Tiến sĩ ngành Vi mạch bán dẫn khan hiếm, trường đại học nêu giải pháp gỡ khó

Vi mạch bán dẫn là nền tảng, là bộ phận cốt lõi của ngành công nghiệp điện tử, có vai trò quan trọng trong sự phát triển của các công nghệ mới hiện nay. Để phục vụ công tác đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về Vi mạch bán dẫn.

Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn hiện nay của cơ sở giáo dục là tìm kiếm đội ngũ giảng viên đáp ứng yêu cầu theo quy định.

Để đào tạo đội ngũ giảng viên là tiến đúng ngành Vi mạch bán dẫn có thể mất tới 10 năm

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiếu - Phó hiệu trưởng, Trưởng khoa Điện - Điện tử, Trường Đại học Phenikaa. (Ảnh: Hồng Mai)

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiếu - Phó hiệu trưởng, Trưởng khoa Điện - Điện tử, Trường Đại học Phenikaa cho hay, trước hết, việc xây dựng và ban hành Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về Vi mạch bán dẫn sẽ giúp cho các cơ sở đào tạo định hướng tốt hơn trong việc xây dựng chương trình đào tạo, đảm bảo chất lượng của ngành học này.

Theo dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về Vi mạch bán dẫn, mỗi chương trình đào tạo cần phải có tiến sĩ ngành phù hợp là giảng viên cơ hữu để chủ trì xây dựng, tổ chức thực hiện. Bên cạnh đó còn cần tối thiểu 5 tiến sĩ ngành phù hợp là giảng viên cơ hữu để chủ trì giảng dạy chương trình, trong đó mỗi thành phần của chương trình phải có giảng viên với chuyên môn phù hợp chủ trì giảng dạy.

Đây có thể là bài toán rất khó đối với nhiều cơ sở đào tạo trong việc chuẩn bị đội ngũ giảng viên đáp ứng điều kiện để mở ngành, đặc biệt là cho ngành bán dẫn, vốn là ngành mới, chưa có mã ngành đào tạo trong danh mục thống kê ngành đào tạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cũng theo thầy Hiếu, để đào tạo được đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ đúng ngành Vi mạch bán dẫn theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học có thể mất tới 10 năm. Quá trình này bao gồm việc xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức đào tạo từ bậc đại học, sau đó tiếp tục đối với việc xây dựng và tổ chức đào tạo bậc thạc sĩ và tiến sĩ. Vì vậy, để đáp ứng điều kiện mở ngành hiện nay, trường đại học bắt buộc phải tuyển giảng viên có trình độ tiến sĩ tốt nghiệp từ nước ngoài.

Bên cạnh khó khăn trong việc thu hút nguồn lực, việc xác định tính phù hợp của các văn bằng trong nhiều trường hợp còn gặp khó khăn. Nhiều trường đại học trên thế giới không đề cập ngành học trong bằng tiến sĩ, hoặc ghi tên ngành rộng như Kỹ thuật điện, thay vì ghi rõ tên chuyên ngành thuộc lĩnh vực Vi mạch bán dẫn như thiết kế vi mạch, công nghệ chế tạo, kiểm chuẩn và đóng gói.

Ngoài ra, cơ sở đào tạo phải dựa vào đội ngũ giảng viên thuộc các ngành gần, có kinh nghiệm và chuyên môn về lĩnh vực Vi mạch bán dẫn, được minh chứng thông qua những công trình nghiên cứu liên quan (căn cứ khoa học và thực tiễn).

Mặt khác, hiện nay, các kỹ sư và tiến sĩ trong ngành Vi mạch bán dẫn làm việc trong và ngoài nước có mức lương rất cao. Do đó, để thu hút đội ngũ này về làm việc thực sự không phải đơn giản. Các trường đại học trong nước đang có sự cạnh tranh khốc liệt trong việc thu hút đội ngũ giảng viên có kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực Vi mạch bán dẫn để phục vụ công tác giảng dạy cũng như nghiên cứu thuộc lĩnh vực này.

Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh cho biết, nhìn chung, thách thức với việc đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn tại các trường đại học hiện nay là tình trạng thiếu hụt giảng viên có trình độ tiến sĩ trong lĩnh vực này.

Để mở ngành đào tạo mới, trường đại học cần đáp ứng yêu cầu về đội ngũ giảng viên, bao gồm có ít nhất 5 tiến sĩ đúng chuyên ngành. Tuy nhiên, nguồn nhân lực có trình độ này hiện rất khan hiếm, gây khó khăn lớn cho các trường muốn mở rộng chương trình đào tạo.

