Tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt trong nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo

Phòng tách ADN Lowcopy tại Trung tâm Giám định ADN. Ảnh tư liệu: Anh Tuấn/TTXVN

Viện tập trung thực hiện nghiên cứu khoa học cơ bản nhằm phát triển tri thức, tạo nền tảng cho tiến bộ khoa học và công nghệ; đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao và phát triển công nghệ, phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, bảo vệ môi trường và đáp ứng yêu cầu quốc phòng, an ninh.

Tiếp tục đẩy mạnh hướng nghiên cứu trọng điểm

Tại Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam, Trung tâm Giám định ADN đã và đang phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Quốc tế về người mất tích cùng thực hiện dự án ODA. Đến nay đã phát triển được 2 phương pháp tách chiết ADN và 3 quy trình giải trình tự NGS-SNP cho các mẫu hài cốt Việt Nam; Ứng dụng công nghệ giải trình tự thế hệ mới (NGS) để phân tích mẫu ADN hài cốt liệt sĩ tại nghĩa trang Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng; Xây dựng cơ sở dữ liệu ADN thân nhân liệt sĩ phục vụ khớp nối danh tính; Hoàn thiện quy trình phân tích và khớp nối dữ liệu ADN SNP giữa mẫu hài cốt và thân nhân cho ra kết quả 2 trường hợp đối khớp thành công, góp phần nâng cao năng lực nghiên cứu và ứng dụng của Viện.

Song song với đó, Viện cũng đã hoàn thành và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Kế hoạch tăng cường năng lực quốc gia về quan sát Trái đất dựa trên hệ thống vệ tinh nhỏ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2040". Viện đang trong quá trình hoàn thiện hồ sơ Đề án “Tăng cường năng lực Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới“ trình Thủ tướng Chính phủ trong quý II năm 2026. Ngoài ra, Viện cũng đã và đang xây dựng một số Đề án khác do Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao.

Các Dự án Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, Dự án xây dựng Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, Dự án chuẩn bị mặt bằng và xây dựng cơ sở hạ tầng Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025 đều đã thực hiện nhiều hạng mục quan trọng. Bảo tàng Vũ trụ Việt Nam đã được khai trương và đi vào hoạt động, góp phần khơi dậy niềm đam mê khoa học cho thế hệ trẻ.

Bước sang năm 2026, năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết đại hội Đảng bộ Viện lần thứ IX và Nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, với những chỉ tiêu, yêu cầu đặt ra về phát triển khoa học và công nghệ rất lớn và nhiều thách thức. Đây cũng là năm có ý nghĩa quan trọng trong việc triển khai các mục tiêu phát triển khoa học và công nghệ theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Viện tiếp tục triển khai thực hiện tốt các dự án lớn và các nhiệm vụ do Thủ tướng Chính phủ giao như: Triển khai thực hiện Chương trình Vật lý, Chương trình Toán học, Chương trình công nghệ 4.0, Chương trình chuyển đổi số, Chương trình Tăng trưởng xanh,... Đẩy mạnh hợp tác quốc tế về khoa học và công nghệ; chủ động hội nhập sâu rộng, nâng cao vị thế, uy tín khoa học của Việt Nam trên trường quốc tế.

Giai đoạn 2026 - 2030, Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam đặt mục tiêu đạt bước phát triển đột phá trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Các hướng nghiên cứu trọng điểm tiếp tục được đẩy mạnh, trong đó một số lĩnh vực như Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học phấn đấu đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và quốc tế. Đến năm 2030, Viện hướng tới trở thành trung tâm khoa học và công nghệ thuộc nhóm dẫn đầu trong khu vực, đóng góp thiết thực vào phát triển bền vững của đất nước.

Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết: Viện đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á, có năng lực cạnh tranh quốc tế ở một số lĩnh vực trọng điểm. Tầm nhìn đến năm 2045, Viện hướng tới trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ trình độ cao, mang tầm khu vực châu Á, giữ vai trò dẫn dắt hệ thống khoa học – công nghệ quốc gia trong việc tạo ra tri thức mới, công nghệ lõi và các giải pháp đột phá, góp phần xây dựng Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường và sáng tạo.

Đóng góp thiết thực vào sự phát triển nhanh, bền vững của đất nước

Báo cáo tổng kết công tác năm mới đây cho thấy, năm 2025, Viện đã hoàn thành nhiều công việc lớn như sắp xếp bộ máy, tổ chức thành công Đại hội Đảng bộ Viện lần thứ IX, hoàn thành các nhiệm vụ Bộ Chính trị, Chính phủ giao và đặc biệt là hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu đã đề ra của giai đoạn 2021 - 2025. Đây là cơ sở chính trị quan trọng để Viện Hàn lâm tiếp tục khẳng định vai trò nòng cốt trong nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo và đóng góp thiết thực vào sự phát triển nhanh, bền vững của đất nước.

