Tiết lộ những vấn đề quan trọng trong đàm phán Mỹ, Nga, Ukraine tại Saudi Arabia

Các cuộc đàm phán diễn ra vào thời điểm riêng biệt. Phái đoàn đàm phán của Mỹ gặp phái đoàn Ukraine tại Riyadh vào hôm 23/3. Tiếp sau đó, họ sẽ có cuộc gặp các nhà đàm phán Nga vào ngày 24/3.

Các nhà ngoại giao Mỹ và Nga tham gia cuộc họp ở Riyadh, Saudi Arabia. Ảnh: TASS

Tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc trò chuyện với Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Zelensky để thúc đẩy nỗ lực chấm dứt cuộc chiến kéo dài ba năm ở Ukraine.

Chấm dứt tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng

Hai nhà lãnh đạo Nga và Mỹ đã nhất trí rằng, nỗ lực hướng tới hòa bình sẽ bắt đầu bằng việc tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở năng lượng của Nga và Ukraine trong 30 ngày, Nhà Trắng cho biết.

Nhưng thỏa thuận ngừng bắn một phần này nhanh chóng bị hoài nghi khi Nga cáo buộc Ukraine tấn công một kho dầu ở miền nam nước này, còn Kiev cáo buộc Moscow đã tấn công các bệnh viện và nhà cửa, khiến một số tuyến đường sắt bị mất điện.

Tổng thống Zelensky cho biết, Ukraine sẽ lập danh sách các cơ sở được áp dụng lệnh ngừng bắn một phần. Ông nêu rõ, danh sách đó không chỉ bao gồm cơ sở năng lượng mà còn cả cơ sở hạ tầng đường sắt và cảng biển. Theo giới phân tích, thỏa thuận tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng có thể có lợi cho Nga hơn Ukraine vì sẽ ngăn Kiev tiến hành các cuộc tấn công tầm xa vào các cơ sở dầu mỏ - vốn là huyết mạch chính của nền kinh tế Nga.

Nhà máy điện hạt nhân

Một tuyên bố của Mỹ cho biết, trong cuộc điện đàm với Tổng thống Ukraine, ông Trump nói rằng, Mỹ có thể giúp vận hành và sở hữu các nhà máy điện hạt nhân cũng như cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine.

Về phần mình, Tổng thống Zelensky cho biết, ông và Trump đã thảo luận về nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu nằm tại khu vực Zaporizhzhia của Ukraine do Nga kiểm soát. Ông Zelensky nói thêm, Ukraine sẵn sàng thảo luận về sự tham gia của Mỹ trong việc hiện đại hóa nhà máy này nếu nó được trả lại cho Ukraine.

Theo giới quan sát, Ukraine sẽ được hưởng lợi về lâu dài khi giành lại quyền kiểm soát cơ sở này - nơi đã tạo ra 20% toàn bộ sản lượng điện của Ukraine trước xung đột.

Tuy nhiên, ông Zelensky cảnh báo sẽ mất hai năm rưỡi để đưa nhà máy vào hoạt động vì phải đối mặt với nhiều thách thức kỹ thuật. Các nguồn tin trong ngành cho biết quá trình tái vận hành và hiện đại hóa cũng sẽ cần một khoản đầu tư lớn.

Tuyến đường vận chuyển trên Biển Đen

Điện Kremlin thông báo, Tổng thống Putin đã có "phản hồi mang tính xây dựng" đối với sáng kiến của ông Trump về bảo vệ tuyến đường vận chuyển qua Biển Đen và họ đã đồng ý bắt đầu đàm phán về vấn đề này.

Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc đã giúp làm trung gian cho "Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen", thỏa thuận được ký kết vào tháng 7/2022 cho phép xuất khẩu gần 33 triệu tấn ngũ cốc của Ukraine qua Biển Đen một cách an toàn bất chấp xung đột. Nga đã rút khỏi thỏa thuận sau một năm với lý do xuất khẩu thực phẩm và phân bón của nước này gặp phải những trở ngại nghiêm trọng.

Ngân hàng Thế giới cho biết rằng bất chấp những rủi ro trên Biển Đen, cả Nga và Ukraine đều vận chuyển ngũ cốc đến các thị trường toàn cầu mà không gặp vấn đề lớn. Báo cáo cũng cho biết, sự sụp đổ của Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen không gây hậu quả lớn.

Trao đổi tù binh

Trao đổi tù binh cũng là một trong những chủ đề được thảo luận trong các cuộc đàm phán. Tuần trước, Nga và Ukraine cho biết, hai bên đã trao đổi 175 tù binh. Ngoài ra Moscow cũng trao trả thêm 22 binh sỹ Ukraine bị thương nặng. Bộ Quốc phòng Nga gọi đây là một cử chỉ thiện chí. Còn Tổng thống Zelensky mô tả cuộc trao đổi này là một trong những cuộc trao đổi lớn nhất.