Ngoài ra, với trình độ thạc sĩ, yêu cầu bổ sung nâng cao trong dự thảo quy định: “Giảng viên hướng dẫn luận văn phải có công bố khoa học hoặc kinh nghiệm thực tiễn chuyên sâu trong lĩnh vực Vi mạch bán dẫn, phù hợp với định hướng nghiên cứu hoặc ứng dụng của học viên. Chương trình đào tạo phải có cơ chế hợp tác nghiên cứu, đào tạo với doanh nghiệp, viện nghiên cứu trong lĩnh vực Vi mạch bán dẫn để tăng cường chất lượng đào tạo và kết nối thực tiễn”.

Yêu cầu này là cần thiết và hợp lý để nâng cao chất lượng đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn. Việc quy định giảng viên hướng dẫn luận văn phải có công bố khoa học hoặc kinh nghiệm thực tiễn chuyên sâu sẽ đảm bảo tính chuyên môn và định hướng nghiên cứu rõ ràng cho sinh viên.

Bên cạnh đó, quy định các cơ sở đào tạo phải có cơ chế hợp tác với doanh nghiệp, viện nghiên cứu cũng là yêu cầu tất yếu để đảm bảo sinh viên được nâng cao khả năng thực hành và tiếp cận với công nghệ tiên tiến.

Tuy nhiên, đối với cơ sở đào tạo mới mở ngành này, việc đáp ứng những yêu cầu này có thể gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc thu hút giảng viên đạt chuẩn. Do đó, cần có lộ trình triển khai hợp lý để đảm bảo tính khả thi mà không làm giảm chất lượng đào tạo.

Cử giảng viên đi đào tạo chuyên sâu, huy động đội ngũ chuyên gia là giải pháp tối ưu

Theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa, để nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên đào tạo Vi mạch bán dẫn, các trường cần có giải pháp phù hợp ngay từ khi chuẩn bị mở ngành, cũng như chuẩn bị xây dựng chương trình đào tạo. Một trong những hướng đi cần thiết là cử cán bộ giảng viên đi đào tạo chuyên sâu để đảm nhận giảng dạy sau này, hoặc huy động đội ngũ chuyên gia trong lĩnh vực phù hợp. Quan trọng nhất là đảm bảo giảng viên có đủ năng lực chuyên môn để giảng dạy hiệu quả.

Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng chuẩn chương trình đào tạo chung, song thực tế, không phải lúc nào cũng bao quát hết mọi trường hợp. Với những ngành mới chưa có tiến sĩ đúng ngành/chuyên ngành, có thể xem xét các chuyên gia có kinh nghiệm thực tiễn cũng như công trình nghiên cứu khoa học liên quan hoặc có các đóng góp khoa học phù hợp. Trong một số trường hợp đặc biệt, việc linh hoạt áp dụng tiêu chí là cần thiết để vừa đảm bảo chất lượng đào tạo, vừa thúc đẩy sự phát triển của ngành/lĩnh vực đào tạo mới.

Cùng với đó, Chính phủ đặt ra mục tiêu phát triển số lượng lớn nhân lực cho ngành Vi mạch bán dẫn. Tuy nhiên, các cấp bộ, ban, ngành liên quan cũng cần tính toán đến cơ hội việc làm của nhân lực thuộc lĩnh vực Vi mạch bán dẫn trong tương lai, bởi hiện nay, việc làm của lĩnh vực này tại nước ta chưa nhiều. Do đó, các trường đại học cần tính toán kỹ lưỡng và tổ chức đào tạo chất lượng để đảm bảo sinh viên tốt nghiệp có việc làm.

Một giải pháp an toàn là mở rộng chương trình giảng dạy, giúp sinh viên không chỉ có kỹ năng chuyên môn về Vi mạch bán dẫn mà còn có thể làm việc trong các lĩnh vực liên quan, như lập trình hệ thống. Việc đào tạo kỹ sư cần có tính đa dạng, tránh tập trung quá chuyên sâu vào một lĩnh vực khi nhu cầu thị trường chưa thực sự lớn.

Trong tương lai, với chính sách phát triển của Chính phủ và sự thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực Vi mạch bán dẫn, chúng ta có thể tin tưởng cơ hội việc làm ngành này sẽ có sự gia tăng.

