Xây dựng văn hóa đọc ở Hà Nội: Bồi đắp chiều sâu tri thức cho Thủ đô ngàn năm văn hiến

Những hình ảnh tưởng chừng bình thường ấy lại đang kể một câu chuyện lớn: Hà Nội đang nỗ lực làm sống lại văn hóa đọc, không chỉ như một thói quen, mà như một phần bản sắc tinh thần của đô thị ngàn năm.

Không gian trưng bày sách Hà Nội tại Lễ hội Văn hóa thế giới 2025 tại Hoàng thành Thăng Long. (Ảnh: Hà Anh)

Trong thời đại của mạng xã hội và video ngắn, đọc sách dường như không còn là lựa chọn ưu tiên của nhiều người.

Nhưng chính Hà Nội, thành phố của tri thức và sáng tạo đang tìm cách khơi dậy nguồn mạch đọc ấy bằng những hành động cụ thể, từ quy hoạch không gian đọc công cộng, tổ chức các hội sách, cho đến việc xây dựng thói quen đọc trong gia đình, trường học, cơ quan và cả cộng đồng.

Thành phố của những tiệm sách

Từ lâu, Hà Nội dường như đã là “Thủ đô của những hiệu sách”. Không chỉ là phố Đinh Lễ, Nguyễn Xí – nơi những hàng sách lâu năm vẫn sáng đèn mỗi tối, mà còn là hàng trăm không gian đọc mới xuất hiện khắp thành phố: từ mô hình “thư viện xanh” trong công viên Thống Nhất, “thư viện mini” trong khu dân cư, cho tới các quán cà phê sách trẻ trung ở Cầu Giấy, Tây Hồ, Long Biên...

Đặc biệt, Đường sách Hà Nội khai trương năm 2022 trên phố 19 tháng 12 đã trở thành biểu tượng của một thành phố yêu tri thức - nơi hàng vạn độc giả, học sinh, sinh viên đến giao lưu, trao đổi, chia sẻ niềm đam mê đọc mỗi năm.

Những nỗ lực này không chỉ nhằm tạo điều kiện đọc, mà còn khẳng định một định hướng lâu dài: Xây dựng Hà Nội trở thành “Thành phố đọc” – nơi văn hóa đọc trở thành thói quen, là biểu hiện của lối sống văn minh và học hỏi không ngừng.

Là địa phương tiên phong triển khai Đề án “Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2030” của Chính phủ, mục tiêu phấn đấu của thành phố đến năm 2030 trở thành trung tâm sách của cả nước, xuất bản là một trong những ngành công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Theo kế hoạch của UBND TP. Hà Nội, đến năm 2030, người dân Hà Nội có thói quen đọc và kỹ năng tiếp cận, sử dụng thông tin, tri thức phục vụ học tập, lao động, nghiên cứu và giải trí.

Các chỉ tiêu phát triển văn hóa đọc được duy trì, củng cố và nâng cao. Hoạt động thư viện, xuất bản có khả năng đáp ứng nhu cầu đọc của nhân dân.

Đặc biệt, thành phố duy trì tổ chức các hoạt động, sự kiện nhằm lan tỏa văn hóa đọc tại Phố sách Xuân, Hội sách Hà Nội, Phố sách Hà Nội; hướng tới tổ chức Hội sách quốc tế Hà Nội; thường xuyên tham gia các sự kiện sách quốc tế lớn của khu vực và thế giới.

Thành phố đã cụ thể hóa chủ trương đó bằng nhiều hoạt động thiết thực: Tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam hằng năm; phát động các cuộc thi “Đại sứ văn hóa đọc”, “Tủ sách lớp em”; đầu tư nâng cấp Thư viện Hà Nội với mô hình thư viện điện tử, tích hợp hàng trăm ngàn đầu sách số.

Mới đây, tại Hội sách quốc tế Frankfurt (Đức), hơn 100 đầu sách tiêu biểu về lịch sử-văn hóa của Hà Nội và Việt Nam cùng với nhiều sản phẩm du lịch đặc sắc của Hà Nội được giới thiệu với bạn bè quốc tế.

