TIẾN TỚI ĐẠI HỘI ĐẠI BIỂU TOÀN QUỐC LẦN THỨ XIV CỦA ĐẢNG Tư duy đột phá về văn hóa và con người (Bài 2)

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Theo quan điểm của Người, văn hóa đóng vai trò dẫn dắt, chỉ lối cho toàn dân trên con đường phát triển đất nước, trở thành nền tảng tinh thần và sức mạnh nội sinh quan trọng. Nói cách khác, văn hóa có vai trò khai sáng, dẫn dắt sự nghiệp cách mạng và xây dựng đất nước, đồng thời là kim chỉ nam định hướng sự phát triển của xã hội, con người Việt Nam. Xuất phát từ quan điểm này, trong Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng khẳng định: “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam”.

BÀI 2:
XÂY DỰNG CON NGƯỜI VIỆT NAM TOÀN DIỆN

Trong Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng, các quan điểm, nhận định, yêu cầu của Đảng về phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam đã tiến thêm một bước so với các kỳ đại hội trước. Trong đó đã xác định rõ nội dung các hệ giá trị, chuẩn mực gồm: Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam. Đây là một bước phát triển mới và cụ thể hóa yêu cầu nghiên cứu, xây dựng các hệ giá trị, chuẩn mực đã được đặt ra tại Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Khẳng định vai trò của văn hóa và con người

Luận điểm nêu trên trong Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đã thể hiện sinh động nhận thức mới của Đảng về vai trò của văn hóa, con người trong xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Cơ sở để Đảng ta xác định văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh, động lực to lớn, hệ điều tiết sự phát triển xã hội bền vững là vì vị trí, vai trò của văn hóa trong định hình tư duy, hành vi và các giá trị cốt lõi của phát triển con người. Hơn nữa, văn hóa kết tinh sức mạnh của dân tộc, là hệ giá trị, chuẩn mực xã hội, là nơi lưu giữ tri thức, kinh nghiệm và những giá trị truyền thống qua nhiều thế hệ. Những giá trị này định hình cách con người tư duy, hành động, tương tác và giải quyết vấn đề. Văn hóa còn là nguồn lực nội sinh của sự phát triển, là động lực thúc đẩy sự phát triển từ nội tại.

Các nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát Nghệ thuật Đồng Nai biểu diễn trong Lễ giỗ Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh, phường Trấn Biên năm 2025. Ảnh: My Ny

Thực tiễn lịch sử của nhân loại cũng như dân tộc Việt Nam đã chứng minh rằng, văn hóa có vai trò là nền tảng trong sự phát triển của các quốc gia, dân tộc. Văn hóa trở thành nguồn lực tinh thần mạnh mẽ, giúp cộng đồng vượt qua mọi khó khăn, thử thách, xây dựng sự đoàn kết cộng đồng và xã hội. Văn hóa là động lực, nguồn lực trực tiếp cho tăng trưởng kinh tế, là sức mạnh mềm có vai trò khai mở các khả năng giao lưu, kết nối, thúc đẩy sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế. Văn hóa là hệ điều tiết các mối quan hệ xã hội. Văn hóa định hướng sự phát triển bền vững. Và ngày nay không ai có thể phủ nhận văn hóa là sức mạnh mềm của mỗi quốc gia.

Qua gần 40 năm thực hiện đường lối đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo cho thấy, văn hóa khơi dậy lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng vươn lên của con người Việt Nam. Do đó, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là cực kỳ quan trọng để khẳng định bản sắc, chống xâm lăng văn hóa, đồng thời tạo ra sự khác biệt và lợi thế cạnh tranh cho đất nước. Chính từ thực tiễn nêu trên, Dự thảo Chương trình hành động của Ban Chấp hành Trung ương Đảng thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đã định hướng rõ việc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam phải trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam. Theo đó, hệ giá trị quốc gia được xác định gồm các giá trị: hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Hệ giá trị văn hóa được xác định gồm các giá trị: dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học. Hệ chuẩn mực con người được xác định gồm các giá trị: yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Hệ giá trị gia đình được xác định gồm các giá trị: tiến bộ, văn minh, ấm no, hạnh phúc.

Bước đột phá chiến lược

Điểm mới khác biệt so với những kỳ đại hội trước là trong các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng có cả dự thảo chương trình hành động thực hiện nghị quyết đại hội. Trong đó đề ra yêu cầu phải coi xây dựng con người Việt Nam toàn diện là một đột phá chiến lược. Theo đó, xây dựng con người toàn diện trước hết là nâng cao trí tuệ, đạo đức, thể chất và kỹ năng. Để thực hiện nhiệm vụ đặc biệt quan trọng này, dự thảo chương trình hành động đã khẳng định hệ thống giáo dục phải tiếp tục đổi mới căn bản, từ cách dạy chữ đến cách dạy người, nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo và ý thức công dân toàn cầu. Song song với giáo dục, cần chú trọng đến môi trường văn hóa lành mạnh, đó là hình thành một không gian mạng an toàn, giàu giá trị nhân văn sẽ là “trường học thứ hai” của thế hệ trẻ. Vì vậy, việc phát triển văn hóa số, xây dựng bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng và hỗ trợ các nền tảng sáng tạo nội dung tích cực là yêu cầu không thể trì hoãn. Một đột phá khác nữa trong chương trình hành động đã gắn xây dựng con người với phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo.

Về xây dựng môi trường văn hóa, dự thảo chương trình hành động chỉ rõ, trước hết là xây dựng đời sống, lối sống văn hóa trong gia đình, trường học, cơ quan, đơn vị và cộng đồng dân cư. Cụ thể là phát triển đồng bộ các lĩnh vực văn hóa; xây dựng môi trường văn hóa, đời sống, lối sống văn hóa trong gia đình, trường học, cơ quan, đơn vị và cộng đồng dân cư. Đồng thời xây dựng, phát triển văn học nghệ thuật xứng tầm với lịch sử văn hóa dân tộc và tầm vóc của công cuộc đổi mới. Xây dựng các thiết chế và tổ chức các hoạt động văn hóa theo hướng thiết thực, linh hoạt, lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm. Xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại và tăng cường quản lý, phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên nền tảng số.

Bước đột phá tiếp theo trong dự thảo chương trình hành động là đề ra yêu cầu nâng cao đời sống văn hóa, thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, miền, giữa các tầng lớp nhân dân. Và giải pháp trước hết là đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng và quản lý tốt môi trường văn hóa; phát triển và quản lý có hiệu quả thị trường sản phẩm, dịch vụ văn hóa số. Quan trọng hơn là chú trọng phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, trí tuệ, ý thức dân tộc, trách nhiệm công dân, năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực, kỹ năng sống, kỹ năng nghề nghiệp. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn với xây dựng, hoàn thiện con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Dự thảo chương trình hành động chú trọng việc khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Đặc biệt, chú trọng xây dựng văn hóa gia đình, nhà trường và xã hội nhằm bảo vệ, gìn giữ thuần phong mỹ tục, tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết, nghĩa tình, trọng đạo lý, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Phát triển, lan tỏa các giá trị văn hóa và chuẩn mực đạo đức; tăng cường “sức đề kháng” của văn hóa, chống lại mọi sự “xâm lăng” về văn hóa; kiên quyết đấu tranh, phản bác những luận điệu xuyên tạc lịch sử, văn hóa và truyền thống cách mạng.

Diệp Viên

Bài cuối: Thước đo sự phát triển của đất nước