Thượng Hải, Tokyo, Seoul… và cách vận hành mô hình đô thị tự chủ
Các TP lớn trên thế giới như Seoul, Thượng Hải, Tokyo… đều có mô hình đô thị tự chủ phù hợp để thúc đẩy phát triển kinh tế.
Nhiều nước trên thế giới đã áp dụng mô hình đô thị tự chủ cho các TP lớn, đi kèm các quy định cụ thể để đẩy nhanh tốc độ phát triển, phát huy thế mạnh đặc thù của TP.
Seoul (Hàn Quốc)
Từ năm 1995, Hàn Quốc đã có các quy định về quyền tự chủ dành cho chính quyền địa phương tại các TP lớn, TP khác, quận, phường...
Thủ đô Seoul có quy định của chính quyền TP Seoul về tự chủ, ban hành ngày 18-5-2017. Trong đó, Điều 5 quy định mối quan hệ giữa chính quyền Seoul và chính phủ Trung ương được xây dựng trên sự tôn trọng và hợp tác lẫn nhau, đồng thời được xác định theo các đạo luật do Quốc hội ban hành, phù hợp với Hiến pháp Hàn Quốc.
Một góc thủ đô Seoul (Hàn Quốc). Ảnh: YONHAP
“Chính quyền Seoul có thể yêu cầu chính phủ Trung ương hỗ trợ về hành chính và tài chính nhằm phát triển quyền tự chủ địa phương, đồng thời bảo đảm việc thực thi sự hỗ trợ đó. Bất kỳ hình thức tham vấn hay hỗ trợ nào từ chính phủ Trung ương cũng không được xâm phạm quyền tự chủ, tính sáng tạo của chính quyền Seoul hoặc đặc thù địa phương của TP Seoul” - theo khoản 3 và 4 của Điều 5.
Ngoài ra, Điều 17 về tự chủ lập pháp viết rằng chính quyền Seoul có thể ban hành các quy định và quy tắc đô thị liên quan đến hoạt động hành chính của mình, với điều kiện các văn bản này không trái với pháp luật hiện hành.
Điều 18 về tự chủ tổ chức quy định rằng các vấn đề liên quan đến thành lập cơ quan hành chính và số lượng công chức địa phương sẽ do TP quyết định.
Điều 19 tập trung vào tự chủ tài chính, trong đó khoản 2 lưu ý để thúc đẩy phát triển cân bằng giữa quốc gia và các vùng, duy trì tính tự chủ của chính quyền địa phương, chính quyền Seoul có thể yêu cầu chính phủ Trung ương bảo đảm các nguồn tài chính tự chủ phù hợp cho việc thực hiện các nhiệm vụ hành chính…
TP Thượng Hải và khu Phố Đông (Trung Quốc)
Phố Đông là một quận của TP Thượng Hải, đối diện với Phố Tây - phần phố cũ của Thượng Hải. Từ năm 1990, nơi đây đã nhanh chóng nổi lên như là trung tâm tài chính và thương mại của Trung Quốc. Tháng 6-2021, Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc đã công bố “Quyết định về việc ủy quyền cho Đại hội đại biểu nhân dân TP Thượng Hải và Ủy ban Thường vụ của cơ quan này được ban hành các quy định liên quan đến khu mới Phố Đông”.
Theo quyết định, Đại hội đại biểu nhân dân TP Thượng Hải và Ủy ban Thường vụ được ủy quyền xây dựng các quy định của khu mới Phố Đông, trên cơ sở tuân thủ các quy định của Hiến pháp cùng các nguyên tắc cơ bản của luật pháp và quy định hành chính quốc gia.
Các quy định của khu mới Phố Đông có thể điều chỉnh hoặc bổ sung một số điều khoản trong luật, quy định hành chính và quy tắc bộ, ngành và chỉ có hiệu lực trong phạm vi khu mới Phố Đông. Trước đây, quyền lập pháp địa phương đặc biệt chỉ được trao cho các khu tự trị dân tộc thiểu số và các đặc khu kinh tế như Thâm Quyến, Sán Đầu, Chu Hải, Hạ Môn và tỉnh Hải Nam. Và theo quyết định này, Thượng Hải giờ đây cũng được trao quyền tương tự như các đặc khu kinh tế, để ban hành quy định địa phương có thể điều chỉnh luật và quy định quốc gia, áp dụng riêng cho khu mới Phố Đông.