Trong khi đó, nhằm nâng cao chất lượng và đảm bảo tính thực tiễn trong chương trình đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa - Đại học Đà Nẵng đề xuất điều chỉnh một số nội dung của dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học và thạc sĩ về Vi mạch bán dẫn.

Cụ thể, nhà trường kiến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép linh hoạt điều chỉnh chương trình đào tạo để phù hợp với thế mạnh của từng đơn vị, đồng thời đảm bảo khả năng cập nhật nhanh theo sự phát triển của công nghệ.

Bên cạnh đó, bổ sung địa điểm thực tập là phòng thí nghiệm của cơ sở đào tạo đối với mục thực tập tốt nghiệp được thực hiện tại nhà máy hoặc doanh nghiệp do khả năng tiếp nhận thực tập của các doanh nghiệp về vi mạch bán dẫn có hạn.

Ngoài ra, cần làm rõ các tiêu chuẩn tối thiểu về cơ sở vật chất và học liệu, bao gồm số lượng phòng máy tính, phòng thí nghiệm, giáo trình… tùy theo định hướng đào tạo của từng trường.

Nhà trường cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên kết với doanh nghiệp, đề xuất bổ sung các học phần hợp tác với doanh nghiệp và yêu cầu sinh viên tham gia thực tập thực tế tại các công ty vi mạch, đảm bảo chương trình đào tạo có tính ứng dụng cao.

Đặc biệt, để cập nhật nội dung giảng dạy theo nhu cầu thực tế của ngành, nhà trường đề xuất thành lập Hội đồng tư vấn doanh nghiệp trong đào tạo Vi mạch bán dẫn. Hội đồng này sẽ đóng vai trò cầu nối giữa nhà trường và doanh nghiệp, giúp chương trình đào tạo sát với yêu cầu tuyển dụng, nâng cao chất lượng nhân lực đầu ra.

Sinh viên Trường Đại học Phenikaa tìm hiểu về Vi mạch bán dẫn. (Ảnh: NTCC)

Trường đại học tập trung đầu tư cơ sở vật chất, đẩy mạnh thực hành, thực tập cho sinh viên

Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa chia sẻ, trên cơ sở ngành Kỹ thuật điện tử - viễn thông trình độ đại học, nhà trường đã xây dựng chương trình đào tạo về Thiết kế Vi mạch bán dẫn và đã tuyển sinh, tổ chức đào tạo từ năm 2024. Song song với việc tổ chức đào tạo ở trình độ đại học, nhà trường đã xây dựng chương trình đào tạo trình độ thạc sĩ Kỹ thuật thiết kế và chế tạo Vi mạch bán dẫn, ngành Kỹ thuật điện tử và đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt.

Bên cạnh đó, nhà trường có thế mạnh về đầu tư cơ sở vật chất thực hành, thí nghiệm để sẵn sàng cho công tác đào tạo về Vi mạch bán dẫn. Đồng thời, Trung tâm Đào tạo Thiết kế Vi mạch bán dẫn - Trường Đại học Phenikaa có vai trò quan trọng trong việc phối hợp đào tạo và chuyển giao nguồn nhân lực cho nhà trường để phục vụ các chương trình đào tạo trình độ đại học và thạc sĩ.

Đây cũng là nơi sở hữu những kỹ sư, chuyên gia có nhiều kinh nghiệm thực chiến, trực tiếp tham gia phát triển các sản phẩm trong ngành Vi mạch bán dẫn, giúp sinh viên cũng như học viên của trường có thể tiếp cận sâu sát hơn với thực tế trong lĩnh vực Vi mạch bán dẫn.

Để đáp ứng mục tiêu của Chính phủ đến năm 2030, cả nước đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn, Trung tâm Đào tạo Thiết kế Vi mạch bán dẫn Trường Đại học Phenikaa hướng đến đào tạo thêm các khóa học ngắn hạn cho cử nhân, kỹ sư đã tốt nghiệp đại học của các ngành học liên quan.

Ngoài ra, để đào tạo nhân lực cho lĩnh vực Vi mạch bán dẫn, nhà trường đã đầu tư phát triển hệ thống thiết bị, cơ sở vật chất. Gần đây, trường tiếp tục đầu tư xây dựng phòng sạch (cleanroom) được trang bị các thiết bị, máy móc hiện đại dùng trong công nghệ chế tạo vi mạch bán dẫn và các phòng thực hành cho sinh viên. Đây là những hạng mục quan trọng, giúp sinh viên tiếp cận công nghệ hiện đại, rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn.