Thành viên NATO

Tổng thống Putin nhiều lần tuyên bố, Ukraine phải từ bỏ tham vọng gia nhập NATO như một điều kiện nhằm tiến tới thỏa thuận hòa bình.

Về phần mình, Ukraine xác định việc gia nhập NATO là một mục tiêu trong hiến pháp của họ và cho biết, việc gia nhập khối này sẽ là hình thức đảm bảo an ninh tốt nhất và hiệu quả nhất mà họ có thể nhận được như một phần của thỏa thuận hòa bình.

Liên quan vấn đề này, Tổng thống Trump nói, ông không tin Nga sẽ "cho phép" Ukraine trở thành thành viên NATO. Ông Trump đổ lỗi cho người tiền nhiệm Joe Biden vì đã thúc đẩy ý tưởng này.

Trước đó, Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cho biết, việc Ukraine muốn quay trở lại biên giới trước năm 2014 là điều không thực tế và Mỹ không coi trao tư cách thành viên NATO cho Kiev là một phần của giải pháp cho cuộc chiến. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng Mỹ đã nhượng bộ Nga ngay cả trước khi bắt đầu các cuộc đàm phán.

Tài nguyên, khoáng sản Ukraine

Mỹ và Ukraine đã đàm phán về một thỏa thuận, theo đó Washington sẽ nhận được lợi nhuận tài chính từ việc khai thác và chế biến khoáng sản của Ukraine, đặc biệt là đất hiếm được sử dụng để sản xuất đồ điện tử. Nhưng nỗ lực ký kết thỏa thuận đã vấp phải sự trì hoãn sau cuộc tranh cãi nảy lửa giữa ông Trump và ông Zelensky tại Nhà Trắng vào cuối tháng 2/2025. Tuy nhiên, hôm 21/3, Tổng thống Trump cho biết hai bên sẽ sớm ký kết thỏa thuận về đất hiếm.

Ngoài thỏa thuận này, cơ sở hạ tầng khí đốt của Ukraine có thể khiến Nhà Trắng quan tâm. Ukraine có công suất lưu trữ khí đốt ngầm lớn thứ ba thế giới. Nước này có thể nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ, lưu trữ, sau đó vận chuyển về phía Tây đến các nước châu Âu, như một giải pháp thay thế cho khí đốt tự nhiên của Nga.

Đảm bảo an ninh hậu xung đột cho Ukraine

Trong bối cảnh khó tiếp cận với tư cách thành viên NATO, Ukraine đang tìm kiếm sự đảm bảo an ninh lâu dài trong thỏa thuận hòa bình. Kiev và những nước ủng hộ ở châu Âu đều cho rằng chìa khóa để đảm bảo an ninh của họ là một quân đội Ukraine mạnh mẽ, không bị ràng buộc. Trong khi đó, Moscow tuyên bố một trong những điều kiện của thỏa thuận hòa bình là Kiev phải cắt giảm quy mô quân đội

Anh và Pháp đang theo đuổi một kế hoạch thành lập một lực lượng răn đe gồm quân đội, tàu và máy bay nước ngoài sẽ đóng quân ở xung quanh hoặc trên lãnh thổ Ukraine sau khi thỏa thuận hòa bình được ký kết. Chi tiết về cách thức hoạt động của lực lượng này vẫn chưa rõ ràng. Tuy vậy các quan chức Nga đã phản đối kế hoạch này.

Biện pháp trừng phạt của phương Tây, bầu cử

Tổng thống Putin cho biết, ông muốn phương Tây sẽ nới lỏng các biện pháp trừng phạt đối với Nga và một cuộc bầu cử tổng thống sẽ được tổ chức tại Ukraine.

Kiev đã không tổ chức bất kỳ cuộc bầu cử nào kể từ năm 2019 vì luật thiết quân luật thời chiến cấm tổ chức bầu cử. Các quan chức Ukraine cũng cho biết việc tổ chức bầu cử trong thời chiến là điều không thể thực hiện được.

Giới chức Ukraine tuyên bố Ukraine là một quốc gia có chủ quyền và Moscow không có thẩm quyền quyết định thời điểm tổ chức bầu cử của họ.

Các vùng lãnh thổ do Nga chiếm giữ tại Ukraine

Tờ Kommersant của Nga đã trích dẫn các nguồn tin giấu tên cho biết, Tổng thống Putin muốn Mỹ chính thức công nhận bốn khu vực - Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia, Kherson và Crimea là một phần của lãnh thổ Nga.

Ukraine thừa nhận rằng họ không thể giành lại một số lãnh thổ bị chiếm đóng bằng vũ lực nhưng tuyên bố sẽ không bao giờ công nhận chủ quyền của Nga đối với những lãnh thổ mà Moscow chiếm giữ.

Hồng Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo Reuters