào tất cả. Chúng tôi tiếp tục đoàn kết và kiên định trong quyết tâm bảo vệ một tỉ công dân của mình, bảo vệ liên minh và gìn giữ tự do cũng như nền dân chủ của chúng ta” - theo tuyên bố được đăng trên trang web của NATO.

Nội dung được chú ý nhất trong tuyên bố chung chính là cam kết tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP.

Viện dẫn “những mối đe dọa và thách thức an ninh sâu sắc, đặc biệt mối đe dọa lâu dài từ Nga và mối đe dọa khủng bố dai dẳng”, các đồng minh NATO cam kết đầu tư 5% GDP mỗi năm cho các yêu cầu quốc phòng cốt lõi cũng như chi tiêu liên quan đến quốc phòng và an đến năm 2035.

“Các khoản đầu tư này sẽ bảo đảm chúng ta có đầy đủ lực lượng, năng lực, nguồn lực, cơ sở hạ tầng, khả năng sẵn sàng chiến đấu và sức chống chịu cần thiết để răn đe và phòng thủ, phù hợp với ba nhiệm vụ cốt lõi của NATO: răn đe và phòng thủ, ngăn ngừa và quản lý khủng hoảng, và an ninh hợp tác” - tuyên bố chung nêu rõ.

Mục tiêu mới 5% GDP được chia thành hai phần: 3,5% GDP dành cho chi tiêu quốc phòng thuần túy, như binh sĩ và vũ khí và 1,5% GDP dành cho đầu tư quốc phòng-an ninh rộng hơn, bao gồm nâng cấp hạ tầng như đường sá, cầu cống, cảng biển, sân bay, phương tiện quân sự, an ninh mạng và bảo vệ các đường ống năng lượng.

Các quốc gia thành viên liên minh sẽ được kỳ vọng đạt mục tiêu này vào năm 2035, nhưng mục tiêu có thể điều chỉnh khi kế hoạch được rà soát lại vào năm 2029.

Cách hiểu khác nhau về mức 5%

Theo tờ Euronews, hiện nay 23/32 quốc gia thành viên đã đạt mục tiêu mà khối đặt ra vào năm 2014 là chi 2% GDP cho quốc phòng, nhưng mục tiêu 5% GDP vẫn còn là dấu hỏi khi các nước thành viên có cách hiểu khác nhau về vấn đề này.

Chuyên gia Rachel Rizzo thuộc Trung tâm châu Âu của Hội đồng Đại Tây Dương (Mỹ) nhận định rằng cách diễn đạt trong thỏa thuận 5% “có thể để lại vừa đủ khoảng trống linh hoạt để một số đồng minh lựa chọn không tham gia”.

Tây Ban Nha và Slovakia cho biết hiện hai nước không có kế hoạch tăng ngân sách quốc phòng vì vẫn có thể đạt được các mục tiêu năng lực quốc gia dù chi tiêu ít hơn.

Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez nói sau thượng đỉnh rằng mức 2% là “đủ” và “thực tế” đối với Tây Ban Nha.

Trong khi đó, Tổng thư ký NATO Mark Rutte nói với các phóng viên cuối hội nghị rằng các mục tiêu đã được tính toán dựa trên quy trình hoạch định quốc phòng, trong đó từng nước được giao mục tiêu năng lực cụ thể và ước tính chi phí cần thiết để đạt được.

Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis khẳng định rằng các mục tiêu này “nên mang tính ràng buộc và áp dụng cho toàn bộ 32 thành viên của liên minh”.

Về phía Mỹ, Tổng thống Donald Trump gọi lập trường của Tây Ban Nha là “kinh khủng”, và cảnh báo sẽ buộc Tây Ban Nha “phải trả gấp đôi” trong các cuộc đàm phán thương mại.

Một vấn đề nữa là để cam kết với mục tiêu 5% GDP, nhiều chính phủ châu Âu sẽ phải đối mặt nhiệm vụ chính trị khó khăn là thuyết phục người dân về các mối đe dọa an ninh trước mắt.

Tổng thống Donald Trump (phải) họp báo chung với Tổng thư ký NATO Mark Rutte sau hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Hà Lan ngày 25-6. Ảnh: NATO

Những vấn đề cấp bách

Theo giới quan sát, thượng đỉnh vừa qua của NATO đã bộc lộ hai vấn đề lớn mà NATO đang đối mặt. Đầu tiên là duy trì cam kết của Tổng thống Trump với liên minh.

Theo các nguồn tin từ truyền thông phương Tây, lẽ ra, các lãnh đạo NATO phải có một chương trình nghị sự dày đặc. Hội nghị thượng đỉnh chính thức, vốn thường kéo dài nhiều ngày, nay chỉ còn một phiên họp duy nhất.

Tất cả đều được điều chỉnh để phù hợp với lịch trình của Tổng thống Trump. Việc rút gọn chương trình nhằm giảm nguy cơ ông Trump bỏ về giữa chừng, như từng xảy ra tại hội nghị G7 ở Canada hôm 16-6.

Theo ông Stefan Wolff, GS An ninh Quốc tế tại ĐH Birmingham (Anh), NATO cần Mỹ, trong khi Mỹ thì không nhất thiết phải là một phần của liên minh. Ông Wolff cho rằng sự đi sau về năng lực của 31 thành viên còn lại so với Mỹ đã lộ rõ qua các đợt không kích của Washington nhằm vào Iran cuối tuần trước.

“Vấn đề không chỉ nằm ở việc tăng quân số hay trang bị cho binh sĩ để chiến đấu. Các nước châu Âu còn thiếu hầu hết những yếu tố gọi là ‘năng lực hỗ trợ thiết yếu’, bao gồm khí tài và công nghệ quân sự cần thiết để giành ưu thế trong một cuộc chiến tiềm tàng” - GS Wolff nhận định.

Những yếu tố này bao gồm, ngoài các năng lực tình báo, cả máy bay vận tải hạng nặng để nhanh chóng triển khai binh sĩ và thiết bị, cũng như hệ thống chỉ huy điều hành – vốn từ trước đến nay chủ yếu do lực lượng Mỹ đảm nhiệm. Việc thay thế những năng lực này sẽ đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực, theo ông Wolff.

Cũng theo chuyên gia này, một thách thức cấp bách khác của NATO chính là liên minh chưa xác định được đâu mối đe dọa hàng đầu.

Trong NATO, các thành viên chủ chốt trong liên minh NATO đều không ngần ngại coi Nga là mối đe dọa sống còn đối với châu Âu. Điều này đã được nêu rõ trong cả đánh giá chiến lược quốc phòng của Anh lẫn tài liệu chiến lược gần đây của lực lượng vũ trang Đức.

Tuy nhiên, quan điểm đó không phải được chia sẻ một cách đồng thuận trong tất cả thành viên.

“Một thỏa thuận của NATO về việc tăng chi tiêu quốc phòng có thể sẽ đủ để liên minh tiếp tục tồn tại. Nhưng việc không thể thống nhất một cách rõ ràng rằng đâu là mối đe dọa chính, thì hiệu quả của cam kết này có thể chỉ mang tính tạm thời” - GS Wolff kết luận.

THẢO VY