Thượng viện Mỹ thời Trump đã khác

Thượng viện Mỹ đôi khi được mệnh danh là “câu lạc bộ” quyền lực hàng đầu thế giới. Các thượng nghị sĩ thường là các chính trị gia lão luyện, có sức ảnh hưởng lớn về chính trị, sẵn sàng chống lại đảng của mình để bảo vệ quyền lợi của cử tri và cá nhân.

Đối với các thượng nghị sĩ, tổng thống chỉ là nhân vật ngang hàng. Họ nhìn các đồng nghiệp tại Hạ viện với con mắt “cửa trên”, coi họ là đối tượng chỉ biết bỏ phiếu theo đảng.

Dù vậy, các truyền thống của Thượng viện Mỹ đã liên tục xói mòn trong những nhiệm kỳ vừa qua. Thượng viện ngày càng bị chia rẽ theo đảng phái.

“Cả hai đảng đều có vai trò trong việc Thượng viện dần chuyển biến thành thiết chế tương tự Hạ viện. Tuy nhiên, Quốc hội khóa 119 (hiện hành) do đảng Cộng hòa kiểm soát, vận hành dưới sự giám sát của Tổng thống, có lẽ đã không còn là Thượng viện mà chúng ta từng biết”, cây viết Ed Kilgore viết trên New York Magazine.

Không còn thỏa hiệp

Trước đây, Thượng viện Mỹ nổi tiếng là nơi đòi hỏi các chính trị gia đạt được các thỏa thuận phức tạp để thúc đẩy ưu tiên chính sách của mình. Giờ đây hai bên dường như ít mong muốn thỏa hiệp hơn. Một trong những biểu hiện là hàng loạt vị trí trong nhánh hành pháp vẫn bỏ trống do chưa được Thượng viện phê chuẩn.

Trong quá khứ, các ứng viên cho vị trí cấp thấp có thể vượt qua vòng bỏ phiếu tại Thượng viện tương đối dễ dàng. Trong nhiệm kỳ của Tổng thống George H.W. Bush, 93% các cuộc bỏ phiếu tại Hạ viện là về các đạo luật và chưa đầy 5% liên quan đến phê chuẩn quan chức.

Tuy nhiên, việc bổ nhiệm dần trở thành công cụ để các nghị sĩ gây áp lực lên Nhà Trắng. Tới cuối nhiệm kỳ đầu của ông Trump, tới 64% số cuộc bỏ phiếu tại Thượng viện liên quan tới phê chuẩn quan chức.

Dưới thời Tổng thống Biden, hai đảng dần tìm được công thức chung để vượt qua thế bế tắc: “Trói buộc số phận” của hai ứng viên từ hai đảng. Hai ứng viên này sẽ trở thành một “gói đàm phán” và chỉ có thể được thông qua cùng nhau.

Giờ đây, thay vì đàm phán, ông Trump cố gắng “lách luật” bằng cách bổ nhiệm các ứng viên trong thời kỳ Thượng viện tạm nghỉ hay đòi hỏi các nghị sĩ sửa luật. Các thượng nghị sĩ Cộng hòa cũng tập trung chỉ trích phe Dân chủ, thay vì yêu cầu Nhà Trắng thỏa hiệp.

Nhờ quyền lực trong đảng Cộng hòa, Tổng thống Trump đòi hỏi Thượng viện phải chiều ý mình. Ảnh: Reuters.

Ở bên kia chiến tuyến, phe Dân chủ cũng không nhượng bộ. Họ không chấp nhận đẩy nhanh quá trình phê chuẩn ứng viên của phe Cộng hòa, gây sức ép với ông Trump trong các vấn đề như tiếp nhận chiếc Không lực Một mới do Qatar trao tặng hay hủy bỏ viện trợ nước ngoài.

Không lâu trước đây - hồi năm 2022 - Thượng viện vẫn còn có thể thông qua hàng loạt đạo luật lưỡng đảng về an toàn súng đạn hay bình đẳng trong hôn nhân - điều giờ đây dường như là không tưởng.

Giờ đây, Thượng viện thậm chí còn sửa đổi các chính sách đối nội và thuế của Hạ viện theo hướng bảo thủ hơn, trái với vai trò truyền thống là “làm nguội” tính đảng phái của Hạ viện.