Với đội ngũ các nhà khoa học đầu ngành, Viện Hàn lâm đã triển khai rộng khắp các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ trên nhiều lĩnh vực như: Toán học, vật lý, hóa học, sinh học, công nghệ thông tin, vật liệu mới, năng lượng, môi trường, biển và vũ trụ… đóng góp quan trọng trong nghiên cứu cơ bản, phát triển công nghệ cao và tham mưu chiến lược phát triển khoa học - công nghệ cho Đảng và Chính phủ.

Trong năm 2025, Viện Hàn lâm tiếp tục duy trì là đơn vị dẫn đầu cả nước trong nghiên cứu cơ bản. Đến tháng 11/2025, các nhà khoa học của Viện đã có hơn 2.300 công trình công bố trên các tạp chí uy tín trong và ngoài nước, cao hơn kết quả cả năm 2024. Trong đó, 73% tổng số công trình là các công trình công bố quốc tế.

Chất lượng công trình công bố tiếp tục duy trì ở mức cao với 79,5% số lượng công trình công bố quốc tế thuộc nhóm tạp chí quốc tế có chất lượng cao. Tỷ lệ công bố quốc tế đối với mỗi Tiến sĩ đạt trung bình là 1,9 công trình, tỷ lệ này là rất cao và tương đương các tổ chức nghiên cứu hàng đầu quốc tế. Đây thực sự là một sự nỗ lực rất lớn của các nhà khoa học của Viện Hàn lâm.

Đặc biệt, trong năm 2025, các nhà khoa học của Viện đã được cấp 105 bằng độc quyền sở hữu trí tuệ (tăng 169% so với năm 2024), nâng tổng số bằng độc quyền sở hữu trí tuệ của Viện lên tổng số 400 bằng. Trên cơ sở đó, nhiều công nghệ tiên tiến, nhiều sản phẩm đã được phát triển, thương mại hóa và ứng dụng hiệu quả tại các địa phương góp phần trực tiếp vào phát triển kinh tế - xã hội.

Đối với công tác điều tra cơ bản, Viện tiếp tục duy trì hoạt động ổn định hệ thống đài trạm quan trắc và triển khai các nhiệm vụ điều tra cơ bản, nhằm cung cấp các dữ liệu, số liệu tin cậy phục vụ công tác quy hoạch phát triển vùng, địa phương và các ngành kinh tế. Hệ thống báo tin động đất và cảnh báo sóng thần đã kịp thời cung cấp thông tin về các cuộc động đất trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam.

Công tác quan trắc động đất, báo tin động đất và cảnh báo sóng thần ở Việt Nam theo Quy chế của Chính phủ vẫn được duy trì đều đặn 24/24 giờ mỗi ngày, 7/7 ngày mỗi tuần. Từ ngày 1/1/2025 đến ngày 27/11/2025, Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần đã ghi nhận 386 trận động đất có độ lớn dao động trong khoảng từ 2,5 đến 7,6 theo thang Mô men trên lãnh thổ và vùng biển Việt Nam hoặc có ảnh hưởng đến Việt Nam.

Trong năm 2025, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tiếp tục tổ chức vinh danh các công trình nghiên cứu xuất sắc cho các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau do chính các nhà khoa học tại Viện thực hiện. Theo đó, có 7 công trình công bố xuất sắc đã được lựa chọn thuộc các lĩnh vực: Toán học - Công nghệ thông tin, Cơ học - Vật lý - Công nghệ Vũ trụ, Hóa học, Công nghệ sinh học, Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Khoa học Trái đất, Môi trường - Năng lượng.

Các nhà khoa học tại Viện tiếp tục đạt được nhiều thành tích xuất sắc, tiêu biểu là Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tô Mai Hương, được trao học bổng quốc gia L'Oreál - UNESCO "Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học 2025"; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Cao Minh, cùng nhóm tác giả được trao tặng giải thưởng Trần Đại Nghĩa năm 2025, Tiến sĩ Đặng Thị Lệ Hằng và Thạc sĩ Nguyễn Bá Mạnh được trao tặng giải thưởng Quả cầu vàng năm 2025.

Công tác đào tạo của Viện tiếp tục được triển khai nền nếp và giữ vững vai trò là nơi đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao của cả nước. Năm 2025, Viện đã có 68 tiến sĩ, 36 thạc sĩ và 502 cử nhân bảo vệ thành công. Các nghiên cứu sinh bảo vệ luận án tiến sĩ đều có công trình công bố quốc tế.

Năm 2025, Viện đã tích cực triển khai các hoạt động đối ngoại nhằm tăng cường và mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học và công nghệ với các đối tác trong khu vực và trên thế giới. Năm 2025, nhiều đoàn khách cấp cao quốc tế đã đến trao đổi và ký kết, thúc đẩy hợp tác khoa học với Viện. Cũng trong năm nay, một số nhà khoa học của Viện được các tổ chức khoa học và công nghệ lớn của quốc tế vinh danh.

Quyết Chiến (TTXVN)