Tiếng Khèn Mông nơi biên giới

Lên huyện biên giới Mường Lát, ghé thăm nhà ông Hơ Pó Ma (48 tuổi), ở bản Cơm, xã Pù Nhi. Căn nhà nhỏ nằm nép mình bên ngọn đồi, bốn bề là núi rừng. Ông Hơ Pó Ma là một trong số ít những người còn lưu giữ điệu khèn Mông ở nơi này.

Từ năm 12 tuổi, ông Hơ Pó Ma đã biết thổi khèn Mông. Ông không nhớ khèn Mông có từ bao giờ, khi lớn lên đã được nghe điệu khèn từ cha và ông nội thổi cho nghe. "Trước kia, khèn Mông chủ yếu dùng trong đám tang, ngày nay khèn Mông được sử dụng nhiều trong đám cưới, lễ hội và mỗi dịp Tết đến Xuân về. Tôi biết thổi khèn Mông cũng nhờ cha, ông truyền lại".

Ông Hơ Pó Ma biết đến khèn Mông nhờ bố và ông nội dạy thổi từ khi còn nhỏ.

Tiếng khèn mang giai điệu vui tươi, vào ngày lễ hội, những cô gái đồng bào Mông sẽ diện váy đẹp đi cùng các chàng trai để tham gia. Dưới ngọn lửa bập bùng, những chàng trai tay cầm khèn thổi các bản nhạc vui nhộn và khum người múa điệu nhảy đưa chân… để biểu diễn cùng các cô gái. Mỗi lần nhảy như vậy, chiếc khèn Mông giống như đạo cụ múa đối với các chàng trai.

Để chế tác ra một cây khèn chuẩn âm thanh đòi hỏi người thợ phải am hiểu, có kinh nghiệm và khả năng thẩm âm tốt. Khèn Mông được làm từ gỗ pơmu cùng 6 ống trúc lớn, nhỏ, dài, ngắn khác nhau. Để tạo ra âm thanh đặc trưng, các ống trúc này được sắp xếp khéo léo, song song trên thân khèn (Pố khèn).

"Những thân trúc được lấy từ rừng, chúng tôi lựa những ống trúc thẳng, không non, không già. Ống trúc lấy về được phơi khô rồi khoét lỗ. Quan trọng nhất vẫn là cái Pố khèn được lắp lưỡi đồng, độ cao thấp của âm thanh phụ thuộc vào độ dày hoặc mỏng của lưỡi đồng. Tuy nhiên, hiện nay còn rất ít người biết làm khèn Mông", ông Hơ Pó Ma chia sẻ.

Để gìn giữ nét đẹp truyền thống của dân tộc, ông Hơ Pó Ma luôn cần mẫn tập luyện và truyền lại cho con cháu. Cây khèn Mông xưa nay được truyền từ đời này sang đời khác và đi theo họ đến khắp núi rừng. Bất cứ ở đâu có người đàn ông Mông là ở đó vang lên tiếng khèn.

Chiếc khèn Mông được làm hoàn toàn từ nguyên liệu trúc và chiếc Pố khèn làm bằng gỗ Pơmu.

Tiếng khèn Mông mang hơi ấm tâm hồn, tình cảm của người thổi khèn với bạn bè, cộng đồng và núi rừng hùng vĩ. "Nhưng thế hệ trẻ rất ít người yêu và say tiếng khèn Mông. Cả bản Cơm chỉ có 8 người biết thổi, chúng tôi luôn muốn con cháu sau này phải lưu giữ được truyền thống thổi khèn này" ông Hơ Pó Ma nói và cho biết.

Phó chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Pù Nhi, ông Lâu Văn Kỷ cho biết, ông Hơ Pó Ma là một trong số ít những người biết thổi khèn Mông ở địa phương. Thời gian qua, chính quyền xã đã thường xuyên tuyên truyền đến các thế hệ trẻ ở bản, ở xã, học tập lưu giữ nét đẹp văn hóa này. Đồng thời, tổ chức các buổi giao lưu văn nghệ ở bản làng để đông đảo bà con, người dân thấy được giá trị quan trọng của tiếng khèn Mông, từ đó tạo niềm đam mê đến các bạn trẻ về khèn Mông.

Thành Phan