Trong thời gian diễn ra Hội sách, Không gian sách Hà Nội đã tiếp đón nhiều đoàn khách và bạn đọc tới tham quan, trao đổi và chia sẻ kinh nghiệm về hoạt động xuất bản, giao dịch bản quyền cũng như tìm hiểu về văn hóa-du lịch của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.

Với mong muốn tăng cường kết nối văn hóa giữa Hà Nội và cộng đồng người Việt Nam tại Đức, ngay sau khi kết thúc Hội sách, đoàn công tác thành phố Hà Nội tặng sách cho Tổng lãnh sự quán Việt Nam tại Frankfurt để thông tin đến kiều bào về tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của Thủ đô và đất nước.

Hội sách Hà Nội năm nay mang đến cho bạn đọc những trải nghiệm mới với những ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động xuất bản và công nghiệp văn hóa. (Ảnh: Phạm Linh)

Đọc song hành với chuyển đổi số

Ở Hà Nội, những năm gần đây, ta thấy xuất hiện hàng loạt câu lạc bộ đọc sách sinh viên, dự án đọc miễn phí trong trường học, hay những book café trẻ với slogan như “Đọc để khác biệt” hay “Một trang mỗi ngày”.

Bên cạnh đó, phong trào “Mỗi tuần một cuốn sách” cũng đã được duy trì tại nhiều trường học giúp học sinh, sinh viên chia sẻ sách và viết cảm nhận ngắn đăng lên bảng tin điện tử của trường.

Trong bối cảnh kỷ nguyên số, một yêu cầu đang đặt ra yêu cầu ra là xây dựng văn hóa đọc phải song hành với chuyển đổi số và bắt kịp nhịp sống hiện đại.

Hà Nội đã và đang tích cực thử nghiệm mô hình “thư viện số cộng đồng”, ứng dụng “sách nói”, hay mã QR trên các tuyến phố văn hóa để giúp người dân tiếp cận tri thức dễ dàng hơn

Mới đây, Hội sách Hà Nội lần thứ X năm 2025 với chủ đề "Thăng Long - Hà Nội Khát vọng vươn mình" diễn ra từ ngày 2-5/10 tại không gian phố đi bộ Hồ Gươm với hơn 250–300 gian hàng, nhiều hoạt động tương tác công nghệ số.

Hội sách năm nay mang đến cho bạn đọc những trải nghiệm mới với những ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động xuất bản và công nghiệp văn hóa cùng không gian được thiết kế đẹp, ấn tượng nơi mà bạn đọc, du khách sẽ được tìm hiểu các xuất bản phẩm, về Thăng Long - Hà Nội, về truyền thống giáo dục khoa cử, danh nhân khoa bảng.

Trọng tâm là Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến, Tủ sách Văn Miếu - Quốc Tử Giám phiên bản điện tử, sách đa chức năng, tương tác hỏi đáp với Cụ rùa AI, trải nghiệm công nghệ thực tế ảo, tương tác ứng dụng GIS để tra cứu thông tin về 34 tỉnh, thành mới nhất, xem bản đồ số thuận tiện…

Mục tiêu phấn đấu của thành phố đến năm 2030 trở thành trung tâm sách của cả nước. (Ảnh: Phạm Linh)

Đặc biệt, tại không gian Thư viện lưu động, bạn đọc được phục vụ đọc miễn phí hàng trăm tên sách giới thiệu về lịch sử, văn hóa, di sản và con người Hà Nội, khẳng định truyền thống ngàn năm văn hiến, anh hùng của Thăng Long - Hà Nội, các ấn phẩm, tài liệu phản ánh tiến trình đổi mới, sáng tạo, hội nhập và phát triển của Thủ đô trong thời kỳ mới.

Tại sự kiện này, Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trương Việt đã phát động và kêu gọi các nhà xuất bản, công ty sách trên địa bàn thành phố, các đơn vị tham gia Hội sách cùng toàn thể quý độc giả hưởng ứng hoạt động trao tặng sách cho các thư viện công cộng trên địa bàn Thủ đô.

Đây là một hành động thiết thực, góp phần khơi dậy niềm đam mê, thói quen đọc sách trong cộng đồng, đồng thời thúc đẩy tinh thần tự học, học tập suốt đời - một trong những nền tảng quan trọng cho sự phát triển bền vững của xã hội.

Hà Anh