Thương mại Mỹ - Trung ra sao sau cuộc gặp thượng đỉnh Donald Trump - Tập Cận Bình?

Cuộc gặp kéo dài 100 phút giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị Cấp cao APEC tại Busan (Hàn Quốc) ngày 30/10, khép lại trong bầu không khí lạc quan hiếm thấy.

Đây là lần đầu tiên hai nhà lãnh đạo gặp mặt trực tiếp kể từ năm 2019, giữa bối cảnh căng thẳng thương mại kéo dài nhiều năm khiến quan hệ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới liên tục thử thách.

Phát biểu trên chuyên cơ Air Force One sau cuộc gặp, ông Trump mô tả đây là “cuộc gặp đạt 12 trên 10 điểm”, khẳng định hai bên đã “đạt được nhiều quyết định quan trọng” nhằm khôi phục ổn định và “đưa quan hệ song phương vào giai đoạn mới”.

Chủ tịch Tập Cận Bình cũng cho biết sẵn sàng “thắt chặt tình hữu nghị” và xác nhận sẽ thăm Mỹ trong thời gian tới, trong khi ông Trump dự kiến tới Bắc Kinh vào tháng 4/2026.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp nhau tại Busan (Hàn Quốc). (Ảnh: Reuters)

Những cam kết bước đầu

Theo tuyên bố sau cuộc họp, Mỹ và Trung Quốc nhất trí về một thỏa thuận đình chiến thương mại kéo dài một năm, tạm thời tháo gỡ một số nút thắt trong căng thẳng kinh tế song phương.

Cụ thể, Washington sẽ giảm mức thuế trung bình với hàng hóa Trung Quốc từ 57% xuống còn 47%, đồng thời giảm thuế đối với các sản phẩm liên quan tiền chất fentanyl từ 20% xuống 10%, đổi lại Bắc Kinh cam kết kiểm soát chặt dòng chảy của chất gây nghiện này.

Hai bên cũng đồng ý ký thỏa thuận một năm về đất hiếm và khoáng sản chiến lược, trong đó Trung Quốc hoãn áp dụng quy định kiểm soát xuất khẩu trong vòng 12 tháng, còn Mỹ tạm dừng kế hoạch áp thuế 100% đối với các mặt hàng công nghiệp Trung Quốc.

Ngoài ra, Bắc Kinh cam kết nối lại việc mua đậu nành quy mô lớn từ Mỹ, mở đàm phán về chip và công nghệ với tập đoàn NVIDIA, đồng thời phối hợp kiểm soát xuất khẩu các nguyên liệu công nghiệp nhạy cảm.

Hai bên còn thống nhất thiết lập cơ chế đối thoại an ninh hạt nhân mới, thúc đẩy hợp tác trong xử lý khủng hoảng Ukraine, cùng một thỏa thuận hỗ trợ nông nghiệp song phương và tăng cường trao đổi cấp cao thường niên giữa hai nước. Tổng thống Trump khẳng định: “Chúng tôi đã giải quyết được vấn đề đất hiếm – hy vọng sẽ không cần nhắc đến cụm từ này trong một thời gian dài”.

Thị trường tài chính phản ứng tích cực. Chỉ số sàn Thượng Hải tăng 2%, đạt 4.025,39 điểm – mức cao nhất trong một thập kỷ, trong khi đồng nhân dân tệ tăng nhẹ trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, giới phân tích cảnh báo rằng đằng sau sự lạc quan ấy vẫn là một thực tế phức tạp hơn nhiều.

Hai nhà lãnh đạo đạt được thỏa thuận "đình chiến thương mại" một năm sau 100 phút trao đổi. (Ảnh: Reuters)

Thỏa thuận chiến thuật

Giới chuyên gia quốc tế nhận định thỏa thuận Busan chỉ mang tính “tạm dừng chiến thuật”, giúp hai bên hạ nhiệt căng thẳng nhưng chưa giải quyết được các mâu thuẫn cấu trúc trong quan hệ Mỹ - Trung.

“Cả hai bên đều chưa từ bỏ vũ khí thương mại, họ chỉ đồng ý 'ngừng bắn' miễn là đối phương giữ cam kết”, ông Dennis Wilder, chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học Georgetown, đánh giá.

Bà Emily Kilcrease, Giám đốc Chương trình Chính sách Thương mại của Trung tâm An ninh Mỹ Mới (CNAS), cho rằng đây chỉ là “sự hạ nhiệt có giới hạn”. Những vấn đề lớn hơn - như chính sách công nghiệp, năng lực sản xuất dư thừa hay mô hình tăng trưởng hướng xuất khẩu của Trung Quốc - “vẫn còn nguyên”.

