Tiếng kèn trong đám cưới của người Dao đỏ

Anh Hoàng Nguyên Phẩm ở xã Nam Cường đã nhiều năm gắn bó với chiếc kèn.

Kèn Pí Lè là nhạc cụ quan trọng trong đời sống văn hóa của người Dao đỏ. Kèn gồm 3 phần: Đầu thổi, thân kèn và loa kèn. Đầu thổi là một ống đồng nhỏ nối liền với thân kèn. Thân kèn là một ống gỗ tròn hình trụ đục rỗng, có chiều dài từ 30 - 40cm, chia làm 10 đốt, mỗi đốt được dùi lỗ nhỏ hình tròn, tạo thành sự phân chia giữa các gờ. Trong đó có 7 đốt ở giữa được dùi lỗ nhỏ phía trước, bố trí khoảng cách đều nhau tạo thành một hàng dọc.

Loa kèn là phần cuối của cây kèn, được làm bằng đồng mỏng, uốn hình chóp cụt, có độ dài khoảng 10cm, đường kính 12cm, đầu nhỏ của loa nối liền với thân kèn. Bằng sức sáng tạo và tinh tế của mình, người Dao đỏ có thể thổi kèn với nhiều giai điệu khác nhau. Mỗi giai điệu thể hiện tâm trạng, ý nghĩa riêng, như trong lễ cưới sẽ vui tươi rộn rã, lễ Cấp sắc thiên về tâm linh...

Sinh năm 1976, năm 10 tuổi anh Hoàng Nguyên Phẩm ở xã Nam Cường đã biết thổi kèn và đam mê với những điệu kèn của dân tộc. Nhưng phải mất hơn 20 năm, sau những lần đi làm người thổi phụ cho anh trai, anh Phẩm mới đủ tự tin để nhận làm người thổi chính. Hơn 10 năm nay anh đã là nghệ nhân có tiếng, nhiều người biết đến và mời anh thổi kèn trong những buổi lễ quan trọng. Anh đã thuộc được hết các điệu, nhớ lễ nào thì thổi bài nào một cách chuẩn xác, không sai một ly.

Anh Phẩm trầm ngâm: Kèn Pí Lè có thể thổi được rất nhiều giai điệu khác nhau, như trong lễ cưới, khi cô dâu đến có nhiều bài như: đón nhà gái, đón cô dâu, tiễn nhà gái... còn riêng phần Pái Toòng (Bái đường) có đến ba bài khác nhau: bái tổ tiên, bái cha mẹ, bái họ hàng - những người cao tuổi. Đó là sự phức tạp của những bài kèn.

Nếu ai từng có dịp được tham dự lễ cưới truyền thống của dân tộc Dao đỏ hẳn sẽ không thể quên được những tiếng kèn vang lên trong suốt thời gian diễn ra đám cưới. Theo quan niệm từ nhiều đời, nếu đám cưới thiếu đi tiếng kèn thì sẽ mất vui. Khi âm thanh rộn rã cất lên, mọi người xung quanh sẽ biết hôm nay là ngày vui của gia đình và của cả làng, cả bản. Khi nghe tiếng kèn mừng, lòng ai cũng phấn chấn, rạng rỡ, hân hoan hòa chung niềm vui với chủ nhà.

Tiếng kèn không thể thiếu ở những đám cưới truyền thống của người Dao đỏ.

Ông Hoàng Hữu Tiên, người Dao đỏ tại xã Nam Cường, chia sẻ: Khi tôi còn bé, mỗi dịp trong làng có lễ cưới tôi thích nhất là tiếng kèn. Thân thuộc đến mức bây giờ có thể nghe giai điệu mà đoán được từng phần trong đám cưới. Thời ấy cuộc sống còn khó khăn, không có rượu, có nhạc như bây giờ, tiếng kèn là tượng trưng cho niềm vui, niềm hạnh phúc sum vầy.

Theo thời gian, mỗi khi đến ngày cưới, ngày hạnh phúc của những chàng trai cô gái Dao, tiếng kèn cất lên như mang theo cả ý nghĩa tâm linh và niềm tự hào về văn hóa dân tộc. Trong lễ cưới, kèn được sử dụng vào từng thời điểm khác nhau, vì thế điệu thổi cũng phải tương ứng với nghi lễ diễn ra. Nếu điệu kèn rước dâu thổi với tiết tấu vui nhộn thì điệu kèn khóa chân nhà gái sẽ mang giai điệu thân thương, dập dìu thể hiện tình cảm quý mến của gia đình nhà trai.

Trong suốt lễ cưới, kèn sẽ liên tục được cất lên ở từng nghi lễ khác nhau như: điệu kèn rước dâu về nhà chồng; điệu kèn cô dâu, chú rể làm lễ ra mắt tổ tiên; điệu kèn chào đón nhà gái và điệu kèn tiễn đoàn đưa dâu khi kết thúc...

Nhưng đặc biệt hơn cả là điệu kèn trong lễ kính tổ. Trong khi cô dâu, chú rể làm lễ bái tổ, tạ ơn sinh thành và bề trên tiếng kèn sẽ có tiết tấu chậm, trầm lắng. Đến khi nâng chén mừng hạnh phúc thì tiếng kèn trở nên rộn rã như thay lời chúc hướng đến đôi trẻ. Hòa cùng tiếng kèn sẽ là âm thanh của chiêng và chũm chọe, nhờ thế không khí càng trở nên hân hoan, vui mừng.

Tiếng kèn trong đám cưới là nét đặc trưng của dân tộc Dao đỏ. Mong rằng những thanh âm ấy sẽ được lưu giữ đến những đời sau, là lời chúc cho tình yêu đôi lứa bền chặt.

Bích Phượng