Trường Đại học Phenikaa tạo điều kiện để sinh viên tham gia các dự án thực tế ngay trong quá trình học, làm việc cùng các chuyên gia và kỹ sư tại Công ty Phenikaa Semiconductor. Nhà trường hiện chuẩn bị kết nối với nhiều đối tác trên cả nước, đảm bảo sinh viên có cơ hội thực tập đa dạng và sát với thực tế. Do tính chất khắt khe của lĩnh vực này, sinh viên phải được đào tạo bài bản để đáp ứng yêu cầu cao của doanh nghiệp.

Năm học 2024-2025 là năm đầu tiên nhà trường tuyển sinh chương trình đào tạo về Vi mạch bán dẫn và số thí sinh đăng ký theo học gần như đạt chỉ tiêu đề ra. Với sinh viên khóa đầu tiên đào tạo về Vi mạch bán dẫn, nhà trường cam kết 100% có việc làm sau khi tốt nghiệp.

Sinh viên Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh thực hành Thiết kế vi mạch. (Ảnh: website nhà trường)

Trong khi đó, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc, chương trình đào tạo về vi mạch đã được Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh triển khai từ nhiều năm trước, nằm trong ngành Điện tử. Trước đây, lĩnh vực này được gọi là "mạch điện tử nhỏ", nhưng bản chất là vi mạch.

Vì vậy, nhà trường đã trang bị đầy đủ các phòng thí nghiệm, học cụ và tài liệu giảng dạy phục vụ sinh viên. Đội ngũ giảng viên của trường không chỉ đảm bảo về chuyên môn mà còn có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, tham gia vào các dự án nghiên cứu và xây dựng chuẩn chương trình Vi mạch bán dẫn cho Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Năm 2025, nhà trường tuyển sinh thêm 2 ngành/chuyên ngành mới liên quan đến chương trình đào tạo Vi mạch bán dẫn, gồm ngành Thiết kế vi mạch và chuyên ngành Năng lượng tái tạo (nằm trong ngành Kỹ thuật điện).

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu - Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng. (Ảnh: website nhà trường)

Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu - Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng chia sẻ: "Nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực ngành Vi mạch bán dẫn theo chủ trương của Chính phủ, trong năm 2024, nhà trường đã mở mới và tuyển sinh cho chuyên ngành Vi điện tử - Thiết kế vi mạch với số lượng tuyển sinh được là 65 sinh viên.

Để đảm bảo chất lượng đào tạo, nhà trường xây dựng kế hoạch, triển khai rà soát, cập nhật và điều chỉnh chương trình đào tạo các ngành liên quan. Bên cạnh đó, các học phần về kiến thức cơ bản, cơ sở ngành và chuyên ngành sẽ được bổ sung để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của lĩnh vực thiết kế vi mạch.

Hằng năm, nhà trường phối hợp với các công ty đồng hướng dẫn đồ án tốt nghiệp dưới hình thức Capstone Project (bài tổng kết kinh nghiệm học tập của sinh viên), giúp sinh viên sớm tiếp cận, giải quyết các vấn đề thực tế từ doanh nghiệp; đồng thời doanh nghiệp cũng phát hiện tuyển dụng được sinh viên ngay sau khi tốt nghiệp.

Để thực hiện mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng đã xác định việc nâng cao điều kiện thực hành cho sinh viên là rất cần thiết. Điều này bao gồm việc sử dụng các phần mềm chuyên dụng, thực nghiệm với thiết bị tiên tiến và tiếp xúc sớm với môi trường làm việc chuyên nghiệp.

Nhà trường vinh dự là một trong những cơ sở giáo dục đại học công lập được Chính phủ đầu tư phát triển phòng thí nghiệm bán dẫn cấp cơ sở, trong khuôn khổ Chương trình Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, với định hướng đến năm 2050. Dự kiến, vào cuối năm 2026, hệ thống phòng thí nghiệm và thực hành hiện đại theo chuẩn quốc tế sẽ đi vào hoạt động, phục vụ đào tạo và cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn ở bậc đại học và sau đại học, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực này.

Nếu quá trình đầu tư diễn ra đúng tiến độ, dự kiến sẽ có tác động tích cực tức thời đến các công ty thiết kế chip bán dẫn tại địa phương, bổ sung nhanh chóng lượng kỹ sư có khả năng làm việc ngay, với khoảng 200 kỹ sư vào năm 2025 và trên 300 kỹ sư trong các năm tiếp theo".

Mai Thảo