Thực tế, dù Mỹ giảm một phần thuế nhập khẩu, mức thuế trung bình đối với hàng Trung Quốc vẫn ở khoảng 47%, trong khi thuế trung bình của Trung Quốc với hàng Mỹ là 32%. Hơn 1.000 doanh nghiệp Trung Quốc vẫn nằm trong danh sách kiểm soát xuất khẩu của Washington, và Bắc Kinh cũng duy trì danh sách “thực thể không đáng tin cậy” với hàng chục công ty Mỹ.

Đối với đất hiếm - lĩnh vực then chốt trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu – Trung Quốc chỉ hoãn, chứ không bãi bỏ hoàn toàn các biện pháp kiểm soát. Ông Joe Mazur, chuyên gia phân tích địa chính trị tại Trivium China, nhận xét: “Đất hiếm là quân bài chủ chốt trong tay Trung Quốc. Mỹ hiện chưa có công cụ nào tương đương để đối trọng”.

So với thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 ký năm 2019, văn bản dài 96 trang bao gồm các điều khoản chi tiết về sở hữu trí tuệ, ngân hàng và nông nghiệp, kết quả lần này khiêm tốn hơn nhiều. Cả Washington và Bắc Kinh đều chỉ công bố tóm tắt nội dung, tập trung vào ngăn chặn leo thang thay vì mở rộng hợp tác.

Ông Da Wei, Giám đốc Trung tâm An ninh và Chiến lược Quốc tế, Đại học Thanh Hoa, cảnh báo: “Căng thẳng lặp đi lặp lại có thể khiến sự kiên nhẫn và lòng tin giữa hai nhà lãnh đạo bị bào mòn – và khi điều đó xảy ra, tình hình sẽ trở nên khó kiểm soát”.

Lợi ích ngắn hạn, thách thức dài hạn

Với Tổng thống Trump, thỏa thuận Busan mang lại một chiến thắng chính trị quan trọng trước chuyến thăm dự kiến tới Bắc Kinh năm 2026, đồng thời giúp ông củng cố hình ảnh “nhà thương lượng cứng rắn nhưng thực dụng”.

Động thái này cũng làm dịu bớt áp lực trong nước, đặc biệt từ cộng đồng doanh nghiệp Mỹ vốn lo ngại chi phí nhập khẩu cao ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng và giá tiêu dùng.

Đối với Trung Quốc, việc Mỹ tạm giảm thuế và hoãn áp dụng biện pháp trừng phạt giúp giảm gánh nặng cho khu vực sản xuất, vốn đang chịu áp lực lớn từ nhu cầu toàn cầu sụt giảm và tăng trưởng trong nước chững lại.

Giới chức Bắc Kinh coi đây là bước đệm cần thiết cho một giai đoạn ổn định mới, hướng tới “một khung quan hệ có thể dự đoán hơn”, theo nguồn tin ngoại giao tiết lộ với Reuters.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị mô tả ông Trump và ông Tập là “những người đứng đầu tầm cỡ thế giới”, nhấn mạnh “sự tôn trọng và gắn kết lâu dài giữa họ là tài sản chiến lược quý giá nhất trong quan hệ Trung – Mỹ”.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng sự thân thiện cá nhân không đủ để khắc phục các khác biệt mang tính hệ thống giữa hai quốc gia.

Các thị trường châu Á phản ứng thận trọng. Chỉ số chứng khoán tại Hồng Kông, Sydney và Tokyo gần như đi ngang – phản ánh tâm lý chờ đợi của nhà đầu tư. Với các doanh nghiệp, đặc biệt là những công ty phụ thuộc vào nguyên liệu Trung Quốc hoặc xuất khẩu nông sản Mỹ, thỏa thuận Busan mang lại một năm “tạm yên”, song không thay đổi xu hướng dài hạn là đa dạng hóa chuỗi cung ứng sang ASEAN và Ấn Độ.

Ông Cameron Johnson, đối tác tại công ty tư vấn Tidalwave Solutions ở Thượng Hải, nhận xét: “Đây không phải là sự tái thiết lập quan hệ mà chỉ là một khoảng lặng. Hai nước đang thử điều chỉnh lại mối quan hệ – và cả sức mua – của nhau mỗi năm”.

Cuộc gặp Trump – Tập tại Busan đánh dấu một bước đi quan trọng trong việc ngăn chặn nguy cơ đối đầu kinh tế, song chưa đủ để mở ra kỷ nguyên hợp tác mới. Việc duy trì đối thoại và kiểm soát khác biệt là cần thiết, nhưng niềm tin chiến lược vẫn là khoảng trống lớn nhất giữa hai cường quốc.

Như một chuyên gia ngoại giao nhận định: “Những cái bắt tay có thể làm dịu bề mặt, nhưng bên dưới là dòng chảy cạnh tranh không ngừng”.

Thỏa thuận Busan, vì thế, có thể là khởi đầu của một giai đoạn “chung sống tạm thời” – nơi Washington và Bắc Kinh vừa hợp tác, vừa kiềm chế, trong cuộc đua giành ảnh hưởng kinh tế toàn cầu ngày càng quyết liệt.

Kông Anh