Thượng viện cũng từ bỏ năng lực tác động lên các khoản chi tiêu liên bang khi chấp nhận yêu cầu của Tổng thống Trump về việc cắt giảm 9 tỷ USD đã được Quốc hội phê duyệt, dù Nhà Trắng không thể đưa ra lời giải thích đủ chi tiết.

Một ví dụ khác vừa diễn ra trong năm nay. Ban đầu, nhiều thượng nghị sĩ Cộng hòa không ủng hộ “Dự luật to đẹp” của ông Trump - vốn bao gồm nhiều điều khoản gây tranh cãi. Tuy vậy, ông Trump và các đồng minh đã gây áp lực tối đa để buộc các nghị sĩ về phe mình. Kết quả, Thượng viện đã thông qua dự luật với chỉ ba nghị sĩ Cộng hòa bỏ phiếu chống.

Nếu không bỏ phiếu theo đảng, các thượng nghị sĩ Cộng hòa lo ngại có thể bị trừng phạt bởi Nhà Trắng hay các nhà vận động hành lang - điều có thể ảnh hưởng tới tương lai chính trị của họ.

Ngay cả một số lãnh đạo đảng Cộng hòa cũng đã bày tỏ thất vọng trước thay đổi của Thượng viện.

“Bạn muốn biết số lượng ứng viên dân sự của Tổng thống Trump được phê chuẩn qua đồng thuận hoặc bỏ phiếu miệng ư? Không. Không phần trăm. Điều này không bền vững một chút nào”, lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện John Thune phàn nàn, theo Politico.

Quyền lực tổng thống

Một phần nguyên nhân thay đổi đến từ quyền lực và sức ảnh hưởng của ông Trump với các nghị sĩ Cộng hòa.

Khác với 8 năm về trước, đa số nghị sĩ Cộng hòa trong Thượng viện lựa chọn cách thỏa hiệp với ông chủ Nhà Trắng.

“Trong nhiệm kỳ đầu tiên, vẫn có một nhóm đảng viên Cộng hòa chống lại ông bằng nhiều cách khác nhau”, ông Ira Shapiro, cựu trợ lý tại Thượng viện, nhận xét với New York Times. “Sau khi ông quay trở lại vũ đài chính trị, ông thống nhất đảng bằng lòng trung thành đối với mình”.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio điều trần trước Thượng viện trước khi được phê chuẩn với số phiếu tuyệt đối hồi tháng 1. Khác với ông Rubio, nhiều ứng viên khác của chính quyền Trump không có được sự thuận lợi như vậy. Ảnh: Reuters.

Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham không coi đây là điều bất ngờ.

“Tổng thống có vị thế rất mạnh trong đảng. Ông ấy được cử tri yêu thích”, ông Graham nói. “Các thượng nghị sĩ Cộng hòa thường giúp đỡ các tổng thống Cộng hòa. Đây là cách hệ thống vận hành”.

Ông Trump dường như sẵn sàng đánh đổi cơ hội thắng cử của phe Cộng hòa để lấy lòng trung thành của các nghị sĩ. Tại bang North Carolina, ông là nhân tố khiến Thượng nghị sĩ Thom Tillis tuyên bố không tái tranh cử - giúp phe Dân chủ có nhiều cơ hội giành ghế hơn.

Ông chủ Nhà Trắng cũng không ngại công kích các thượng nghị sĩ Cộng hòa. Chỉ trong tuần cuối tháng 7, ba thượng nghị sĩ Cộng hòa - Josh Hawley, Susan Collins và Chuck Grassley đã bị ông Trump công khai chỉ trích.

Về phần mình, Thượng nghị sĩ Tillis - người đã quyết định nghỉ hưu sau khi bị ông Trump công kích - lo ngại tình cảnh hiện nay tại Thượng viện có thể ngăn các chính trị gia có năng lực ứng cử, qua đó càng làm suy giảm ảnh hưởng của cơ quan này.

Cựu Thượng nghị sĩ Cộng hòa Jeff Flake - người quyết định nghỉ hưu sau khi ông Trump thắng cử năm 2016 - cũng chia sẻ quan điểm này.

“Tôi yêu Thượng viện. Các đảng thường buộc phải làm việc với nhau”, ông nói. “Tôi đau lòng khi thấy tình cảnh này. Chúng ta đang đánh mất đi sự cân bằng quyền lực quan trọng”.

Hà Thủy