Thủ đô Tokyo (Nhật) đang dần chuyển hướng sang mô hình “quản lý tài sản theo vòng đời”. Ảnh: JAPAN TIMES
Tokyo (Nhật)
Tokyo là đơn vị hành chính đặc biệt (đô thị đặc biệt) của Nhật. Tokyo bao gồm 23 khu đặc biệt, 26 TP, 5 thị trấn và 8 làng nằm trên đất liền và các đảo nhỏ. Trong đó, 23 khu đặc biệt được xem là vùng lõi, tập trung nhiều cao ốc văn phòng hạng A, các trung tâm giao thông lớn, dịch vụ công khu vực, cùng 9,24 triệu cư dân sinh sống. Tokyo rộng 2.191 km², với khoảng 13,49 triệu cư dân, đóng vai trò trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của Nhật, chịu trách nhiệm rất lớn trong quản trị đô thị, hạ tầng và phát triển công nghiệp - dịch vụ.
Tokyo do chính quyền Thủ đô Tokyo (Tokyo Metropolitan Government - TMG) quản lý. TMG có quyền tự chủ tài chính khổng lồ, tự thu thuế và quản lý ngân sách lớn như ngân sách quốc gia của nhiều nước nhỏ. TMG toàn quyền quyết định về quy hoạch chiến lược, vận hành hệ thống giao thông công cộng, cảnh sát và cứu hỏa. Các “khu đặc biệt” bên trong cũng có mức độ tự chủ nhất định, tương tự như các TP độc lập.
Với vai trò là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của Nhật, Tokyo có khoảng 620.000 văn phòng, 8,17 triệu lao động và đóng góp khoảng 20% GDP quốc gia.
Sở hữu động lực kinh tế lớn nhất cả nước, cùng nguồn lực, tài sản và dịch vụ sinh hoạt hàng đầu, chính quyền Thủ đô Tokyo có thể phát huy sức mạnh tài chính để phân bổ nguồn lực công, tái phân phối lợi ích kinh tế và ổn định các thị trường năng động theo những cách đặc thù.
Trong bối cảnh các siêu đô thị đang dần hình thành khắp châu Á – Thái Bình Dương, câu hỏi đặt ra cho các chính quyền địa phương không chỉ là làm thế nào để mở rộng quy mô đô thị, mà còn là làm sao để phát triển bền vững về tài khóa và thể chế. Trường hợp của TMG được xem là một trong những mô hình điển hình, cung cấp nhiều bài học giá trị về quản trị tài chính đô thị cho khu vực.
Theo nghiên cứu, các TP lớn thường phụ thuộc vào thuế doanh nghiệp, vốn biến động theo chu kỳ thị trường. Để đảm bảo nguồn vốn ổn định, Tokyo đã áp dụng các loại thuế chuyên biệt dành cho đầu tư hạ tầng và phúc lợi đô thị.
Tuy nhiên, việc lập ngân sách theo hạng mục cố định có thể khiến nguồn lực bị chia cắt, làm giảm tính linh hoạt giữa các dự án. Do đó, bài học lớn nhất từ Tokyo là cần đa dạng hóa nguồn thu và xây dựng cơ cấu tài khóa cân bằng, phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của từng TP.
Mặc dù hiện nay Tokyo vẫn tự chủ về tài khóa nhưng trong dài hạn, áp lực chi tiêu công được dự báo sẽ tăng mạnh. Các thách thức hiện nay với Tokyo là già hóa dân số, phòng chống thiên tai, đầu tư cải tạo và bảo trì hạ tầng xuống cấp...
Trước những thách thức đó, Tokyo đang dần chuyển hướng sang mô hình “quản lý tài sản theo vòng đời” (life-cycle asset management) - một phương thức tiếp cận dài hạn nhằm tối ưu hóa chi phí đầu tư, vận hành và bảo trì công trình công cộng.
Nếu được triển khai hiệu quả, mô hình này sẽ giúp TMG duy trì tính bền vững tài khóa và có thể trở thành hình mẫu cho các đô thị lớn trong khu vực. Nếu thành công, đây cũng là một bài học kinh nghiệm lớn cho các đô thị hướng tới mục tiêu tự chủ cao.
